Szanuj wzrok. To najważniejszy zmysł w organizmie człowieka. Za pomocą oczu - z czego na co dzień nie zdajemy sobie sprawy - dostarczana jest nam największa ilość informacji ze świata zewnętrznego.
Zapalenia oczu mogą występować pod różną postacią. Wyszczególnić należy zapalenie rogówki, siatkówki, tęczówki, twardówki, zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenia dróg łzowych i - bodaj nagminne - zapalenie spojówek.
Zacznijmy od zapalenia spojówek
Spojówka to bardzo cienka, bogato unaczyniona, błona śluzowa, która pokrywa wewnętrzną powierzchnię powiek i przednią powierzchnię gałki ocznej. Pełni przede wszystkim rolę ochronną, niezwykle istotną w przypadku delikatnego narządu.
Zapalenie spojówek jest jedną z najczęstszych chorób okulistycznych, z jaką zgłaszamy się do specjalisty. Zaczyna się od zaczerwienionego i przekrwionego oka, a potem oko zaczyna swędzieć, piec, łzawić, kłuć. Czasami mamy wrażenie posiadania "ciała obcego" pod powieką. Leczenie zapalenia spojówek trwa najczęściej 10-14 dni, a widoczna poprawa jest już po 7 dniach leczenia.
Bakteryjne i wirusowe zapalenia spojówek mogą trwale uszkodzić oko. Dlatego nie należy bagatelizować nawet najbardziej banalnych objawów tego schorzenia. Ważne jest też to, aby przez cały czas występowania zapalenia, nosić okulary przeciwsłoneczne, i nie drażnić tym samym spojówek światłem.
Zapaleniom wywołanym przez bakterie (gronkowce, paciorkowce) towarzyszy obrzęk, wydzielina ropna, przekrwienie spojówek. Jeśli lekarz stwierdzi zapalenie spojówek wywołane przez bakterię, zaleci nam leczenie polegające na podawaniu do worka spojówkowego antybiotyków (roztworów) lub sulfonamidów, czyli środków odkażających, w postaci maści lub kropli.
Dodatkowo możemy wspomagać leczenie stosując krople, tzw. sztuczne łzy, czyli preparaty, które w swoim składzie zawierają wodę, oraz substancje o dużej lepkości. Ich zadaniem jest wiązanie wody i zatrzymywanie jej na powierzchni oka. Właściwości fizyczne tych leków sprawiają, że na powierzchni rogówki i spojówki tworzy się jednolita warstwa, która chroni przed wysychaniem i jednocześnie wyrównuje nierówności i ubytki nabłonka rogówki. Pamiętajmy jednak, żeby nie brać żadnych leków i preparatów na własną rękę. Zawsze konsultujmy z lekarzem nawet te leki, które możemy kupić bez recepty w aptece.
Kiedy wirus dopada spojówkę
Wirusowe zapalenie spojówek u dorosłych (tzw. nagminne zapalenie spojówek) wywołane jest najczęściej adenowirusem. Początkowo wirus atakuje jedno oko, ale już po kilku dniach pojawia się w drugim. Zapalenie spojówek wywołane wirusem objawia się silnym swędzeniem, odczuciem ciała obcego pod powieką, zaczerwienieniem oczu, łzawieniem.
W przypadku zapalenia wirusowego nie ma leczenia swoistego, co nie oznacza, że nie musimy udać się do lekarza. Leczenie polega na miejscowym podawaniu środków odkażających w celu uniknięcia nadkażenia bakteryjnego. Choroba ma przebieg kilkutygodniowy i jest wysoce zakaźna, zwłaszcza na początku. Istotną sprawą jest zachowanie bardzo ścisłych zasad higieny, czyli częstego mycia rąk, nieużywania wspólnego mydła, ręczników, pościeli, co pozwoli na zminimalizowanie szans na zarażenie domowników.
