Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Znane badanie, Massachusetts male ageing study (MMAS), wskazuje, że 52% mężczyzn między 40. a 70. rokiem życia cierpi na dysfunkcję erekcji o różnym stopniu ciężkości: 33% na lekką i nieciągłą, 48% na średnią, 19% na ciężką lub całkowitą. W badaniu MMAS wykazano ponadto, że prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia wzrasta z wiekiem i wynosi od 38% u najmłodszych mężczyzn do prawie 70% u tych najstarszych. Chociaż minimalna częstość wystąpienia dysfunkcji erekcji jest stała i wynosi 17% wewnątrz uwzględnionego przedziału wiekowego, u najstarszych mężczyzn prawdopodobieństwo wystąpienia dysfunkcji erekcji całkowitej jest 3 razy większe niż u najmłodszych.
Inne badania stwierdziły prawdopodobny wzrost przypadków dysfunkcji erekcji do 2025 r. na podstawie podzielenia populacji mężczyzn Narodów Zjednoczonych wg grup wiekowych. Z powodu wzrostu liczby mężczyzn po 65. roku życia z 4,2% w 1995 r. do 9,5% w 2025 r. także częstość występowania dysfunkcji erekcji wzrośnie z ponad 152 mln przypadków w 1995 r. do 322 mln w 2025 r. Badania naukowe przeprowadzone przez CENESIS w 2005 r. na mężczyznach w wieku 30-70 lat, zarówno tych zdrowych, jak i leczonych ze względu na ten rodzaj zaburzeń, wykazały, że w ostatnich latach wzrosła liczba mężczyzn, którzy zwracają się o pomoc do seksuologa z powodu problemów z erekcją.
Przyczyny
Impotencja męska może wynikać z wielu przyczyn, wśród których wyróżnia się:
1) przyczyny związane z krążeniem - erekcja jest zjawiskiem możliwym dzięki napływowi krwi tętniczej do ciał jamistych prącia i mechanizmowi zaciśnięcia naczyń żylnych, co pozwala na zatrzymanie krwi w ciałach jamistych na czas wzwodu. Zmniejszenie napływu krwi tętniczej do ciał jamistych lub przyspieszony jej odpływ (tzw. ucieczka żylna) może być przyczyną impotencji. Czynnikami sprzyjającymi lub powodującymi pierwsze zjawisko mogą być: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze , cukrzyca, urazy itd. Drugie zjawisko natomiast może być konsekwencją nieprawidłowego działania mechanizmu nerwowego zaciskania żył odpływowych prącia;
2) przyczyny farmakologiczne - różne substancje, w tym leki i narkotyki, mogą stać się przyczyną wystąpienia dysfunkcji erekcji, zmieniając jeden lub więcej czynników potrzebnych do wystąpienia prawidłowego wzwodu. Aż do 25% pacjentów zbadanych w specjalistycznym ambulatorium może cierpieć na dysfunkcje erekcji w wyniku zażywania leków. Najczęściej winnymi są leki przeciwnadciśnieniowe, takie jak diuretyki tiazydowe, beta-blokery i antagoniści wapnia starej generacji, np. werapamil. Do tej grupy zaliczają się także antyandrogeny stosowane w leczeniu raka gruczołu krokowego i leki przeciwdepresyjne, a wśród nich antydepresanty trójcykliczne, inhibitory monoaminooksydazy (I-MAO) i inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). Nikotyna pochodząca z dymu tytoniowego jest znanym czynnikiem ryzyka, podobnie jak alkohol, który zakłóca kontrolę nerwową wzwodu. Również inne substancje, takie jak: ecstasy, kokaina i marihuana mogą powodować dysfunkcję erekcji;
3) przyczyny hormonalne - wzrost i rozwój męskiego układu rozrodczego i zewnętrznych narządów płciowych następuje dzięki testosteronowi i innym androgenom, czyli męskim hormonom płciowym. W stosunku do zdrowych mężczyzn mężczyźni z niedorozwojem jąder (hipogonadyzm) charakteryzują się mniejszą nocną samoistną aktywnością erekcyjną. Również duże stężenie prolaktyny wydaje się hamować gonadoliberynę (GnRH), powodując zmniejszenie poziomów plazmatycznych testosteronu. Pierwszymi objawami tego zaburzenia mogą być spadek libido i dysfunkcja erekcji, a także zaburzenia tarczycy. Nadczynność tarczycy jest często powiązana z obniżonym libido i sporadycznie także z dysfunkcją erekcji, natomiast niedoczynność tarczycy może powodować dysfunkcję erekcji z dużym stężeniem prolaktyny i małym stężeniem testosteronu;
