Atopia

Często rodzinna i prawdopodobnie dziedziczna tendencja do spontanicznego wytwarzania reakcji nadwrażliwości na występujące w środowisku alergeny: od pyłków roślin, po kurz domowy i niektóre rodzaje pokarmów. Stan atopowy obejmuje objawy podmiotowe, takie jak gorączka sienna, astma i egzema.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Podmioty atopowe wykazują predyspozycje do trwałego wytwarzania znacznych ilości określonych przeciwciał (immunoglobin) w odpowiedzi na konkretne alergeny. Osoby dotknięte atopią wykazują objawy alergiczne w kontakcie z substancjami nieuczulającymi osób zdrowych. Ze względu na częste występowanie atopii w obrębie rodzin sugeruje się, że skłonność do nadmiernej produkcji immunoglobuliny E (q immunoglobuliny) ma podłoże dziedziczne. Potwierdzeniem tej tezy są liczne badania ludzkich drzew genealogicznych.

U osób cierpiących na atopię obserwuje się zwiększoną przepuszczalność błony śluzowej układu oddechowego i pokarmowego, co potęguje syntezę immunoglobuliny E na skutek działania alergenów. Wymienione obserwacje pozwalają wnioskować o istnieniu rzeczywistej, nietypowej tendencji chorych do syntezy znacznych ilości immunoglobuliny E w porównaniu do zdrowych osób, wystawionych na działanie tych samych alergenów środowiskowych.

Pytanie:

Czy istnieje możliwość ograniczenia objawów skórnych atopii (wyprysków atopowych) poprzez wpływanie na żywienie dziecka?

Odpowiedź:

Tak, mimo iż wysoce restrykcyjne diety nie wykazały skuteczności leczniczej, istnieje kilka metod dietetycznych mogących poprawić stan skóry lub zapobiec objawom atopii.

Atopia, czyli stan predyspozycji do alergii, w wieku dziecięcym objawia się przede wszystkim zmianami skórnymi, tzn. pojawianiem się wyprysków. Niektóre badania epidemiologiczne wykazały, że 15-20% dzieci w wieku szkolnym dotkniętych jest wypryskami atopowymi. Wypryski atopowe (atopowe zapalenie skóry) są objawem zapalnym skóry dość powszechnym w dzieciństwie: skóra jest pogrubiona, czasem zaczerwieniona i swędząca. Najczęściej zmiany zlokalizowane są na twarzy i okolicy zgięciowej przedramienia, mogą jednak pojawić się także na plecach, tułowiu i kolanach. Stan ten ma tendencję do samoistnego ustępowania wraz z upływem lat (zwykle do 15. roku życia); na to schorzenie cierpi jedynie 2% osób dorosłych.Przyczyny atopii i jej objawów skórnych nie zostały jeszcze całkowicie poznane, prawdopodobnie jest to połączenie przyczyn genetycznych i środowiskowych.

Diety

Nie istnieje sposób leczenia zdolny całkowicie wyeliminować atopię, niemniej jednak określone leki, np. sterydowe, łagodzą jej objawy. Stąd wielu lekarzy, szczególnie tych praktykujących medycynę alternatywną, np. homeopatię, opowiada się za kontrolowaniem jakości i ilości podawanego dzieciom alergizującego jedzenia, podejmując próbę wpływania na zjawiska alergiczne, które często związane są z przyjmowaniem wraz z pożywieniem substancji wywołujących alergię.

Z naukowego punktu widzenia w żaden sposób nie została wykazana skuteczność diet nadmiernie restrykcyjnych (np. diety wegetariańskiej lub innych, które przewidują całkowitą rezygnację z jaj i produktów mlecznych); mogą one wręcz zakłócić prawidłowy wzrost dziecka poprzez spowodowanie niedoboru substancji odżywczych. Zastąpienie mleka krowiego mlekiem w proszku może natomiast okazać się użyteczne po ukończeniu przez dziecko 1. roku życia, jako że transformacja protein mleka w proszku sprawia, iż staje się ono mniej uczulające.

Różne badania wykazały użyteczność niektórych probiotyków (mikroorganizmów dodawanych do produktów mlecznych, takich jak mleko, jogurty i sery, wspomagających utrzymanie zdrowej flory jelitowej), np. zmniejszenie objawów alergicznych u dzieci, którym regularnie podaje się Lactobacillus GG, rodzaj popularnego probiotyku.

Restrykcyjna, lecz jednak zrównoważona dieta, opracowana przez dietetyka i zawierająca jak najmniejszą ilość produktów spożywczych, niewpływająca jednak negatywnie na ogólną jakość odżywczą, może okazać się skuteczna w ograniczaniu ciężkości objawów oraz częstości nawrotów. Badania przeprowadzone z zastosowaniem tej strategii uwypuklają jednak trudność jej wprowadzania: żywienie staje się bardzo monotonne i dziecko traci łaknienie. Jest to więc praktyka zarezerwowana dla bardzo ciężkich przypadków oraz stosowana z zalecenia lekarza.

Suplementy żywieniowe

Rozmaite badania poddały ocenie przydatność podawania niektórych suplementów diety dzieciom z atopowym zapaleniem skóry. Praktyka ta jest bardzo rozpowszechniona, jednakże pozbawiona podstaw naukowych. Poniżej zamieszczony został szczegółowy opis tych substancji. Cynk: pełni on funkcję stabilizującą błony komórkowe, dlatego wysunięto hipotezę o jego użyteczności w ograniczaniu objawów alergicznych. Badania naukowe nie potwierdziły jednak tej hipotezy. Witamina B6: również ta witamina nie okazała się skuteczna w redukcji objawów alergicznych. Olej rybny: propagowany jako substancja użyteczna w zapobieganiu chorobom sercowo-naczyniowym (skuteczność udokumentowana naukowo), nie okazał się jednak skuteczny u dzieci z alergią; wręcz przeciwnie, w niektórych przypadkach jego stosowanie doprowadziło do nasilenia objawów.

Działania podejmowane na organizmie matki

Atopia jest schorzeniem wrodzonym, co oznacza, że dziecko rodzi się ze zmianą układu odpornościowego. W związku z tym różni badacze podejmowali próby zapobiegania wystąpieniu atopii u dziecka jeszcze w trakcie ciąży. Na przykład podając Lactobacillus GG kobiecie w ciąży przez 4 tyg. przed rozwiązaniem, ogranicza się o 50% liczbę dzieci dotkniętych wysypką atopową. Z kolei restrykcyjna dieta podczas ciąży i karmienia piersią (np. unikanie najpowszechniejszych substancji uczulających, takich jak czekolada i pomidory) wydaje się nie wywierać żadnego skutku na dziecko, podczas gdy naraża na niebezpieczeństwo matkę, która może cierpieć na niedobór składników odżywczych. Również jeden z mitów na temat karmienia piersią mówiący, że pierwsze krople siary wytwarzane zaraz po porodzie są najbogatsze w substancje chroniące przed przyszłymi alergiami, okazał się pozbawiony podstaw. Zgodnie z wynikami licznych badań nie ma różnicy w zakresie rozwoju atopii między dziećmi przystawionymi do piersi matki zaraz po urodzeniu, a tymi, które zostały nakarmione kilka godzin później.