Wirusowe zapalenie spojówek bardzo często występuje u dzieci. Jeśli zaobserwujemy nawet najdrobniejsze zmiany w oku dziecka, niezwłocznie należy udać się do pediatry, a najlepiej do okulisty, który postawi odpowiednią diagnozę i poda stosowne leki. Chociaż to infekcja wirusowa, zapalenie często leczy się antybiotykami, by zapobiec nadkażeniom bakteryjnym i nawrotom. Istotne jest też dobranie bezpiecznych środków łagodzących przykre objawy.
Pamiętajmy, że w dużych skupiskach dzieci, takich jak przedszkole, czy szkoła, wirusowe zapalenie spojówek rozprzestrzenia się błyskawicznie, stąd konieczność "wyeliminowania" chorego dziecka. Po skończonej kuracji niezbędna jest wizyta kontrolna u okulisty.
Infekcja czy alergia?
Jeśli przekrwione oczy, ich swędzenie oraz łzawienie pojawiają się coraz częściej, nawet bez innych objawów (np. kataru), należy sprawdzić, czy przyczyną dolegliwości nie jest alergia. W przypadku dzieci warto skonsultować się z pediatrą, a dorosłych z internistą. Lekarz rodzinny powinien wstępnie ocenić czy objawy są spowodowane uczuleniem, czasem przepisać leki (głównie działające doraźnie) i skierować do alergologa, by ostatecznie rozwiać wątpliwości. Alergolog poza przeprowadzeniem wywiadu lekarskiego zapewne zleci badania. Dla potwierdzenia rozpoznania alergii stosuje się różne rodzaje badań. Jednym ze sposobów diagnostyki jest oznaczenie we krwi stężenia swoistych przeciwciał tzw. immunoglobulin klasy E (IgE).
Alergiczne zapalenie spojówek może być spowodowane bezpośrednim działaniem alergenu na błonę śluzową oka, lub towarzyszyć innym alergiom. Bywa objawem kataru siennego lub całorocznego, alergicznego, nieżytu nosa. Często zapalenia alergiczne występują w ostrej postaci i objawiają się silnym łzawieniem oczu. Oczy swędzą, pieką, a tym samym prowokują do ich tarcia. Tarcie oka, które daje krótkotrwałą ulgę, może być przyczyną dodatkowych zakażeń, np. bakteryjnych. Reakcją śluzówki oka na alergen jest błyskawiczny stan zapalny, który charakteryzuje się swędzeniem i bólem. Swędzenie oczu podczas alergicznego zapalenie spojówek, jest jednym z najbardziej uciążliwych objawów choroby. W wypadku alergicznego zapalenia spojówek, lekarz zaleci nam środki odczulające i antyhistaminowe.
Konsultacja alergologiczna nie wyklucza wizyty u okulisty, zwłaszcza w przypadku dzieci. To ten specjalista jest w stanie precyzyjnie obejrzeć i ocenić stan oczu, a przede wszystkim wykluczyć nieprawidłowości w głębszych strukturach oka. Za alergią przemawiają między innymi zmiany skóry powiek, cienie pod oczami o lekko fioletowym zabarwieniu, zaróżowione białka. Wyraźne objawy to jednak za mało, by dobrać optymalną terapię, a także rozstrzygnąć, czy alergia nie zagroziła poważnie narządowi wzroku.
Stan zapalny oczu: nie do końca wiadomo...
Za pieczeniem, łzawieniem i swędzeniem oczu niekoniecznie musi kryć się atak mikrobów czy alergia. Przyczyną tzw. prostego zapalenia spojówek mogą być czynniki różnej natury:
- chemiczne - dym, pary, gazy o działaniu drażniącym;
- fizyczne - światło, wiatr, pył, kurz, mechaniczne drażnienie na skutek nieprawidłowego wzrostu rzęs lub złego ustawienia brzegów powiek;
- niewyrównanie korekcją wady wzroku, ale także za silne i za słabe szkła korekcyjne, lub ich niewłaściwy rozstaw;
- przewlekły brak snu;
- zespół tzw. suchego oka (niedobór łez);
- ogólne nerwowe wyczerpanie.
