Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Dializa pozwala na usunięcie z krwi (oraz płynów ustrojowych) substancji, które powinny być eliminowane z organizmu, a których nerki nie są w stanie wydalić w wystarczającej ilości i w odpowiednim czasie. Znalazła ona również zastosowanie w wielu sytuacjach, w których konieczne jest wyeliminowanie z organizmu substancji toksycznych podlegających dializie lub w których zachodzi konieczność unormowania zmienionego składu płynów ustrojowych. Dializa polega na przepływie substancji między dwoma roztworami wodnymi, oddzielonymi jeden od drugiego półprzepuszczalną błoną, umożliwiającą przepływ substancji z roztworu, w którym jej stężenie jest większe, do tego, w którym jej stężenie jest mniejsze lub znikome. Ściślej, jedną z substancji jest krew, która musi zostać oczyszczona, a drugą jest roztwór zawierający > elektrolity w stężeniu zbliżonym do stężenia wody w osoczu krwi (> osocze). Istnieją dwa typy dializ: dializa otrzewnowa oraz hemodializa. W dializie otrzewnowej, wewnątrzustrojowej, roztwór dializacyjny jest wprowadzany do wnętrza jamy otrzewnowej (> otrzewna) pacjenta; w hemodializie roztwór dializacyjny oraz krew chorego, oddzielone od siebie sztuczną błoną, przepływają w aparacie pozaustrojowym.
Dializa otrzewnowa
W tym typie dializy wymiana z krwią, przepływającą przez naczynia włoskowate otrzewnej, zachodzi przez jej ściany ograniczone błoną. Powierzchnia błony otrzewnowej to 1-2 m kw., co odpowiada w przybliżeniu powierzchni skóry. Roztwór dializacyjny (1,5-2 l) jest wprowadzony do jamy otrzewnowej za pomocą cewnika (> cewnik); po pewnym czasie zostaje on odprowadzony i zastąpiony świeżym. Wyróżnia się dwa przebiegi dializy otrzewnowej: przerywany i ciągły. Dializa otrzewnowa przerywana składa się z powtarzalnych co 24-48 godz., trwających 8-12 godz., cyklów oczyszczania. Roztwór dializacyjny jest wprowadzany i odprowadzany 10-20 razy podczas cyklu, automatycznie lub półautomatycznie. Dializa otrzewnowa przerywana jest zarezerwowana dla przypadków nagłych oraz przypadków ostrej niewydolności nerek; wymaga hospitalizacji chorego. Dializa otrzewnowa ciągła składa się z 3-6 cyklów dializacyjnych dziennie, podczas których roztwór pozostaje w jamie otrzewnowej przez 4-8 godz. Dzięki temu oczyszczanie krwi jest powolne, stopniowe oraz ciągłe, co upodabnia je do oczyszczania fizjologicznego. Procedura jest bardzo prosta i może zostać przeprowadzona przez pacjenta w domu lub, przy odpowiedniej organizacji, także w podróży. Dializa otrzewnowa ciągła zapewnia możliwość rehabilitacji nie tylko klinicznej, ale i społecznej. Kolejnym krokiem ku likwidacji kosztów socjalnych jest wprowadzenie automatycznej dializy otrzewnowej (APD), przeprowadzanej w nocy, podczas snu, w domu pacjenta, przy użyciu odpowiedniego urządzenia. Dzięki temu terapia nie wpływa ujemnie na czynności zawodowe oraz życie prywatne pacjenta.
Hemodializa
Hemodializa jest przeprowadzana za pomocą urządzenia zwanego "sztuczną nerką", składającego się z trzech elementów: pojemnika z płynem dializacyjnym, filtra, obiegu hematycznego zapewniającego przepływ krwi do dializatora i z powrotem do pacjenta. Dostęp do układu naczyniowego w celu przetoczenia krwi od i do pacjenta może być różny: cewnikowanie żył centralnych (takich jak żyła udowa czy podobojczykowa) lub specjalny przeszczep żyły, wskutek którego powiększa się arteria, dając łatwy dostęp do naczyń krwionośnych, np. w nadgarstku, z których przy cewnikowaniu będzie mógł korzystać nawet pacjent. Możliwość ta jest wygodna zwłaszcza w leczeniu przewlekłej niewydolności nerek, przy której dializa musi być przeprowadzana trzy razy w tygodniu do końca życia. Najlepszą terapią przy niewydolności nerek pozostaje przeszczep nerki, lecz liczne i skomplikowane procedury prawne i organizacyjne sprawiają, że rozwiązanie to nie jest na razie dostępne dla wszystkich pacjentów.
