Rak piersi
W Polsce to wciąż kobiecy rak numer jeden. Każdego roku rozpoznaje się go u ponad 14,5 tys. Polek. Najwięcej nowych zachorowań notuje się między 50. a 79. rokiem życia. Nieleczony rak piersi najczęściej kończy się śmiercią w ciągu trzech lat. Polki chorują na ten nowotwór znacznie rzadziej niż Amerykanki, a jednak umierają z jego powodu częściej niż mieszkanki USA. Dlaczego tak się dzieje? Otóż na Zachodzie 70 proc. pacjentek zaczyna terapię, gdy choroba jest w pierwszym stadium zaawansowania. U nas tak wcześnie trafia do lekarza tylko kilkanaście procent chorych. A im wcześniejsza diagnoza, tym większe szanse na wyleczenie. Polki rzadko odwiedzają ginekologa, nie badają sobie piersi same, nie robią też mammografii ani USG. Niektóre postępują tak, bo boją się usłyszeć niekorzystne rozpoznanie; inne - nie wierzą w skuteczność diagnostyki i leczenia. Tymczasem większość guzków piersi ma łagodny charakter - w dziewięciu przypadkach na dziesięć nie jest to rak. Jeśli jednak wykryje się taki guzek w piersi, trzeba natychmiast zgłosić się do lekarza, który skieruje na mammografię lub USG. Jeśli dalej będzie miał wątpliwości, zaleci zrobienie biopsji podejrzanej tkanki. To badanie rozstrzyga, czy to rak, czy nie. Na zachorowanie najbardziej narażone są kobiety, w których bliskiej rodzinie ktoś już wcześniej zachorował na raka piersi lub raka jajnika - matka, siostra, ciotka, babka, i to przed 50. rokiem życia. Zagrożone są również panie otyłe, te, u których bardzo wcześnie wystąpiła pierwsza miesiączka lub/i późno pojawiła się ostatnia miesiączka , oraz te, które późno urodziły pierwsze dziecko.
Jak się ochronić?
Uważa się, że do pewnego stopnia przed złośliwym nowotworem piersi chroni macierzyństwo, zwłaszcza jeśli pierwsze dziecko urodzi się młodo, tuż po 20. roku życia. Najważniejsze jednak są regularne badania. Najprostsza jest oczywiście samokontrola piersi. Warto ją zacząć, począwszy od 20. urodzin, i regularnie wykonywać już przez całe życie. Początkowo nie jest to takie proste, zwłaszcza dla kobiet, których piersi mają trudną do oceny niejednorodną strukturę. Tak jest u kobiet młodych oraz u starszych, po menopauzie , stosujących hormonalną terapię zastępczą. Kiedy jednak zna się swoje piersi, można wyczuć prawie każdą zmianę. Ale samokontrola piersi nie wystarcza - przynajmniej raz w roku powinien je zbadać lekarz.
Jak badać sobie piersi?
Stojąc przed lustrem, dokładnie przyjrzyj się swoim piersiom. Każda niesymetryczność brodawek, zmiana podobna do alergii, zaczerwienienie, zmiana na skórze podobna do skórki pomarańczy mogą być znakiem ostrzegawczym, że dzieje się coś niedobrego. Pierś uciskaj dosyć mocno dwoma lub trzema palcami punkt po punkcie. Najpierw najbliższą okolicę brodawki, potem zataczaj koła zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Piersi badaj na stojąco, a także w pozycji leżącej. Nie zapomnij sprawdzić, czy nie ma zgrubień w okolicach węzłów chłonnych pod pachami. Piersi trzeba badać co miesiąc, najlepiej zaraz po miesiączce - wtedy tkanka jest najbardziej miękka, a jej obmacywanie najłatwiejsze. Jeśli już nie miesiączkujesz, staraj się to robić tego samego dnia każdego miesiąca. Ulotki z rysunkami, jak badać piersi, można dostać w poradniach onkologicznych. Pamiętaj: guzki w piersiach poza samymi kobietami najczęściej wykrywają ich partnerzy. Panowie, zwracajcie uwagę na piersi swoich kobiet. Gdy coś jest nie tak - mówcie im o tym. Młodsze kobiety, pomiędzy 30. a 40. rokiem życia (zwłaszcza