Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Inni dysgraficy są w stanie pisać w sposób czytelny, ale ich tempo pisania odznacza się nadzwyczajną powolnością lub litery są zbyt małe. Jeśli wracają do pisania drukowanymi literami, ich zapisy okazują się przypadkową mieszanką wielkich i małych liter. W każdym przypadku dla osób dotkniętych dysgrafią, niezależnie od jej rodzaju, pisanie wymaga nadmiernego zużycia energii, wytrzymałości oraz czasu. Dysgrafia może łączyć się z zdolnościami w wyrażeniu idei. Samodzielne zapisy w zeszycie wymagają od ucznia zsynchronizowania w tym samym czasie wielu funkcji umysłowych, takich jak umiejętność organizacji, pamięć, uwaga, zdolności motoryczne czy wiele aspektów zdolności językowych. Zręczność i pewnego rodzaju automatyzm w geście graficznym są niezbędne dla osiągnięcia precyzji, szczególnie przy wyrażaniu własnych myśli. Dla ucznia z dysgrafią powyższe umiejętności nie są naturalne, dlatego podczas prób przypominania sobie za każdym razem, gdzie przyłożyć pióro i jak skomponować list, bardzo często zapomina, co chciał wyrazić. Z powyższych powodów dysgrafia może być przyczyną niewielkiej aktywności ucznia w klasie, powodować nieumiejętność przygotowania na czas pracy domowej oraz trudności z koncentracją.
W późniejszym okresie do wymienionych problemów mogą dołączyć także różne czynniki emocjonalne, które wynikają z dysgrafii. Dysgraficy są często osobami inteligentnymi, doskonale czytają, dlatego nieumiejętność jasnego i czytelnego pisania postrzegana jest u nich jako lenistwo lub zaniedbywanie zadanych ćwiczeń. Z tego powodu zdarza się, że nauczyciele i rodzice, dążąc do poprawy wyglądu pisma, każą uczniom kopiować po kilka razy ciągi znaków. Mimo że poświęcają oni na te czynności również czas pozaszkolny, nie uzyskują zadowalających wyników. Natomiast rozwijające się w konsekwencji w dziecku poczucie złości oraz frustracji mogą na zawsze stać się przeszkodą w rozwinięciu ich prawdziwego potencjału.
Przyczyny
Niektórym osobom z dysgrafią brakuje jedynie koordynacji motorycznej, by czytelnie pisać. U innych natomiast na czynność pisania mogą wpływać fizyczne lęki. W większości przypadków przy powstawaniu dysgrafii działają różne systemy umysłowe. Niektórzy eksperci twierdzą, że dysgrafia jest pewną dysfunkcją we wspólnym działaniu głównych systemów umysłowych, pozwalających osobie na tłumaczenie z języka pomyślanego na język pisany (tłumaczenie z grafemu na fonem, z dźwięku na fonem i ze słów pomyślanych na słowa pisane). Niektóre badania wykazały, że podzielność uwagi, zdolność zapamiętywania oraz znajomość materiału graficznego wpływają na umiejętności pisania w ogóle. Z reguły osoba o nieczytelnym piśmie ma trudności w drobnych ruchach przy pisaniu liter oraz wykazuje brak zdolności przypominania sobie sekwencji motorycznych dotyczących formy liter.
Rodzaje dysgrafii
Istnieje wiele rodzajów dysgrafii. Wewnątrz każdej grupy czynniki indywidualne mogą mieć inne konsekwencje zarówno przy prognozowaniu, jak i podczas leczenia.
Dysgrafia dysleksyjna. Spontaniczne pismo jest nieczytelne, szczególnie w przypadku tekstu złożonego. Zdolność do pisania tekstów dyktowanych jest niewielka, natomiast rysowanie oraz kopiowanie tekstów pisanych, jak również szybkość drobnych ruchów są w zasadzie prawidłowe.
Dysgrafia motoryczna. Zarówno spontaniczne pisanie, jak i kopiowanie tekstów są nieczytelne. Zdolność do pisania dyktowanego tekstu może być prawidłowa, ale istnieją problemy z rysunkiem. Szybkość drobnych ruchów odbiega od normy.
