Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Antygen rakowopłodowy (CEA )
Jest to najczęściej używany marker nowotworów przewodu pokarmowego, a szczególnie jelita grubego. Jego stężenie jest szczególnie przydatne w kontroli choroby po operacji i do monitorowania podatności na leczenie. Może być również stosowany do monitorowania raka płuc. Fałszywe wyniki pozytywne mogą występować u nałogowych palaczy lub są spowodowane obecnością przewlekłych chorób jelit (polipowatość i zapalenie uchyłków) lub wątroby oraz obecnością stanu zapalnego lub infekcji.
CA 15-3
Należy do rodziny mucyn, substancji zawartych w śluzie tkanki gruczołowej. Głównie związany z rakiem sutka, występuje w dużym stężeniu szczególnie u pacjentów w zaawansowanym stadium choroby. Oznaczenia stężenia powtórzone wielokrotnie w czasie są przydatne do oceny podatności na leczenie, a na zakończenie leczenia - do wykrycia ewentualnego nawrotu.
CA 19-9
Marker ten jest stosowany od wielu lat, w połączeniu z CEA lub jako jego alternatywa, w przypadkach raka jelita grubego, raka trzustki. Jego wskazania, ograniczenia i korzyści są podobne do właściwości CEA. Połączenie dwóch markerów w tzw. obserwacji (kontrola po leczeniu) zwiększa czułość diagnostyczną. Może być przyczyną fałszywie pozytywnych wyników, które wskazują na nowotwór, nawet gdy go nie ma, w obecności przewlekłych stanów zapalnych trzustki, wątroby i jelit.
CA 125
Mucyna będąca bardzo czułym markerem, typowym głównie dla raka jajnika, ale też endometrium nerek, płuc. Może stanowić narzędzie orientacji diagnostycznej w przypadku kobiet z nieokreślonymi zmianami w obrębie jajników. Jest z powodzeniem stosowany do oceny odpowiedzi na chemioterapię lub leczenie chirurgiczne. Według niektórych onkologów ma również znaczenie prognostyczne, tj. użyteczne przy prognozowaniu przyszłego przebiegu choroby. Jednakże nawet ten marker może dać fałszywie dodatnie wyniki. Dzieje się tak w przypadku endometriozy i zapalenia otrzewnej.
CYFRA 21-1
Marker użyteczny w diagnozowaniu i monitorowaniu terapii niedrobnokomórkowego raka płuc czy mioinwazyjnego raka pęcherza. Szczególną specyficzność wykazuje względem płaskonabłonkowego raka płuc i w przypadku tej choroby jego stężenie jest ściśle skorelowane z rozległością zmian i zaawansowaniem choroby. Zwiększenie stężenia CYFRA 21-1 często wyprzedza znacznie wystąpienie jakichkolwiek innych objawów klinicznych bądź obrazowych nowotworu.
Alfa-fetoproteina (AFP )
Jest to ta sama substancja, która występuje w surowicy krwi matki, począwszy od 4.-5. tygodnia ciąży. Udowodniona została ścisła zależność między obecnością AFP a nowotworami wątroby, w których jest ona wykorzystywana na etapie diagnozowania, monitorowania leczenia i do ocen prognostycznych. Alfa-fetoproteina jest również markerem niektórych nowotworów jąder i jajników. W tych chorobach ma bardzo istotne znaczenie kliniczne, ponieważ jest niezbędna do klasyfikacji wg stadiów zaawansowania nowotworu (badanie określające stadium rozwoju nowotworowego) oraz do oceny skuteczności leczenia.
Gonadotropina kosmówkowa (hCG )
Również ten hormon jest fizjologicznie związany z ciążą: zwiększenie jego stężenia świadczy o jej początku. Gonadotropina kosmówkowa jest markerem nowotworów zarodkowych jajnika i jąder i jest tak samo ważna, z klinicznego punktu widzenia, jak AFP, z którą występuje w kombinacji. Jest on również markerem o podstawowym znaczeniu w diagnostyce i monitorowaniu raka kosmówki.
Antygen gruczołu krokowego (PSA )
Antygen gruczołu krokowego jest produkowany przez prostatę i zwykle obecny w płynie nasiennym. Przyczyną zwiększenia stężenia PSA we krwi są łagodne choroby (zapalenie gruczołu krokowego lub łagodny rozrost gruczołu krokowego) i rak prostaty. Częstotliwość i zakres zwiększania się stężenia antygenu współzależy od stopnia rozrostu guza. We wczesnym stadium jego rozwoju stężenie PSA nie różni się od tego obserwowanego przy rozroście gruczołu krokowego. Stężenie tego markera jest pomocne w diagnozowaniu i monitorowaniu leczenia, ale także w klasyfikacji wg stadiów zaawansowania choroby i w wykryciu ewentualnego nawrotu choroby u pacjentów już operowanych. Niektórzy autorzy twierdzą, że stężenie PSA może być wykorzystane również w badaniach przesiewowych w kierunku raka gruczołu krokowego, które zostaną zaproponowane osobom zdrowym w celu identyfikacji osób zagrożonych.
Niespecyficzna enolaza (NSE )
Stężenie NSE jest uważane za najbardziej wiarygodny wskaźnik w prognozie i ocenie odpowiedzi terapeutycznej na drobnokomórkowego raka płuca. To ważny marker nerwiaka płodowego i ogólnie guzów układu neuro-endokrynnego.
Tyreoglobulina (Tg)
To ważny wskaźnik nowotworów tarczycy. U pacjentów po usunięciu tego gruczołu duże stężenie tyreoglobuliny wskazuje na wznowienie choroby. Jeśli tarczyca nie była usuwana, stężenie markera monitoruje postęp choroby w trakcie leczenia i po jej zakończeniu.
Kalcytonina (Ct)
Wskaźnik raka rdzeniastego tarczycy. Po rozpoznaniu stężenie Ct jest dokładnym narzędziem do oceny podatności choroby na leczenie.