jeśli na raka piersi lub jajnika chorowała ich matka, babka, siostra), powinny przynajmniej raz na dwa lata zrobić ultrasonograficzne badanie piersi. Dzięki temu badaniu można wykryć nawet minimalne zmiany. Mammografia pozwala na wykrycie nawet bardzo małych zmian, często niewyczuwalnych w dotyku. Uwaga! Obraz na kliszy powinien oglądać doświadczony lekarz w dobrym ośrodku. Trzeba pamiętać, że wiarygodność wyniku w dużej mierze zależy od jakości sprzętu. Nowoczesny sprzęt cyfrowy naraża badaną osobę na mniejszą dawkę promieniowania i daje obraz lepszej jakości, łatwiejszy do oceny przez lekarza radiologa. Mammografię trzeba wykonywać w pierwszej fazie cyklu miesięcznego. W tym czasie szanse na wykrycie guza są największe. Badaniu temu należy poddawać się okresowo po ukończeniu 50. roku życia. Od trzech lat w Polsce prowadzone są bezpłatne badania mammograficzne wszystkich kobiet w wieku 50-69 lat, które powtarza się co dwa lata. Wykonanie badania mammograficznego prywatnie kosztuje 80--110 zł. W każdej sytuacji po stwierdzeniu przez kobietę jakichkolwiek nieprawidłowości w piersiach należy pilnie zgłosić się na konsultację do onkologa, który zleci odpowiednie badania dodatkowe. Ministerstwo Zdrowia zapowiadało, że od marca tego roku każda Polka w wieku 50--69 lat będzie w ramach badań okresowych wysyłana na mammografię. Biopsja. Wykonuje się ją w każdym przypadku podejrzanych zmian w piersiach, których istnienie wykazała mammografia lub USG.
Rak piersi a geny
Rak piersi może mieć podłoże genetyczne (jak się szacuje, w blisko 10 proc. przypadków). Winne za zachorowanie są geny BRCA1, BRCA2. Wykrycie wadliwej kopii jednego z tych genów oznacza zwiększone nawet o 70 proc. ryzyko zachorowania na raka piersi. Mutacje w obrębie tych samych genów (BRCA1 i BRCA2) odpowiadają za dziedziczenie skłonności nie tylko do raka piersi, ale również do raka jajnika. Badanie genetyczne powinno się wykonywać, gdy na raka piersi (lub raka jajnika) chorował ktoś z najbliższej rodziny kobiety (matka czy siostra) lub gdy na raka jelita grubego chorował ojciec. Mężczyźni są bowiem również nosicielami mutacji i mogą ją przekazywać córkom.
Rak szyjki macicy
Paradoks związany z rakiem szyjki macicy polega na tym, że to nowotwór, z powodu którego w ogóle nie musiałaby umierać u nas żadna kobieta. I nie są to bezpodstawne mrzonki - w Kanadzie, Belgii, Holandii i krajach skandynawskich zgony z powodu tej choroby zostały prawie całkowicie wyeliminowane; w innych państwach Europy Zachodniej i USA jest ich dziś zdecydowanie mniej. To zasługa przesiewowych badań cytologicznych. Dzięki nim raka szyjki wykrywa się jeszcze we wczesnej, przedinwazyjnej fazie. Tymczasem w Polsce dwie trzecie kobiet trafia do lekarza, gdy choroba jest już w pełni rozwinięta. Skutek? Blisko 3,5 tys. zachorowań i ok. 1,9 tys. zgonów rocznie (dane z 2007 r.). Wcześniejsze wykrycie zmian przedrakowych pozwala też skuteczniej leczyć ogniska nowotworu, a leczenie nie jest okaleczające. Terapia polega na chirurgicznym usunięciu zmienionej nowotworowo tkanki wraz z marginesem tkanek prawidłowych. Zabieg ten najczęściej wykonywany jest za pomocą elektronarzędzi (elektrokoagulacja, konizacja itp.). Niezbędne jest w tych przypadkach wykonanie badania histopatologicznego, które określa rodzaj zmiany, jej zasięg i stopień radykalności zabiegu. Taki zabieg wykonywany w znieczuleniu nie wymaga nawet pobytu w szpitalu. Kobieta może po nim w większości przypadków bez przeszkód zajść w ciążę i rodzić dzieci.
