Jąkanie

Zaburzenie mowy charakteryzujące się zmianami w rytmie mówienia, z przerwami lub blokami spazmowymi, które występują podczas fonacji.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Typy i okres trwania

Zaburzenie ekspresji werbalnej, ale bez odchyleń od normy w budowie aparatu mowy, jest uwarunkowane obecnością rozmówcy, który w zależności od sposobu bycia może je wzmocnić lub osłabić. Wyróżnia się trzy typy jąkania:

1) kloniczne: polega na ciągłym i szybkim powtarzaniu tej samej sylaby, najczęściej na początku wyrazu (w tym przypadku mówi się, że osoba ,,bełkocze");

2) toniczno-kloniczne: objawia się zwolnieniem, a następnie przyspieszeniem mówienia, z dodatkowym spazmotycznym zacinaniem się powodującym powtarzanie sylab;

3) toniczne: charakteryzuje się blokadą słów na chwilę przed ich wypowiedzeniem, towarzyszy jej zatrzymanie oddechu.

Niezależnie od postaci w jakiej występuje u dziecka, często pojawia się w związku z ważnym wydarzeniem, takim jak rozpoczęcie uczęszczania do przedszkola lub szkoły podstawowej, bądź w wyniku przeżycia szoku, np. przerażenia czy strachu; w takim przypadku może trwać kilka miesięcy. Następnie może zaniknąć i nie pojawić się już więcej.

W określonych granicach trwania można je uznać za zjawisko fizjologiczne, którego rozmiar i trwałość będą zależne w dużej części od zachowania rodziny. Rodzice zbyt nerwowi w stosunku do tego problemu mogą nieświadomie wzmocnić w dziecku taki objaw, przez ciągłe powtarzanie: "bądź cicho", "mów lepiej" itd.

U niektórych jąkanie pojawia się podczas odpytywania w klasie, ale zanika w trakcie normalnej rozmowy; następnie występuje ponownie, gdy dziecko jest podenerwowane itd. Dziecko jąkające się jest często dokładne, skrupulatne, perfekcjonistyczne, trochę obsesyjne i bardzo inteligentne.

Przyczyny i leczenie

Jeśli jąkanie nie trwa długo, nie jest konieczne żadne szczególne leczenie. Istnieją jednak typy jąkania, które stają się przewlekłe, wymagają większej uwagi i w których jest potrzebne dokładniejsze badanie. Należy jednak pamiętać, że to zaburzenie jest tylko objawem, a nie chorobą i że problem należy przeanalizować, zaczynając od przyczyn.

Istnieje wiele teorii na temat przyczyn jąkania (niedorozwój mowy, nerwice, przymus używania prawej ręki u dzieci leworęcznych itd.). Niewykluczony jest również element dziedziczności. W każdym przypadku nie należy brać pod uwagę tylko jednej przyczyny, ale zespół kilku czynników - oczywiście jeden z nich może dominować nad innymi. Z tych powodów nie istnieje leczenie jąkania, ale wiele sposobów na próbę rozwiązania problemu. Niektórym dzieciom wystarczają ćwiczenia ortofoniczne prowadzone przez specjalistę w zakresie mowy, który pomaga w lepszej organizacji wypowiedzi, kontroli oddechu oraz rytmu mówienia. Inne potrzebują pomocy psychologicznej, np. psychoterapii, podczas której analizuje się dynamikę reakcji emocjonalnych, która może być przyczyną jąkania. U jeszcze innych dzieci interweniuje się na planie ruchowym, wybierając relaks i leczenie poprzez ruch ciała, prowadzone przez terapeutę z zakresu psychometryczności.

W przypadku małego dziecka można mieć nadzieję na zniknięcie jąkania, szczególnie jeżeli pojawiło się ono niedawno; u starszych dzieci i nastolatków celem terapii jest przede wszystkim dostarczenie środków do skutecznej autokontroli i współżycia z tym zaburzeniem.

Statystyka

Osoby z problemem jąkania w Europie stanowią ok. 0,8-1,5% populacji. Jąkanie jest częstsze w rodzinach zamieszkujących miasta, o wyższym poziomie wykształcenia i statusie społecznym. Pojawia się najczęściej między 3. a 5. rokiem życia, dużo rzadziej występuje u dzieci starszych. Około 85% osób jąkających się ma pierwsze objawy w wieku przedszkolnym. Jego pojawienie się po okresie dojrzewania jest bardzo rzadkie i spowodowane urazami czaszki, nowotworem lub udarem mózgu. Obserwuje się większą zachorowalność u chłopców (80%) niż u dziewczynek (20%). Zaobserwowano również duży współczynnik występowania jąkania i zaburzeń mowy, takich jak zwykłe opóźnienia, wahanie się oraz niepłynna i mało wyraźna mowa, u potomków jąkających się osób.