Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Uogólniona nadmierna potliwość
Uogólniona nadmierna potliwość wynika z następujących powodów:
1) zaburzenia czynności termoregulacyjnych;
2) zaburzenia związane ze stanem emocjonalnym.
Zaburzenia czynności termoregulacyjnych. Pod tym względem istnieją znaczne wahania między różnymi osobami. W przypadku niektórych chorób gorączkowych, zarówno zakaźnych, jak i niezakaźnych, na zwiększenie temperatury krwi podwzgórze reaguje w ten sposób, że doprowadza do utraty ciepła poprzez pocenie i rozszerzanie naczyń. Czasami, pomimo wyleczenia choroby, może utrzymywać się niestabilność ośrodka termoregulacji. Oznacza to, że nadmierna potliwość występuje także przy braku gorączki. Jeśli zaburzenie to utrzymuje się przez dłuższy czas i jest znaczne, mówi się o prawdziwej "chorobie potliwości". Ta postać nadmiernej potliwości, w odróżnieniu od nadmiernej potliwości emocjonalnej, pogarsza się w czasie snu. Napady wyjątkowo obfitej potliwości powstają wskutek zatrucia, zwłaszcza nikotyną, alkoholem, morfiną, a także towarzyszą silnym bólom o różnym pochodzeniu (kolki wątrobowe, nerkowe, dusznica bolesna, wymioty itd.).
Zaburzenia związane ze stanem emocjonalnym. W tych przypadkach uogólniona nadmierna potliwość jest bardzo rzadka, podczas gdy o wiele częściej występuje nadmierna potliwość ogniskowa. Najpowszechniejszą postacią drugiej z nich jest potliwość zlokalizowana na szerokości dłoni (gdzie znajdują się bardzo liczne gruczoły potowe), na podeszwach stóp oraz w dołach pachowych. O wiele rzadziej występuje na nadgarstkach i twarzy. W niektórych przypadkach przyjmuje postać prawdziwej choroby, uniemożliwiającej jakąkolwiek czynność manualną. Potliwość najczęściej powodują zaburzenia emocjonalne (czasami bardzo poważne). Jednakże u niektórych pacjentów nie stanowią one decydującego czynnika, lecz pewna łatwość w poceniu pojawia się w wyniku bodźca umysłowego (nauka, szczególne skupienie nad określonym tematem itd.). Pocenie rąk i stóp występuje ciągle lub okresowo. Najczęściej zakończenia kończyn są mokre, wilgotne, zimne, słabe, miękkie i blade. Nadmierna potliwość emocjonalna występuje u obu płci. Często rozpoczyna się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania; nierzadko jest także dziedziczna. Niekiedy objawy zmniejszają się po 25. roku życia.
Nadmierna potliwość asymetryczna
Polega na częściowych zaburzeniach wydzielania potu, powodowanych przez choroby neurologiczne, które mogą objąć każdą część dróg nerwowych sympatycznych - od mózgu po nerw krańcowy.
Nadmierna potliwość smakowa
Niekiedy wystąpienie tego schorzenia wiąże się ze spożywanym jedzeniem. Mówi się wówczas o nadmiernej potliwości smakowej. Pocenie ust, głowy, nosa po zjedzeniu niektórych potraw (przypraw, bardzo ciepłych potraw itd.) jest fizjologiczne u wielu osób. Nadmierna potliwość smakowa - wyjątkowo silna - może mieć związek z licznymi chorobami autonomicznego układu nerwowego. Najczęstszą przyczynę stanowią uszkodzenia nerwów sympatycznych i parasympatycznych wokół głowy i szyi.
