Zapalenie pęcherza

Stan zapalny pęcherza moczowego, wywołany czynnikami bakteryjnymi lub, rzadziej, pasożytniczymi. W niektórych przypadkach nie jest możliwe rozpoznanie przyczyny bakteryjnej (dotyczy to często stanów spowodowanych działaniem substancji chemicznych). Także w niektórych formach niebakteryjnych trudno określić dokładnie przyczynę.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Objawy

Najważniejsze objawy to: ból, nadmierna częstotliwość oddawania moczu oraz zmiany w moczu. Ból o różnym natężeniu jest umiejscowiony w dolnej, środkowej części brzucha, pod pępkiem (podbrzusze); często jest silny, nierzadko nie do zniesienia, zbiega się z chwilą oddawania moczu, czemu towarzyszy uczucie pieczenia. Częstotliwość oddawania moczu jest tak duża, że powoduje podejrzenie nietrzymania moczu, a częstomocz, zarówno dzienny, jak i nocny nierzadko uniemożliwia sen. Mocz może pozostać jasny, lecz w tym wypadku badanie laboratoryjne również wykaże obecność osadu; zwykle jest jednak mętny, w ciężkich przypadkach ropny, z domieszką włókien. Po oddaniu moczu może pojawić się krwawe plamienie, a nawet obfity krwotok (krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego). O zapaleniu pęcherza mogą świadczyć konieczność częstszego niż zwykle oddawania moczu, współwystępująca z uczuciem pieczenia podczas mikcji i bezpośrednio po wydaleniu, a także mętny, ciemny mocz o intensywnym zapachu.

Przyczyny

Schorzenie powodują zazwyczaj mikroorganizmy chorobotwórcze bytujące w jelicie, takie jak pałeczka okrężnicy, Pseudomonas, Proteus oraz inne enterobakterie, przedostające się z cewki moczowej do pęcherza moczowego. Drobnoustroje mogą poza tym przeniknąć do dolnych dróg moczowych przez przylegające do nich jelito proste oraz przez krew. Bakterie obecne we krwi gromadzą się początkowo w nerkach, skąd przemieszczają się do dróg moczowych. Obecność mikroorganizmów chorobotwórczych w pęcherzu moczowym, mimo że stanowi warunek konieczny, nie jest jednak wystarczająca do wytworzenia stanu zapalnego. Jego powstanie warunkuje także obniżenie zdolności eliminacji bakterii przez układ moczowy, np. w przypadku niepełnego opróżniania pęcherza moczowego, osłabienia czynników hamujących przyleganie bakterii do ścian pęcherza oraz zmniejszenia jego aktywności antybakteryjnej.

Wszystkie okoliczności ograniczające regularny przepływ moczu przez drogi moczowe, takie jak obecność kamieni bądź zmian nowotworowych, stanowią ponadto czynniki sprzyjające pojawieniu się zakażenia, ze względu na zmniejszanie skuteczności mechanicznego usuwania bakterii, będącego jedną z funkcji moczu.

Zdecydowanie bardziej podatne na występowanie schorzenia są kobiety; przyjmuje się, że przynajmniej 10-20% z nich przechodzi w życiu zapalenie pęcherza moczowego. Spowodowane jest to działaniem rozmaitych czynników natury anatomicznej oraz funkcjonalnej, np.: sąsiedztwem zewnętrznego otworu cewki moczowej, pochwy, odbytu, ograniczoną długością cewki moczowej, urazowością, przekrwieniem okolic miednicy (związanym z aktywnością płciową), odpływem pęcherzowo-moczowodowym (wskutek nagłego przerwania oddawania moczu i jego powrotu z cewki moczowej do pęcherza), ciążą (ze względu na oczywiste przemiany anatomiczne) oraz anomaliami hormonalnymi okresu poprzekwitaniowego (osłabiającymi naturalną odporność pęcherza), a także dolegliwościami związanymi z opróżnianiem pęcherza w podeszłym wieku (wypadanie).

Wymienione przyczyny sprzyjają przedostawaniu się mikroorganizmów do pęcherza moczowego (droga wstępująca). Zakażenia poprzez krew oraz w wyniku stanów zapalnych narządów przyległych (zapalenie wyrostka robaczkowego, choroba uchyłkowa, zapalenie jajowodu) należą do rzadkości.

Leczenie

W przypadku niepowikłanego, ostrego, objawowego zapalenia pęcherza moczowego zalecane jest wykonanie posiewu moczu oraz antybiogramu, pozwalającego na zastosowanie terapii antybiotykowej, ukierunkowanej na eliminację mikroorganizmów odpowiedzialnych za wywołanie zakażenia. Częstość, z jaką zapalenie pęcherza objawia się u kobiet, jest wskazaniem do podjęcia jego natychmiastowego leczenia. Środki powszechnie stosowane o potwierdzonej skuteczności wymagają kuracji 7-10-dniowej; możliwe jest też poddanie się terapii, przewidującej podanie pojedynczej dawki odpowiedniego leku.

Skuteczność leczenia należy zweryfikować po upływie kilku dni od zaprzestania stosowania leku poprzez ponowne wykonanie posiewu moczu. Całkowita eliminacja bakterii oznacza wyleczenie, ich częściowe unicestwienie może prowadzić do powtórnego wystąpienia objawów bezpośrednio po odstawieniu leku. Występuje wówczas nawrót choroby; powtórne zakażenie po unicestwieniu bakterii nazywane jest reinfekcją. Jeżeli zapalenie pęcherza pojawia się częściej niż dwa razy do roku, mamy do czynienia z tzw. infekcją nawracającą. W tym przypadku nie wystarcza wykonanie posiewu moczu, lecz wskazane jest przeprowadzenie badań mogących wykazać istnienie chorób układu moczowego lub chorób ogólnych, sprzyjających rozwojowi infekcji dróg moczowych, np. kamicy, wad rozwojowych (stenoza cewki moczowej, otworu cewki moczowej czy też odpływu itd.), niedoczynności neurologicznych na poziomie pęcherza i mięśnia zwieracza, chorób metabolicznych.

Ocena urologiczna obejmuje za każdym razem jedno lub więcej następujących badań: pomiar szybkości odpływu moczu, cystografię, urografię, ultrasonografię układu moczowego, cystoskopię, badanie urodynamiczne. W przypadku niewykrycia żadnego schorzenia towarzyszącego istnieje możliwość stosowania leczenia cyklicznego lub, bardziej wskazanego, leczenia długoterminowego przewidującego podawanie małych dawek wybranych leków. W profilaktyce schorzenia istotne jest utrzymanie obfitego przepływu moczu, warunkowanego przyjmowaniem znacznych ilości płynów, przede wszystkim wody.