Tkanka ta tworzy ogniska, zwane zmianami endometriotycznymi, które najczęściej umiejscawiają się na jajnikach i innych narządach miednicy mniejszej. W bardzo rzadkich przypadkach mogą być znajdowane w płucach a nawet w mózgu. Tkanka endometrialna zagnieżdżona poza macicą reaguje na cykliczne zmiany stężenia hormonów płciowych podobnie jak właściwa błona śluzowa macicy. Prowadzi to do przewlekłego stanu zapalnego z powstawaniem zrostów, a w konsekwencji do bólu.
Jak rozpowszechniona jest endometrioza?
Endometrioza prawdopodobnie występuje nawet u co dziesiątej kobiety w wieku rozrodczym. Wśród kobiet z bolesnym miesiączkowaniem częstość występowania endometriozy waha się do 40% do 60%, a kobiet skarżących się na ból w obrębie miednicy mniejszej częstość występowania endometriozy może sięgać 75%. Szacuje się, że w Polsce na endometriozę może chorować nawet milion kobiet.
U kogo stwierdza się endometriozę?
Endometriozę stwierdza się u kobiet należących do wszystkich grup etnicznych i społecznych. Badania wykazały, że schorzenie to szczególnie często występuje u kobiet cierpiących na:
- ból w obrębie miednicy mniejszej (endometriozę stwierdza się u 70% tych kobiet), - bardzo silny ból miesiączkowy (endometriozę stwierdza się u 40-60% tych kobiet), - niepłodność (endometriozę stwierdza się u 25-40% tych kobiet).
Zwiększone ryzyko rozwoju endometriozy występuje też u kobiet, których matka lub siostra cierpi na tę chorobę.
Co powoduje endometriozę?
Etiologia endometriozy nie jest znana. Istnieje kilka teorii, lecz żadna z nich nie została dotychczas udowodniona. Najpowszechniej akceptowana teoria zakłada wsteczny przepływ krwi miesiączkowej ("miesiączkowanie wsteczne") przez jajowody, która następnie "opływa" narządy miednicy. W wyniku tego dochodzi do "zagnieżdżenia" się komórek w niej zawartych na tych narządach i ich wzrostu. Obecnie prowadzone są także badania mające na celu określenie genetycznego podłoża tej choroby.
Jakie są objawy endometriozy?
Najczęstsze objawy endometriozy to przewlekły ból w obrębie miednicy mniejszej, bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea) i ból podczas stosunku płciowego (dyspareunia) lub po jego odbyciu.
Z innych objawów należy wymienić uczucie zmęczenia, bolesne oddawanie stolca podczas miesiączki i ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
Z endometriozą często też wiążą się problemy z płodnością - szacuje się, iż u 30-50% kobiet z endometriozą występują większe lub mniejsze problemy z płodnością.
Nie u wszystkich chorych na endometriozę występują objawy - u części bezobjawowych pacjentek endometrioza rozpoznawana jest przy okazji diagnostyki niepłodności.
Jak silne są dolegliwości bólowe związane z endometriozą?
Nasilenie dolegliwości bólowych w endometriozie może u każdej kobiety być inne i zmieniać się z miesiąca na miesiąc. Podczas gdy u części kobiet dolegliwości bólowe występują w określonych momentach cyklu miesiączkowego, to u jednej czwartej pacjentek z endometriozą dolegliwości bólowe obecne są w czasie całego cyklu.
Nasilenie dolegliwości bólowych i innych objawów występujących u kobiet z endometriozą nie zawsze też koreluje z liczbą i wielkością zmian endometriotycznych - u części kobiet z kilkoma tylko zmianami mogą występować niezwykle nasilone dolegliwości bólowe, podczas gdy w przypadku części kobiet z wieloma zmianami o dużych rozmiarach dolegliwości bólowe mogą w ogóle nie występować.
Jakie wyróżnia się stopnie zaawansowania endometriozy?
Amerykańskie Towarzystwo Medycyny Rozrodu (ASRM) opracowało klasyfikację stopni zaawansowania endometriozy w oparciu o liczbę, lokalizację i głębokość zmian endometriotycznych oraz obecność zrostów błoniastych lub zbitych.
ASRM wyróżniło cztery stopnie zaawansowania endometriozy:
W jaki sposób rozpoznaje się endometriozę?