Leczenie samego niepowikłanego zapalenia prostego praktycznie nie jest konieczne. Trzeba przede wszystkim z pomocą okulisty odkryć jego przyczynę i zająć się nią.
Pamiętajmy, że zapaleń spojówek nie należy leczyć domowymi sposobami, bez kontroli lekarskiej. Często stosujemy np. okład z rumianku, nie zdając sobie sprawy, że możemy być na niego uczuleni i nasilić objawy, zamiast je pokonać. Takie samodzielne leczenie nie usunie przyczyny choroby i trzeba liczyć się z jej nawrotem, niejednokrotnie nasilonym.
Zapalona rogówka
Zapalenie rogówki, pierwszego ośrodka optycznego oka, charakteryzuje się powstawaniem nacieków i owrzodzeń w jej obrębie. To skutek zakażeń wywołanych przez bakterie, wirusy lub grzyby. Najczęstszą postacią zapalenia rogówki jest tak zwany "wrzód pełzający", wywołany przez bakterie ropne. Zazwyczaj choroba zaczyna się od drobnego urazu rogówki, która z czasem ulega zakażeniu. Objawami zapalenia bakteryjnego są m.in. światłowstręt, łzawienie, ból. "Wrzód pełzający" jest chorobą bardzo groźną - może doprowadzić nawet do utraty wzroku. Konieczna jest wizyta u okulisty.
Inną postacią zapalenia rogówki jest opryszczka, wywołana przez wirus. Objawami takiego zapalenia są m.in. przekrwienie oczu, ból, łzawienie. Choroba rogówki wywołana przez wirus ma skłonności do nawrotów i nieleczona może spowodować trwałe zmiany w rogówce.
Jeśli lekarz stwierdzi zapalenie rogówki leczenie będzie polegało na przyjmowaniu antybiotyków, leków przeciwzapalnych, i leków przeciwwirusowych. Czasem wskazane jest zasłanianie oka opatrunkiem na kilka dni i noszenie ciemnych okularów, w celu uniknięcia reakcji oka na ostre światło. W ostrym stanie choroby nie należy czytać i oglądać telewizji.
Atak na siatkówkę
Siatkówka zbudowana jest z części światłoczułej oraz z części ślepej. Zadaniem siatkówki jest odbieranie impulsów świetlnych i przekształcanie ich w impulsy nerwowe. Źródłem schorzeń siatkówki są stany zapalne, urazy mechaniczne oraz choroby naczyń krwionośnych siatkówki.
Brak bólu w przebiegu zapalenia siatkówki skutkuje tym, że chorzy często przychodzą za późno do lekarza. W efekcie zbliznowacenia po zapaleniu siatkówki mogą nieodwracalnie uszkodzić wzrok.
Objawem zapalenia siatkówki jest jej zmętnienie, którego przyczyną jest wypływająca ciecz (surowica, krew). Pojawiają się zaburzenia wzroku. Zatem, jeśli wystąpią jakiekolwiek zaburzenia widzenia lub zmiany w zewnętrznym wyglądzie oka, koniecznie udaj się do okulisty, który przepisze środki przeciwzapalne. Nie zapominaj o kontrolnych wizytach profilaktycznych. Trzeba także pamiętać, że zapalenie siatkówki jest przede wszystkim objawem choroby pierwotnej, która koniecznie wymaga leczenia.
Problem z tęczówką
Tęczówka to nieprzezroczysta tkanka stanowiąca przednią część błony naczyniówkowej. Na samym środku tęczówki znajduje się źrenica. Tęczówka posiada dużą liczbę mięśni, dzięki czemu reaguje na światło, czyli jest światłoczuła. Gdy światło jest ostre, wtedy źrenica kurczy się, a kiedy światło się zmniejsza, wówczas źrenica się poszerza.