Badania przede wszystkim
Podstawą profilaktyki jest regularne wykonywanie badań cytologicznych w ramach badań przesiewowych u kobiet w wieku 25--59 lat z częstotliwością co trzy lata. W Polsce w większości rozpoznawanych przypadków raka szyjki macicy okazuje się, że kobiety te nie brały udziału w badaniach przesiewowych i od bardzo wielu lat w ogóle nie odwiedzały gabinetów ginekologicznych. Cytologiczne badanie przesiewowe polega na pobraniu przez ginekologa lub położną za pomocą specjalnej szczoteczki materiału komórkowego z tarczy części pochwowej i dalszej części kanału szyjki macicy .
Badanie to powinno być wykonywane:
- ok. 12 miesięcy po rozpoczęciu współżycia płciowego
- od 20. roku życia - corocznie
Pobranie wymazu z szyjki macicy jest technicznie proste, niebolesne i krótkotrwałe. Aby było prawidłowe, kobieta nie powinna przed nim:
- stosować irygacji ani środków nawilżających pochwę na 48 godzin przed badaniem
- mieć stosunków przez 48 godzin przed badaniem
- powinna natomiast zgłosić się na badanie najwcześniej pięć dni po zakończeniu miesiączki.
Badanie jest bezpłatne, jeśli wykonywane jest w ramach populacyjnych badań przesiewowych, natomiast prywatnie kosztuje ok. 40 zł. Jak planuje Ministerstwo Zdrowia każda kobieta w wieku 25-59 lat podejmująca pracę lub już pracująca będzie okresowo kierowana nie tylko na mammografię, lecz również na cytologię. Za oba badania zapłaci Narodowy Fundusz Zdrowia. Pracodawca nie będzie miał dostępu do wyników.
Są już szczepionki
W ostatnich latach dostaliśmy nową broń w walce z rakiem szyjki macicy - szczepionki wymierzone w wirusa HPV. Na polskim rynku obecne są dwa preparaty chroniące przed wirusem brodawczaka ludzkiego: Silgard i Cervarix. Obie zabezpieczają przed zakażeniem wirusami HPV typu 16 i 18 (Silgard dodatkowo chroni przed wirusami HPV typu 6 i 11). Obydwa typy mikrobów są odpowiedzialne za ponad 80 proc. wszystkich zachorowań na raka szyjki. Najlepszym momentem do podania szczepionek jest wiek 11-12 lat, czyli jeszcze przed inicjacją seksualną (do zakażeń HPV dochodzi przez kontakty seksualne). Ale rekomenduje się też podawanie szczepionki dziewczynkom i kobietom w wieku 13-26 lat. Szczepionki zmniejszają ryzyko zachorowania, ale nie eliminują go całkowicie. Za blisko 20 proc. przypadków raka szyjki odpowiedzialne jest zakażenie innymi typami wirusów niż 16 i 18. Dlatego - jak przypominają eksperci - ważne jest, by po zaszczepieniu się kobiety nie rezygnowały z cytologii . Niestety, szczepionki są bardzo drogie, 1,2-1,5 tys. zł za pełny cykl (trzy dawki).
Czynniki ryzyka raka szyjki macicy:
- infekcja HPV - wirusem brodawczaka ludzkiego
- wczesne rozpoczęcie życia seksualnego
- duża liczba partnerów seksualnych
- duża liczba porodów
- palenie papierosów
- wieloletnie stosowanie tabletek hormonalnych bez uprzednich konsultacji z ginekologiem
- niewłaściwa dieta (np. brak antyoksydantów)
Co powinno nas zaalarmować:
- nieregularne krwawienia miesiączkowe
- krwawienia po menopauzie
- inne krwawienia, np. po stosunkach
- cuchnące, ropne upławy
- bóle w dole brzucha
- obrzęk kończyn dolnych
- częste oddawanie moczu, parcie na mocz, zaleganie moczu w pęcherzu
- zaparcia, parcie na stolec, trudności w oddawaniu stolca
