Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Zespół wrażliwego jelita jest bardzo rozpowszechniony: szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych występuje u 15% ludności, zwłaszcza powyżej 20. roku życia. Przyczyny są nieznane. W 90% przypadków występuje ból. Ma on charakter kurczowy i wędrowny, przemieszcza się wzdłuż okrężnicy i promieniuje do tyłu. Łagodzi się po wydaleniu odchodów bądź gazów. Nieregularne działanie brzuszne może się wyrażać w postaci zaparć lub biegunki. Ponadto mogą wystąpić wzdęcia i rozprężenie brzuszne. Przy zespole nadwrażliwego jelita wykrycie serii objawów pozaokrężnicowych [senność, gazy jelitowe, ból głowy, zgaga zamostkowa, nudności, ciążenie brzuszne po spożyciu posiłku, lumbago] może być pomocne przy stawianiu odpowiedniej diagnozy. Niektóre z tych objawów wskazują, że pobudliwość mięśni nie ogranicza się do okrężnicy. Inne narządy trzewne pozajelitowe mogą być związane z tą samą anomalią ruchową. Dotyczy to pęcherza moczowego, którego pobudliwość odpowiada za dolegliwości moczowe, np. częste i bolesne mikcje. Jednakże symptomatologia może być różnorodna zarówno u różnych pacjentów, jak i u tego samego pacjenta w różnych okresach.
Leczenie nie ma określonego schematu, lecz jest dostosowywane do poszczególnego przypadku. Przede wszystkim należy unikać lekceważenia objawów. Powinny one być dokładnie sprawdzone, również pod względem psychologicznym.
Nie ma standardowej diety dla pacjentów dotkniętych zespołem nadwrażliwego jelita. W przypadku zaparć i bólu stosuje się dietę bogatą w błonnik. Zwiększenie objętości kału wiąże się bowiem ze zmniejszeniem aktywności skurczowej odpowiedzialnej za mocne naciski światła jelitowego, stanowiące przyczynę spowolnienia przepływu jelitowego oraz wystąpienia bólu. Leczenie farmakologiczne ma na celu modyfikację zmienionej ruchliwości okrężnicy. U pacjentów cierpiących na odmianę zaparciową (ból i zaparcie) ruchliwość okrężnicy jest zwiększona, natomiast u cierpiących głównie na biegunkę jest ona mniejsza. W pierwszym przypadku skuteczne są leki przeciwskurczowe, a w drugim leki przeciwbiegunkowe. Na depresję i niepokój wywoływane chorobą można stosować środki uspokajające lub przeciwdepresyjne.
Czy osoba cierpiąca na zespół jelita drażliwego powinna ograniczyć ilość spożywanego błonnika?
Nie. W odróżnieniu od zapalenia okrężnicy, w przypadku zespołu jelita drażliwego należy stosować dietę bogatą w błonnik, który reguluje funkcje jelitowe.
Zespół jelita nadwrażliwego, znany bardziej jako zespół jelita drażliwego, to przewlekłe zaburzenie jelitowe, niezapalne. Charakteryzuje się bólem brzucha, nierównomiernym wypróżnianiem (biegunka lub zaparcia, lub obie dolegliwości naprzemiennie), przy czym nie można wyróżnić przyczyn organicznych.
Diagnoza i występowanie
Wszystkie próby klasyfikacji zaburzenia mają charakter przede wszystkim doświadczalny, ponieważ objawy mogą być różne u różnych osób. Badania prowadzone w wielu krajach europejskich wykazują, że zachorowalność na zespół jelita drażliwego wynosi ok. 17%, przy czym występuje częściej u kobiet (ok. 22% przypadków) niż u mężczyzn (11% przypadków).
Przyczyna nie jest dokładnie znana
Nie wiadomo, co przyczynia się do powstania zespołu jelita drażliwego. Według najbardziej wiarygodnej hipotezy jest to nieprawidłowa ruchliwość jelita, której towarzyszy zaburzenie odczuwania bólu trzewnego. Wśród przyczyn wymienia się także czynniki natury genetycznej lub psychospołecznej, mogące predysponować do choroby lub zaostrzać objawy.
Rokowanie jest dobre, ponieważ choroba nie zagraża życiu pacjenta ani nie wpływa na sposób przyjmowania substancji odżywczych. Jednak jakość życia chorego może ulec znacznemu obniżeniu ze względu na występujący ból i zaburzenia jelitowe.
Różne badania wykazały zwiększenie zachorowalności na depresję wśród osób cierpiących na zespół jelita drażliwego. Trudno ustalić, czy zaburzenie jest przyczyną czy konsekwencją bólów brzucha, chociaż specjaliści długo klasyfikowali (po części błędnie) tę chorobę jako zaburzenie o charakterze psychosomatycznym. Z tego powodu lekarze często przepisują pacjentom leki przeciwdepresyjne.
Potwierdzono naukowo, że leki przeciwdepresyjne, zarówno te starszej generacji (np. leki trójcykliczne), jak i nowszej (należące do rodziny leków serotoninergicznych), zmniejszają objawy, ból i czas trwania zaburzenia, poprawiając jakość życia pacjenta. W związku z tym należy okazać zaufanie wobec wspomnianych zaleceń lekarskich, które pacjenci często odbierają jako zaprzeczenie istnienia choroby, i wykorzystać pozytywne działanie tych leków na ruchliwość jelit.
Inne środki zaradcze
Na podstawie badań wykazano także skuteczność leków spazmolitycznych. Efekty ich działania są jednak lepsze w przypadku form charakteryzujących się zaparciami, a nie biegunką.