4) schorzenia ogólnoustrojowe - cukrzyca jest przewlekłym zaburzeniem metabolicznym, które wiąże się ze skłonnościami do zaburzeń erekcji. U mężczyzn z cukrzycą występują one trzy razy częściej niż u pozostałych. Dysfunkcja erekcji najczęściej pojawia się w niezależnej od insuliny cukrzycy typu 2, ponieważ pacjenci cierpiący na tę chorobę są starsi i często objawiają zaburzenia sercowo-naczyniowe. W cukrzycy typu 1 insulinozależnej dysfunkcja erekcji jest powiązana z czasem trwania choroby i z rozwojem powikłań mikronaczyniowych. Ponadto wykazano, że częstość występowania dysfunkcji erekcji wzrasta u pacjentów z zawałem serca, kardiopatią wieńcową, udarem, angiopatią obwodową, nadciśnieniem. Również wrzód trawienny, zapalenie stawów i alergie wiążą się ze wzrostem występowania dysfunkcji erekcji;
5) przyczyny neurologiczne - uszkodzenia autonomicznego układu nerwowego, nerwów sensorycznych i rdzenia kręgowego związane z procesami zwyrodnieniowymi, zapalnymi lub urazowymi mogą wpływać negatywnie na unerwienie prącia i powodować impotencję. Ponadto w przypadku niektórych zabiegów na jelicie prostym, gruczole krokowym lub pęcherzu moczowym nie zawsze jest możliwe uchronienie nerwów erekcyjnych - może dojść wówczas do impotencji postchirurgicznej;
6) przyczyny miejscowe - ciała jamiste prącia mogą zostać dotknięte patologiami zakłócającymi prawidłowy wzwód. W przypadku choroby Peyroniego tworzenie się włóknistych stwardnień i płytek w błonie białawej utrudnia wzwód i może doprowadzić do znacznego skrzywienia prącia i utrudniać penetrację. Leczenie polega na przeprowadzeniu zabiegu korekcyjnego wyprostowania prącia;
7) przyczyny psychiczne - depresja, lęk, zaburzenia lub problemy w kontaktach międzyludzkich mogą prowadzić do impotencji. Wpływ impotencji na życie osoby przez nią dotkniętej zależy nie tylko od jej relacji społecznych, ale także od tych związanych z partnerem seksualnym i od oczekiwań łączących z życiem seksualnym. Niezdolność do osiągnięcia i utrzymania wzwodu może zmniejszyć, z powodu strachu przed porażką lub obawy przed odrzuceniem, pragnienie nawiązywania relacji seksualnych. Zważywszy, że relacje seksualne mają także duże znaczenie społeczne, ich zawieszenie może negatywnie wpłynąć na ogólny stan zdrowia i równowagę psychiczną i emocjonalną.
Zasadniczo można powiedzieć, że męska impotencja seksualna związana jest w 70-80% przypadków z przyczynami organicznymi i w 20-30% przypadków z przyczynami psychicznymi, lecz istnieją także przypadki, w których występują zarówno przyczyny organiczne, jak i psychiczne.
Diagnoza
Diagnoza męskiej impotencji seksualnej opiera się na historii choroby danej osoby. Jej celem jest wykrycie zaburzeń mogących mieć znaczenie przy wystąpieniu impotencji i jak najbardziej precyzyjne określenie jej istoty i charakteru. W tej pierwszej części działań diagnostycznych ważna jest rola lekarza ogólnego, a następnie lekarza specjalisty - androloga. Jednak ze względu na to, że aktywność seksualna jest wynikiem złożonego działania różnych mechanizmów (naczyniowych, endokrynologicznych, neurologicznych, metabolicznych i psychologicznych), diagnostyka i leczenie osoby dotkniętej impotencją jest zadaniem lekarzy specjalistów różnych dziedzin. Obecnie lekarze dysponują badaniami klinicznymi, laboratoryjnymi i narzędziowymi, które pozwalają na postawienie prawidłowej diagnozy przyczynowej impotencji, co jest istotne dla wyboru najskuteczniejszego sposobu leczenia.
Leczenie
Leczenie dysfunkcji erekcji polega na wyborze jednej z wymienionych poniżej możliwości lub na ich połączeniu.
