Czerniak złośliwy

Nowotwór złośliwy powstały z komórek mających zdolność wytwarzania melaniny. Może kształtować się na skórze wszystkich części ciała, w oku i, rzadko, błonach śluzowych narządów płciowych, odbycie, jamie ustnej itp. W ciągu ostatnich 20 lat zachorowalność na czerniaka stopniowo wzrosła, nie tylko wśród populacji o tradycyjnie podwyższonym ryzyku, np. Australijczyków pochodzenia anglosaskiego.

Artykuł jest częścią publikacji pochodzącej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, którą nabyć można w Kulturalnym Sklepie lub w każdą środę w kiosku

Czerniak jest częstszy wśród populacji białej, a także u kobiet, osób pomiędzy 40. a 50. rokiem życia, osób o jasnej karnacji, niebieskich oczach i blond lub rudych włosach oraz krewnych pacjentów z czerniakiem. Czerniak powstaje z melanocytów skóry i/lub błon śluzowych i, w 20-30% przypadków, ze znamion melanocytowych.

Odmiany czerniaka

Wszelkie ciemne plamkowate znamiona o niejednolitym kolorze, nieregularnym kształcie i brzegach oraz spłaszczonej powierzchni należy traktować ze szczególną ostrożnością. Rozwój znamienia przebiega mniej lub bardziej dynamicznie. Może ono przybierać postać jednej z 4 odmian czerniaka.

Czerniak szerzący się powierzchownie.

Najczęstszy (60-70% przypadków), zazwyczaj pojawia się ok. 40. roku życia, u mężczyzn najczęściej na plecach, u kobiet na kończynach dolnych. Ma postać ciemnawej, nieznacznie wypukłej lub płaskiej plamy na otaczającej skórze, wielobarwny kolor, od ciemnobrązowego przez szaroniebieski do ciemnoczarnego, o raczej wyraźnych i często policyklicznych brzegach. Rozszerza się powoli na wzór plamy oleju, wykazując gdzieniegdzie białe plamy regresyjne. Pokrywają je blaszkowate łuski. Po upływie miesięcy lub lat nabiera wyglądu guza i/lub ulega owrzodzeniu. Następuje w ten sposób przejście od fazy horyzontalnego czerniaka śródnaskórkowego do wzrostu wertykalnego w skórze właściwej.

Czerniak wywodzący się z plamy soczewicowatej.

Mniej rozpowszechniony (5-10% ogółu przypadków). Powstaje u osób w podeszłym wieku, zazwyczaj płci żeńskiej, głównie na twarzy. Przybiera postać ciemnawej plamy o różnym odcieniu: od bladego do ciemnego brązu, okrągłej lub owalnej, która rozszerza się, aż osiąga rozmiar znacznego medalionu. Faza czerniaka in situ prowadzi ostatecznie do uszkodzenia skóry właściwej. Charakterystycznym objawem jest wtedy pojawienie się jednego lub wielu czarnych znamion o wyglądzie krosty czy guza.

Czerniak występujący na częściach akralnych.

Zlokalizowany na częściach dystalnych kończyn, stanowi najrzadszą wśród białej populacji postać czerniaka (poniżej 5% przypadków), ale jest względnie częsty u rasy azjatyckiej lub osób czarnoskórych. Może pozostawać niezauważony latami, umiejscawiając się w ukrytych miejscach, np. na powierzchni dłoni i stóp, błonach śluzowych, tkankach około- i podpachwinowych. Ma najczęściej wygląd złośliwej plamy soczewicowatej i, tak jak ona, po latach staje się guzowaty, brodawkowaty lub owrzodzony. Czerniak podpaznokciowy ma natomiast wygląd podłużnego, brązowo-niebieskiego paska o nierównych brzegach.

Czerniak guzowaty.

Ma od początku postać guzkowatą, dlatego nie cechują go zmiany typowe dla innych rodzajów tego nowotworu. Występuje u 10-15% osób z czerniakiem, częściej u mężczyzn ok. 50.-60. roku życia. Może pojawić się wszędzie, zarówno na zdrowej skórze, jak i na znamieniu barwnikowym. Jest to guzek w kształcie kopuły, brązowo-brunatny lub czarny, ma gładką powierzchnię, ale niekiedy mogą występować również nadżerki lub owrzodzenia. Jest mięsisty i twardy, ruchomy pod powierzchnią. Przebiega bezobjawowo.

Niekiedy czerniak może być niemal zupełnie pozbawiony melaniny (bezbarwnikowy czerniak złośliwy). W tym przypadku rozpoznanie jest utrudnione.

Najskuteczniejsza strategia w zwalczaniu czerniaka to wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie leczenia. Znamię nowotworowe może rozwijać się szybko, niekiedy w trudno dostępnej części ciała. Szanse na wyzdrowienie są bardzo wysokie w przypadku wczesnego rozpoznania, dlatego zaleca się regularne badanie skóry u lekarza dermatologa.



Pytanie:

Czy można zapobiec czerniakowi?

Odpowiedź:

Tak. Obecność znamion i ekspozycja na światło słoneczne są czynnikami ryzyka wystąpienia czerniaka. Z tego powodu należy obserwować znamiona i chronić skórę przed nadmiernym nasłonecznieniem Czerniak skóry jest nowotworem, który wpływa na melanocyty, komórki skóry produkujące melaninę, substancję odpowiedzialną za zabarwienie skóry. Istnieje również rzadki rodzaj czerniaka złośliwego, który atakuje komórki barwnikowe obecne w oku i nazywa się czerniakiem gałki ocznej lub oka. Około 50% przypadków czerniaka rozpoznaje się do 59. roku życia, a ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu jest względnie niskie: umiera ok. 2 pacjentów na 1000.

Czynniki ryzyka wystąpienia czerniaka są następujące: ekspozycja na światło słoneczne i promieniowanie ultrafioletowe, przypadki czerniaka w rodzinie, występowanie piegów i bladość skóry, niebieskie oczy i jasne włosy.