Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku
Często występuje wspólnie z trudnościami w czytaniu, jednakże zaburzenie umiejętności liczenia występujące pojedynczo stanowi od 1 do 2% przypadków. Symboli numerycznych jest ilościowo mniej niż alfabetycznych (10 cyfr wobec 32 liter), ale liczba możliwych kombinacji cyfrowych jest praktycznie nieskończona. Sytuacja staje się jeszcze bardziej skomplikowana, gdy, aby rozróżnić dwa numery, należy zwrócić uwagę na miejsce każdej pojedynczej cyfry. Wiele dzieci nie widzi różnicy pomiędzy 15 i 51 lub pomiędzy 316 i 631, gdyż, nawet jeśli są w stanie nazwać pojedyncze cyfry, nie potrafią nadać znaczenia ich pozycji wewnątrz całego numeru. Często u podstawy występują trudności z orientacją przestrzenną oraz organizacją sekwencyjną, które uwydatniają się zarówno podczas lektury, jak i pisania liczb (liczba 9 mylona jest z 6; liczba 21 z 12; 3 zostaje napisane na odwrót, podobnie jak inne liczby). Z reguły obecna jest umiejętność liczenia progresywnego, czyli zaczynając od zera (1-2-3-4-5 itd.), ale brak zdolności liczenia w kierunku przeciwnym, zaczynając od określonej cyfry wstecz (6-5-4-3-2-1-0). Kolejną przeszkodą jest trudność w zapamiętaniu tabliczki mnożenia, a w konsekwencji niemożliwość poprawnego wykonania mnożenia i dzielenia.
Przyczyny
U podstaw dyskalkulii leży brak zdolności percepcyjno-motorycznych. Nierzadko trudności logiczno-matematyczne przypisywane są także brakiem konkretnych doświadczeń. Począwszy od bardzo wczesnego dzieciństwa, jednostka musi poznawać świat, posługiwać się przedmiotami, dzielić przedmioty na grupy wg kryteriów, tworzyć z nich coraz bardziej złożone struktury. W przedszkolu oraz w pierwszych latach szkoły podstawowej powyższe doświadczenia stają się coraz ważniejsze, a używanie konkretnego materiału (przedmioty, wizerunki, bloki logiczne, zasady zaznaczone kolorowo) jest konieczne, by doprowadzić jednostkę do przyswojenia fundamentalnych pojęć. Używanie symboli, zapamiętywanie zasad oraz tabliczki mnożenia jest kolejnym etapem i musi być wprowadzane stopniowo, a nie powierzchownymi mechanizmami, które nie dają trwałych rezultatów.
Trudności z przyswojeniem wiedzy matematycznej w rzeczywistości mogą dotyczyć innych procesów. Ostatnia klasyfikacja sugeruje oddzielenie procesów wykorzystujących umiejętność liczenia oraz faktów numerycznych (np. tabliczki mnożenia) od kompetencji dotyczących rozumienia i rozwiązywania problemów matematycznych, wymagających procesów odmiennych niż poprzednie (jak umiejętność układania w kategorie zbioru pojęć informacyjnych, ich układanie w schematy i wizualizacja, planowanie akcji oraz samooceny).
Dyskalkulia dzieli się więc na:
1) leksykalny deficyt numeru, braki w zapamiętywaniu i odnajdywaniu faktów numerycznych;
2) braki w rozpoznawaniu syntaksy (wartość pozycyjna) numeru, braki drugorzędne przy zaburzeniach wzrokowo-przestrzennych;
3) braki podczas rozwiązywania problemów.
Diagnoza
Diagnoza zaburzeń liczenia opiera się na próbach koniecznych do określenia poziomu nabytych kompetencji numerycznych (np. kodowanie leksykalne i semantyczne numeru), procesów transkodyfikacji (czytanie i pisanie numerów), procedur liczenia i odzyskiwania kombinacji numerycznych, a także używania symboli (np. operatorów).