Leki doustne. Są lekami oddziałującymi na poziomie ogólnym lub obwodowym. Pierwsze, takie jak apomorfina, pobudzają odpowiedź mózgu na bodźce seksualne. Obwodowe natomiast są inhibitorami fosfodiesterazy typu 5 (PDE-5), np. sildenafil, wardenafil, tadalafil, lub antagonistami receptorów adrenergicznych, np. yohimbina, trazodon i fentolamina. Wszystkie one wpływają na tkanki prącia.
Leki wstrzykiwane do ciał jamistych. Leki, takie jak: papaweryna, fentolamina, prostaglandyna E1 (PGE1 lub alprostadil) i peptyd jelitowy rozszerzający naczynia (vasoactive intestinal peptide - VIP), mogą zostać wstrzyknięte do ciał jamistych w celu spowodowania rozszerzenia naczyń lub rozluźnienia mięśni gładkich, powodując wzwód bez bodźca seksualnego. Mogą być stosowane pojedynczo lub łączone między sobą.
Leki podawane wewnątrzcewkowo. Alprostadil może być podawany do cewki moczowej za pomocą urządzenia zwanego MUSE (medicated urethral system for erection). System składa się z rurki aplikującej, która po umieszczeniu w cewce moczowej uwalnia dawkę (pellet) leku wchłanianego przez błonę śluzową cewki moczowej.
Leki miejscowe. Bardzo ważne jest podawanie poprzez skórę testosteronu w przypadku małego stężenia tego hormonu. Prowadzone są prace nad metodą SEPA, prostaglandyną w żelu aplikowaną na żołądź, skąd byłaby pochłaniana i transportowana do ciał jamistych.
Urządzenia mechaniczne. Obejmują próżniowe aparaty wspomagające erekcję (vacuum erection device - VED) i protezy prącia (implant). Aparaty VED powodują wzwód za pomocą pompy próżniowej i z reguły stanowią skuteczną metodę leczenia. Protezy prącia są dostępne w trzech rodzajach (półsztywne, plastyczne i dmuchane) i różnią się pod względem skuteczności i stopnia akceptacji.
Psychoterapia. Dobrze przygotowany psycholog, psychiatra lub seksuolog może być w stanie pomóc pacjentom, którzy cierpią na dysfunkcję erekcji o podłożu psychologicznym lub na inne zaburzenia związane z życiem seksualnym (problemy z nawiązaniem relacji, zaburzenia orgazmu lub przedwczesny wytrysk). Jeśli istnieje taka możliwość, w leczenie powinien zostać zaangażowany również partner. Zważywszy, że u wielu pacjentów dysfunkcja erekcji wynika także z przyczyn organicznych, często takie leczenie powiązane jest z innymi terapiami.
Chirurgia. Chirurgia może być skutecznym sposobem korekcji nieprawidłowości tętniczo-żylnych u wybranych pacjentów, może także wyeliminować wady anatomiczne, takie jak skrzywienie prącia spowodowane chorobą Peyroniego.
Profilaktyka
Jeżeli impotencja stanowi w pełni lub w części komplikację choroby ogólnoustrojowej, takiej jak cukrzyca lub nadciśnienie, środki zapobiegawcze polegają na leczeniu tej choroby. Należy jednak zwrócić uwagę rezygnację ze stosowania leków, których skutkiem ubocznym może być impotencja.
Dym papierosowy negatywnie wpływa na wzwód, ponieważ pogłębia konsekwencje zaburzeń naczyniowych i nadciśnienia. Również alkohol, ze względu na swoje oddziaływanie na tkanki nerwowe, może stać się przyczyną impotencji.
Uboga wiedza o seksualności i technikach wywołania podniecenia seksualnego często staje się bezpośrednią lub dodatkową przyczyną dysfunkcji erekcji i w związku z powyższym w profilaktyce może okazać się istotna właściwa edukacja seksualna.
Impotencja - aspekty prawne
W świetle prawa impotencja uważana jest za niezdolność do rozmnażania się (niezdolność rozrodu) albo do utrzymywania pełnych stosunków płciowych (niemoc płciowa).
Prawo kanoniczne i prawo cywilne
Podczas gdy w prawie kanonicznym impotencja stanowi przyczynę niepełnosprawności małżeństwa, w prawie cywilnym nie jest za takową uważana. Według polskiego prawa rodzinnego impotencja (zarówno całkowita, jak i względna) nie jest brana pod uwagę przy anulacji małżeństwa, ponieważ pojęcie takie nie istnieje w prawie niekanonicznym. W rzeczywistości niemożność spółkowania może być całkowita, czyli dotycząca jakiegokolwiek osobnika płci przeciwnej, albo względna, a zatem odnosząca się wyłącznie do współmałżonka.