Wśród testowanych leków znajduje się również suplement błonnika, który przyjmuje się w postaci suplementu pokarmowego. Błonnik wpływa na zespół jelita nadwrażliwego regulująco, prawdopodobnie dlatego, że pobudza ruch robaczkowy jelit, a jednocześnie nadaje konsystencję odchodom. Terapii tej nie należy jednak stosować w leczeniu zapalenia okrężnicy. Ponadto błonnik działa prebiotycznie, tzn. ułatwia rozwój prawidłowej flory bakteryjnej w jelitach. Pacjenci cierpiący na zespół jelita drażliwego mają często zwiększoną populację bakteryjną w jelitach, co sprzyja wystąpieniu objawów.
W przypadku długotrwałej biegunki można przyjąć środek przeciwbiegunkowy, np. loperamid, sprzedawany w każdej aptece bez recepty. Wykazano, że zmniejsza on częstość wypróżniania, lecz nie wpływa na przyczynę choroby, nie zmniejsza bólu i nie redukuje zaburzeń gastrycznych.
Zespół jelita wrażliwego - dziecko
Zaburzenie to występuje zazwyczaj u dzieci w wieku 2-3 lat lub w wieku przedszkolnym. Praca jelita dziecka nie jest jeszcze stabilna. Po dłuższych lub krótszych okresach prawidłowego funkcjonowania występują częste biegunki (4-6 wypróżnień dziennie), a stan wypróżnień pogarsza się od rana do wieczora. Następnie, po kilku dniach lub tygodniach, wszystko wraca do normy (zazwyczaj przejściowo).
Przyczyny pojawiania się biegunek nie są znane. Przypuszcza się, że odpowiada za to czynnik zakaźny, a nawet czynnik wrodzony, niedopasowanie lub niedorozwój układu immunologicznego, a zwłaszcza części odpowiedzialnej za funkcje immunologiczne jelita. Nie jest to jednak choroba, lecz zaburzenie. Czasami ten stan może stać się prawdziwą obsesją matki, jednakże nie musi jej niepokoić, ponieważ nie wpływa na wchłanianie jelitowe oraz rozwój dziecka. Stanowi to podstawową różnicę w stosunku do chorób mogących w tym wieku wywoływać przewlekłą biegunkę, np.: nietolerancja pokarmowa na gluten oraz parazytoza jelitowa, a przede wszystkim zakażenie lamblią.
Przeciwwskazania
W przypadku biegunki niewywołanej chorobami organicznymi ważniejsze są przeciwwskazania niż zalecenia. Przede wszystkim nie należy wprowadzać ścisłej diety. Zbyt często, podejrzewając nietolerancję na gluten, eliminuje się z diety potrawy na bazie mąki (zawiera gluten). Taka decyzja nie ułatwia diagnozy, lecz ją utrudnia. Jej postawienie jest opóźnione dlatego, że dziecko nie spożywa już glutenu.
Niepotrzebne jest również (i mało rozsądne) odstawienie, a nawet ograniczenie, mleka, jaj lub przypraw. Wśród niewielu potwierdzonych czynników wykazano, że w przypadku biegunki w okresie odstawiania dziecka od piersi czynnikiem przyczyniającym się do pogorszenia stanu dziecka jest dieta uboga w tłuszcze. Nierzadko zdarza się, że dzieci, na których rozwój przebyte biegunki nie miałyby wpływu, zaczynają chudnąć, ponieważ matka leczy biegunkę poprzez wprowadzenie dziecku "diety". Polega ona na ograniczeniu spożywanych posiłków, podawanie jedzenia mało doprawionego i często mało apetycznego. W przypadku biegunki pojawiającej się w okresie odstawienia dziecka od piersi (chociaż pediatrzy twierdzą, że dotyczy to wszystkich rodzajów biegunek) ograniczenie diety niczemu nie służy, a nawet szkodzi.
Zalecenia
Po upewnieniu się, że nie jest to "prawdziwa" choroba, tzn. w odchodach nie ma krwi, komórek zapalnych, pasożytów ani tłuszczu (wskazującego na zespół złego wchłaniania), wchłanianie przebiega właściwie, we krwi nie ma przeciwciał skierowanych przeciwko glutenowi, a dziecko, pomimo wypróżnień o charakterze biegunkowym, rozwija się prawidłowo, można zignorować objawy. Należy zwrócić uwagę, że ostatnie ze stwierdzeń może być samo w sobie wystarczające.
Można także podawać leki przeciwko biegunce. Stosuje się je w celu złagodzenia bólu brzucha lub uniknięcia zabrudzenia pieluchy. Należy podawać je z umiarem i tylko wtedy, gdy zajdzie taka potrzeba, zawsze zgodnie ze wskazaniami lekarza.
Dieta powinna być bogata, urozmaicona, smaczna oraz zawierać błonnik. Wydaje się to sprzeczne z faktem, iż dziecko wydala błonnik (niestrawne części roślin) bezpośrednio z odchodami. W związku z tym należy utrzymać dietę zawierającą warzywa i owoce w postaci przecierów i koktajli mleczno-owocowych, które dziecko najbardziej lubi. Powinno ono spożywać np. przecier z warzyw, szpinaku, koktajl bananowy, przecier jabłkowy, dobrą zupę z przetartych warzyw, chleb i ciastka pełnoziarniste.
W ostatnim czasie badacze dowiedli, że w niektórych przypadkach biegunki, występującej w okresie odstawiania dziecka od piersi, pomocna okazuje się suplementacja probiotykami (żywność zawierająca zarodniki bakterii korzystnie wpływające na florę jelitową), zwłaszcza probiotykami zawierającymi laktobakterie.