Zapalenie tęczówki wywołuje zakażenie wirusowe lub bakteryjne, a także odczyny alergiczne. Objawami zapalenia są: łzawienie, ból oka nasilający się wieczorem i w nocy, światłowstręt, zaburzenia ostrości widzenia. Oko ma kolor sinoczerwony, a tęczówka zmienia się na kolor brunatny lub lekko zielony. Leczenie polega na zażywaniu leków w kroplach rozszerzających źrenicę oka, leków przeciwzapalnych w kroplach lub/i w tabletkach, które przepisze nam okulista. Ważne jest także do zakończenia leczenia noszenie ciemnych okularów, oraz nie oglądanie telewizji i unikanie częstego czytania.
Twardówka też choruje
Twardówka to gruba, biała warstwa ochronna, nadająca kształt gałce ocznej, otaczająca wnętrze oka ze wszystkich stron, oprócz miejsca wyjścia nerwu wzrokowego i części przedniej, gdzie przechodzi w rogówkę. Barwa twardówki zmienia się z wiekiem. U dzieci jest niebieskawa, u dorosłych szarawa, a w wieku starczym żółtawa z powodu odkładania się w niej złogów tłuszczu.
Przyczynami zapaleń twardówki są zakażenie grzybicze, bakteryjne lub alergia. Często występują u osób z problemami reumatycznymi. Objawami zapalenia są m.in. silne przekrwienie twardówki, guzkowate nacieki bolesne przy ucisku i ogólne bóle oka.
Leczenie polega na podawaniu miejscowym i ogólnym antybiotyków, które przepisze nam lekarz okulista.
Zapalenie nerwu wzrokowego
Zapalenie nerwu wzrokowego występuje najczęściej podczas przebiegu chorób zakaźnych, reumatycznych, neurologicznych, cukrzycy. W chorobie zachodzi znaczne osłabienie ostrości widzenia, mroczki w polu widzenia, bóle oczodołu podczas ruchów gałkami ocznymi. Choroba wymaga natychmiastowego leczenia, w przeciwnym razie może prowadzić do nieodwracalnego osłabienia wzroku lub jego utraty. Leczenie polega na kuracji sterydowej pod kontrolą lekarza okulisty.
Zapalone drogi łzowe: od masażu do szpitala
W zapaleniu dróg łzowych stany zapalne obejmują kanaliki łzowe lub woreczek łzowy, do których przenikają bakterie lub grzyby. Objawami zapalenia są m.in. obrzęk oka, zaczerwienienie skóry w kąciku wewnętrznym oka, ból. Często przez otwór łzowy wydobywa się ropa. Pamiętajmy, żeby nie wyjmować ropy z kącika oka palcem. Do tego celu należy używać chusteczki higienicznej, a najlepiej jałowego gazika nasączonego roztworem soli fizjologicznej. Ważny jest też kierunek przemywania oczu: zawsze od zewnętrznej strony oka do wewnętrznej.
W stadium początkowym choroby można spróbować udrożnić drogi łzowe przez masaż okolicy worka łzowego. Masaż wykonuje się opuszką palca, uciskając miejsce woreczka łzowego i delikatnie ściągając palec ku dołowi. W ten sposób w woreczku łzowym wytwarza się wzmożone ciśnienie, dzięki czemu płyn znajdujący się w nim może przerwać błonkę zamykającą ujście nosowe. Zabieg należy powtarzać 3-4 razy dziennie. Podczas wizyty u okulisty, który stwierdzi zapalenie dróg łzowych, możemy poprosić go, aby pokazał nam, jak należy prawidłowo wykonać taki masaż.
W stadiach zaawansowanych trzeba udrożnić drogi łzowe przez płukanie lub sondowanie. Jest to zabieg wymagający dużego doświadczenia i powinien być wykonywany wyłącznie w szpitalu lub w klinice okulistycznej.
Przedstawione informacje nie zastąpią wizyty u okulisty. Pamiętajmy, że nawet najdrobniejsza zmiana w oku, jego ból lub zaczerwienienie powinny skłaniać nas do konsultacji z lekarzem. Nieleczone stany zapalne oczu mogą doprowadzić do zmniejszenia ostrości widzenia, a w najgorszych przypadkach nawet do utraty wzroku