Dysgrafia przestrzenna. Pismo spontaniczne i kopiowane jest nieczytelne. Również rysowanie sprawia problemy, natomiast ustne sylabizowanie pozostaje w normie.
Diagnoza
Dysgrafia nie może być zdiagnozowana jedynie na podstawie napisanych już tekstów. Oprócz oceny orientacji przestrzennej, rozmiarów i połączeń grafemów, właściwości produkcji i reprodukcji graficznych lub wykonanych kopii, należy zwrócić również uwagę na postawę piszącego, ustawienie pióra, nacisk na kartkę papieru, kierunek i rytm gestu graficznego, wysiłek, obecność skurczy i nacisk na piszącą rękę, umiejętność wzrokowego lub ręcznego śledzenia pisanego tekstu oraz wiele innych czynników, które można analizować tylko podczas bezpośredniej obserwacji osoby podczas pisania.
Leczenie i strategie wspomagające
Przy leczeniu dysgrafii ważnymi elementami są zapobieganie, rehabilitacja i kompensacja. Na przykład wielu problemom można zapobiec za pomocą wczesnego treningu mięśni, konieczna jest jednak interwencja specjalisty, który może opracować indywidualne ćwiczenia, by zwiększyć moc oraz zręczność. Dla wszystkich dysgrafików ogromną pomoc stanowi pisanie kinestetyczne, polegające na pisaniu z zamkniętymi oczami lub oddalając wzrok od pisanego tekstu. Każdą rehabilitację należy zawsze rozpocząć od samodzielnego pisania liter. Należy również spowodować, aby uczeń doskonalił znajomość alfabetu przez wiele dni, a często przez wiele miesięcy.
Przydatne może być także nauczenie dysgrafika komputerowych programów do pisania, by pominąć komponent motoryczny wymagany przy tej czynności pisania. Dla wielu uczniów nauka układu klawiatury komputera za pomocą metody alfabetycznej jest łatwiejsza niż przy użyciu tradycyjnych metod. Możliwość dotykania klawiszy komputera zamiast pisania odręcznego dla niektórych osób stanowi nową szansę na naukę wymowy za pomocą różnych metod kinestetycznych. Osoby te powinny zawsze używać różnych instrumentów służących do pisania, np. długopisów z uchwytem, którymi łatwiej się posługiwać. Użyteczne może być także pisanie na lekko pochylonym blacie.
Inną metodą rozwiązywania problemu dysgrafii jest pozwolenie uczniowi na udzielanie odpowiedzi ustnych lub nagrywanie odpowiedzi na nośniku audio. Do innych metod należy zmiana formy zadań klasowych przez ograniczenie konieczności pisania lub przeznaczenie dłuższego czasu na wykonanie zadania. Dla dysgrafików przepisywanie z tablicy jest szczególnie trudne, dlatego nauczyciele mogą przygotować specjalnie dla nich kopię notatek lub syntetyczny schemat, zawierający puste przestrzenie po lewej stronie, które uczeń musi wypełnić informacjami podsumowującymi. Innym rozwiązaniem może być kopiowanie notatek od kolegi.
By rozpoznać potrzeby konkretnych osób, należy również sprawdzić, czy preferowane jest pisanie literami drukowanymi, czy też pismem ręcznym. Dla wielu dysgrafików stosowanie alfabetu pisanego zamiast liter drukowanych daje więcej korzyści, np. eliminuje konieczność podnoszenia długopisu i decydowania, gdzie ponownie go przyłożyć po napisaniu każdej litery; eliminuje możliwy w przypadku dysgrafika czynnik nieładu, gdyż każda litera zaczyna się na linii litery poprzedzającej; zawiera niewiele liter, które dysgrafik może przestawić, oraz eliminuje problem przestrzeni między literami. Alfabet pisany nadaje płynności i rytmu słowom, wspomagając uczenie się. W przypadku dzieci, którym trudniej jest zapamiętać sekwencje motoryczne dla kształtu każdej litery, rozpoczęcie nauki pisania od małych liter eliminuje traumatyczne przejście od pisania drukowanymi literami do pisania małymi. Poza tym daje więcej możliwości rozróżniania liter b, p i d, gdyż w piśmie ręcznym są one łatwiejsze do odróżnienia.