Leczenie nadmiernej potliwości
Zgodnie z inną definicją wyróżnia się nadmierną potliwość pierwotną i wtórną. Podstawę rozróżnienia pomiędzy nimi stanowi fakt, czy zachodzi zjawisko, którego przyczyny nie są znane (co zdarza się dość często), czy ma miejsce skutek związany ze stanem patologicznym, takim jak nadczynność tarczycy lub zaburzenie hormonalne powodowane np. przez menopauzę, leczenie, choroby psychiatryczne lub otyłość. Po wykluczeniu postaci wtórnej za pomocą fanamnezy, badania fizycznego lub ewentualnie badań krwi w celu oceny czynności tarczycy i po wykryciu stref nadmiernej potliwości za pomocą próby jodowo-skrobiowej (testu Minora), przystępuje się do leczenia objawowego. Rodzaj terapii należy dobrać w zależności od przypadku i z uwzględnieniem skutków ubocznych.
Antyperspiranty. Niektóre preparaty zawierające chlorek aluminium są mało skuteczne w mniej ciężkich przypadkach, zwłaszcza przy nadpotliwości w dołach pachowych i tułowiu. Ponadto w dużych stężeniach mogą doprowadzić do podrażnienia skóry. Nie wykazują skuteczności w przypadku nadpotliwości rąk i rzadko mają wpływ na nadmierną potliwość twarzy. Preparaty przemysłowe są trudno dostępne w Polsce. W związku z tym konieczne jest przygotowanie produktu galenowego z 20-procentowym chlorkiem aluminium w alkoholu. Preparat ten nakłada się wieczorem za pomocą watki i spłukuje następnego dnia rano.
Zastrzyki z toksyny botulinowej. Stosunkowo nowa metoda leczenia. Przewiduje zastosowanie toksyny bakterii Clostridium botulinum - tej samej, która powoduje botulizm. Wstrzykiwana podskórnie, w niektórych przypadkach przy znieczuleniu lokalnym, toksyna powoduje blokadę na poziomie synaps, hamując uwalnianie acetylocholiny, pełniącej funkcję neuroprzekaźnika. Leczenie przeprowadzane jest ambulatoryjnie przez uprawnionego lekarza i wymaga tylko jednej wizyty. Skutki uboczne są niewielkie i polegają na osłabieniu mięśni, które może utrzymywać się przez kilka tygodni. Ograniczenie potliwości trwa przez kilka miesięcy. Gdy potliwość występuje w dołach pachowych, zgodnie z literaturą medyczną, wyniki są pozytywne w 95% przypadków i utrzymują się od 6 miesięcy do około roku.
W przypadku nadmiernej potliwości dłoni stosowanie tej metody jest bolesne. Około 30% pacjentów nie odpowiada na leczenie, a jeśli odpowiada, to efekt utrzymuje się tylko do 3 miesięcy.
Chirurgia. Obecne wyniki techniki chirurgicznej nie są zadowalające. Zabieg ten przewiduje nacięcie, poprzez które zostają wprowadzone sondy zasysające gruczoły potowe (jak w przypadku liposukcji).
Sympatektomia torakoskopowa. Najskuteczniejsza metoda leczenia przy nadmiernej potliwości dłoni i twarzy, nieodpowiadającej na metody niechirurgiczne. Zabieg chirurgiczny endoskopowy, który całkowicie zastąpił sympatektomię piersiową "otwartą" - technikę, stosowaną w poprzednich latach, pociągającą za sobą długą hospitalizację i rekonwalescencję. Technika miniinwazyjna jest bezpieczna i prowadzi do całkowitego wyleczenia u prawie 100% pacjentów, pozostawiając jedynie małą bliznę w dole pachowym. Zabieg daje bardzo dobre efekty także w przypadkach połączonej nadmiernej potliwości dłoni i pach, będąc ważną alternatywą dla zabiegów polegających na bezpośrednim zniszczeniu gruczołów potowych. Osoba cierpiąca na połączoną nadmierną potliwość dłoni i podeszew stóp zasadniczo odczuwa poprawę także w potliwości stóp po zabiegu mającym na celu złagodzenia potliwości dłoni. Wyizolowana nadmierna potliwość podeszwy stóp może być leczona jedynie za pomocą sympatektomii lędźwiowej lub zabiegu na otwartym brzuchu, z reguły odradzanym przez ekspertów. Nadmiernej potliwości tułów-uda lub uogólnionej nie leczy się chirurgicznie.