Rozpoznanie endometriozy może być bardzo trudne - według międzynarodowego badania ankietowego często występuje opóźnienie w postawieniu prawidłowego rozpoznania wynoszące około 8 lat. Choć dolegliwości bólowe często pojawiają się już u nastolatek, endometrioza jest najczęściej diagnozowana u kobiet między 25 a 35 rokiem życia. Rozpoznanie komplikuje fakt, że objawy endometriozy mogą pokrywać się z objawami wielu innych chorób, w tym zapalenia przydatków i zespołu jelita drażliwego. Brakuje świadomości tej choroby w społeczeństwie i większość osób nie potrafi połączyć niecharakterystycznych objawów z podejrzeniem endometriozy.
Nie istnieje jedno proste badanie diagnostyczne umożliwiające rozpoznanie endometriozy. W diagnostyce schorzenia stosuje się wywiad lekarski, badanie ginekologiczne, USG i czasami rezonans magnetyczny, ale ostateczne rozpoznanie tej choroby możliwe jest dopiero po wykonaniu laparoskopii i badania histopatologicznego pobranego w trakcie laparoskopii materiału tkankowego. Jest to procedura inwazyjna, na którą część kobiet może nie wyrazić zgody.
Do wdrożenia leczenia farmakologicznego przy podejrzeniu endometriozy nie jest konieczne histopatologiczne potwierdzenie diagnozy.
W jaki sposób endometrioza wpływa na życie kobiet?
Endometrioza i ból, którego doświadczają kobiety może w sposób istotny wpływać na ich życie, odbijając się negatywnie na aktywności zawodowej, życiu rodzinnym i związku z partnerem. Endometrioza może utrudniać zdobywanie wykształcenia i negatywnie wpływać na życie zawodowe. Zmniejszona produktywność wraz z kosztami związanymi z diagnostyką i leczeniem endometriozy oznacza duże obciążenie ekonomiczne społeczeństwa, ale też samych kobiet cierpiących na to schorzenie.
W jaki sposób leczy się endometriozę?
Endometrioza jest chorobą nieuleczalną. Cele leczenia obejmują łagodzenie dolegliwości bólowych, spowalnianie wzrostu zmian endometriotycznych, poprawę płodności (w przypadkach, w których jest to pożądane) i/lub zapobieganie nawrotom choroby w przypadku zaleczenia zmian.
W celu usunięcia zmian endometriotycznych i złagodzenia dolegliwości bólowych związanych z endometriozą można stosować leczenie chirurgiczne, najczęściej w postaci laparoskopii. Nie każda kobieta może jednak zostać poddana temu leczeniu, a skumulowany odsetek nawrotów po leczeniu w okresie pięciu lat sięga 40-50%.
Opcje leczenia farmakologicznego obejmują stosowanie leków przeciwbólowych, takich jak niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), oraz leków hormonalnych, takich jak doustne środki antykoncepcyjne, progestageny czy analogi hormonu uwalniającego gonadotropinę (analogi GnRH). Inne opcje lecznicze obejmują leczenie żywieniowe i terapie komplementarne. Ze względu na brak idealnych opcji farmakoterapeutycznych, w celu łagodzenia dolegliwości bólowych często stosuje się w skojarzeniu leki przeciwbólowe, leki hormonalne i terapie komplementarne.
Leki przeciwbólowe (NLPZ - niesterydowe leki przeciwzapalne) mogą znacznie zmniejszyć nasilenie dolegliwości, pozostają jednak bez wpływu na samą przyczynę choroby, a przy dłuższym stosowaniu należy zwrócić uwagę na niekorzystny profil działań ubocznych (zwłaszcza wpływ na przewód pokarmowy).
Analogi GnRH uważane są za standardowe leczenie w endometriozie, jednak ich stosowanie wiąże się z działaniami ubocznymi prowadzącymi do tzw. "sztucznej menopauzy", czyli objawów takich jak uderzenia gorąca, wahania nastroju, suchość pochwy i obniżenie gęstości kości (osteoporoza). Leki te dopuszczone są do stosowania nie dłużej niż przez sześć miesięcy (lub nie dłużej niż przez 12 miesięcy, jeśli stosowane są łącznie z odpowiednimi innymi lekami wspomagającymi).
Lekiem z grupy progestagenów, który został zarejestrowany do leczenia endometriozy na podstawie dedykowanych badań klinicznych jest dienogest. Łagodzi on dolegliwości bólowe związane z endometriozą, oraz znamienne hamuje wzrost nieprawidłowej tkanki. Preparat ten wyróżnia także korzystny profil bezpieczeństwa i dobra tolerancja.
Dostępne obecnie metody leczenia umożliwiają wielu dotkniętym chorobą pacjentkom, przez długi czas funkcjonowanie bez dolegliwości i znaczne poprawienie jakości życia. Skuteczne leczenie wymaga konsekwentnego stosowania zaleconych środków. Wskazane są także regularne konsultacje z lekarzem.
