Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Podział i czas trwania gorączki
Występują różne stopnie gorączki: stan podgorączkowy: 37,5-38,0°C; gorączka nieznaczna: 38,0-38,5°C; gorączka umiarkowana: 38°C rano, 39°C wieczorem; gorączka znaczna: 39,0-39,5°C rano, 40,0-40,5°C wieczorem; gorączka wysoka: powyżej 40,5°C. Istotne znaczenie mają cechy, jakimi charakteryzuje się gorączka. Nie każdy przypadek podwyższonej temperatury wskazuje na poważną chorobę, chociaż stany podgorączkowe mogą być objawem bardzo niebezpiecznych schorzeń.
Wyróżnia się kilka typów gorączki w zależności od czasu jej trwania. Jeśli gorączka trwa jedynie kilka dni, ustępuje bez konsekwencji i nie nawraca, może nie wymagać interwencji farmakologicznej, ale zawsze warto skonsultować się w tej sprawie z lekarzem. Najczęściej występuje infekcja ostra o nagłym początku. Często towarzyszą jej dreszcze, wysoka gorączka, ogólne złe samopoczucie, niekiedy bóle mięśniowe i stawowe, ból głowy. Czasem mogą również występować nudności, wymioty, biegunka. W takich przypadkach wizyta lekarska jest wskazana, chociaż najczęściej do zwalczenia choroby wystarczają zabiegi higieniczne i dietetyczne. Większą uwagę należy poświęcić przypadkom, w których gorączka, nawet niewysoka, nie ustępuje przez kilka tygodni. Zasięgnięcie porady lekarza w takiej sytuacji jest nieodzowne. Należy podjąć wszelkie możliwe działania (np. wykonać badania kliniczne) w celu postawienia diagnozy i określenia przyczyny podwyższonej temperatury. Między dwoma powyższymi przypadkami mieści się wiele przypadków pośrednich, w których zdrowy rozsądek, doświadczenie i porada lekarska wskazują najwłaściwsze postępowanie.
Gorączka jako objaw podmiotowy
Gorączka nie jest sama w sobie chorobą, lecz może być objawem wielu schorzeń. Towarzyszy niemal wszystkim chorobom zakaźnym spowodowanym przez bakterie lub wirusy, ostrym i przewlekłym chorobom zapalnym oraz stanom związanym z uszkodzeniem tkanek (złamania, poważne stłuczenia, urazy czaszki itp.).
Gorączka oznacza w większości przypadków odpowiedź obronną organizmu na atak z zewnątrz, a więc stanowi korzystny mechanizm sprzyjający zwalczaniu choroby. Bardzo często stopień gorączki nie jest proporcjonalny do ciężkości choroby. Poważnym dolegliwościom może towarzyszyć jedynie stan podgorączkowy, podczas gdy niegroźne choroby, np. grypa sezonowa, wiążą się często z wysoką gorączką. Jeśli temperatura nie przekracza 38-38,5°C, nie zawsze jest konieczne stosowanie leków. U dzieci podwyższona temperatura (39-40°C) pojawia się łatwiej niż u osób dorosłych. Mogą również wystąpić drgawki gorączkowe (> gorączkowe drgawki). W takim przypadku obniżenie temperatury ma ogromne znaczenie, chociaż nie wymaga bezwzględnie stosowania leków. Osoby starsze mogą być dotknięte poważnymi chorobami (np. zapaleniem płuc, infekcjami dróg moczowych lub jelit) nieobjawiającymi się wysoką gorączką.
Leczenie gorączki
Jeśli gorączka jest znaczna (38,5-39,5°C w dole pachowym, 39-40°C w odbycie) i nie występują inne objawy oprócz bólu głowy, uczucia osłabienia, bólów mięśniowych i kostnych, przed zażyciem leków zaleca się zastosowanie kilku środków o potwierdzonej skuteczności, których celem jest ułatwienie utraty ciepła przez ciało (szczególnie u dzieci) oraz ponowne nawodnienie organizmu.
Utracie ciepła sprzyja unikanie nadmiernego przykrywania chorego, nawet jeśli skarży się na uczucie zimna i dreszcze. Wbrew powszechnej opinii stosowanie dodatkowych koców nie tylko nie służy poprawie samopoczucia chorego, lecz również utrudnia obniżanie temperatury ciała. Wskazane jest również stosowanie kompresów z wody o temperaturze pokojowej lub niższej. Woreczek z lodem umieszczany na czole chorego na 10 min kilka razy dziennie przynosi ulgę, zmniejsza ból głowy i zapobiega drgawkom u dzieci. Zamiast woreczka można również wykorzystać zwykły kawałek materiału nasączony wodą. W sytuacjach skrajnych, np. w przypadku udaru cieplnego, konieczne jest zanurzenie chorego w zimnej wodzie.
Istotne jest, aby pacjent przebywał w miejscu, w którym temperatura nie przekracza 21°C, przewiewnym i umiarkowanie wilgotnym. Gorączka niesie ze sobą zwiększoną utratę płynów przez organizm, przede wszystkim za względu na wzmożoną potliwość. Z tego względu konieczne jest podawanie choremu wody, herbaty, soków owocowych (nie mniej niż 1-2l w ciągu doby). Dieta powinna być lekkostrawna, w początkowej fazie choroby wyłącznie płynna, dostosowana do ogólnego stanu i apetytu pacjenta.
Jeśli wysoka gorączka się utrzymuje, wpływając negatywnie na ogólny stan pacjenta, w oczekiwaniu na wizytę lekarza można podać choremu leki przeciwgorączkowe. Należy wówczas przestrzegać zaleceń dotyczących dawkowania oraz przerw między poszczególnymi dawkami preparatu. W przypadku stosowania np. kwasu acetylosalicylowego u osoby dorosłej nie należy przekraczać dawki 0,5 g (1 tabletka) na 6-8 godz. Tego leku nie należy podawać dzieciom poniżej 12. roku życia, ponieważ może u nich wywołać rzadki, lecz bardzo poważny zespół chorobowy o podłożu immunologicznym (zespół Reya). W przypadku populacji pediatrycznej stosuje się jedynie paracetamol i ibuprofen
