Czerniak z³o¶liwy

Nowotwór z³o¶liwy powsta³y z komórek maj±cych zdolno¶æ wytwarzania melaniny. Mo¿e kszta³towaæ siê na skórze wszystkich czê¶ci cia³a, w oku i, rzadko, b³onach ¶luzowych narz±dów p³ciowych, odbycie, jamie ustnej itp. W ci±gu ostatnich 20 lat zachorowalno¶æ na czerniaka stopniowo wzros³a, nie tylko w¶ród populacji o tradycyjnie podwy¿szonym ryzyku, np. Australijczyków pochodzenia anglosaskiego.

Artyku³ jest czê¶ci± publikacji pochodz±cej z nowej serii Biblioteki Gazety Wyborczej pt.: Wielka Encyklopedia Medyczna, któr± nabyæ mo¿na w Kulturalnym Sklepie lub w ka¿d± ¶rodê w kiosku

Czerniak jest czêstszy w¶ród populacji bia³ej, a tak¿e u kobiet, osób pomiêdzy 40. a 50. rokiem ¿ycia, osób o jasnej karnacji, niebieskich oczach i blond lub rudych w³osach oraz krewnych pacjentów z czerniakiem. Czerniak powstaje z melanocytów skóry i/lub b³on ¶luzowych i, w 20-30% przypadków, ze znamion melanocytowych.

Odmiany czerniaka

Wszelkie ciemne plamkowate znamiona o niejednolitym kolorze, nieregularnym kszta³cie i brzegach oraz sp³aszczonej powierzchni nale¿y traktowaæ ze szczególn± ostro¿no¶ci±. Rozwój znamienia przebiega mniej lub bardziej dynamicznie. Mo¿e ono przybieraæ postaæ jednej z 4 odmian czerniaka.

Czerniak szerz±cy siê powierzchownie.

Najczêstszy (60-70% przypadków), zazwyczaj pojawia siê ok. 40. roku ¿ycia, u mê¿czyzn najczê¶ciej na plecach, u kobiet na koñczynach dolnych. Ma postaæ ciemnawej, nieznacznie wypuk³ej lub p³askiej plamy na otaczaj±cej skórze, wielobarwny kolor, od ciemnobr±zowego przez szaroniebieski do ciemnoczarnego, o raczej wyra¼nych i czêsto policyklicznych brzegach. Rozszerza siê powoli na wzór plamy oleju, wykazuj±c gdzieniegdzie bia³e plamy regresyjne. Pokrywaj± je blaszkowate ³uski. Po up³ywie miesiêcy lub lat nabiera wygl±du guza i/lub ulega owrzodzeniu. Nastêpuje w ten sposób przej¶cie od fazy horyzontalnego czerniaka ¶ródnaskórkowego do wzrostu wertykalnego w skórze w³a¶ciwej.

Czerniak wywodz±cy siê z plamy soczewicowatej.

Mniej rozpowszechniony (5-10% ogó³u przypadków). Powstaje u osób w podesz³ym wieku, zazwyczaj p³ci ¿eñskiej, g³ównie na twarzy. Przybiera postaæ ciemnawej plamy o ró¿nym odcieniu: od bladego do ciemnego br±zu, okr±g³ej lub owalnej, która rozszerza siê, a¿ osi±ga rozmiar znacznego medalionu. Faza czerniaka in situ prowadzi ostatecznie do uszkodzenia skóry w³a¶ciwej. Charakterystycznym objawem jest wtedy pojawienie siê jednego lub wielu czarnych znamion o wygl±dzie krosty czy guza.

Czerniak wystêpuj±cy na czê¶ciach akralnych.

Zlokalizowany na czê¶ciach dystalnych koñczyn, stanowi najrzadsz± w¶ród bia³ej populacji postaæ czerniaka (poni¿ej 5% przypadków), ale jest wzglêdnie czêsty u rasy azjatyckiej lub osób czarnoskórych. Mo¿e pozostawaæ niezauwa¿ony latami, umiejscawiaj±c siê w ukrytych miejscach, np. na powierzchni d³oni i stóp, b³onach ¶luzowych, tkankach oko³o- i podpachwinowych. Ma najczê¶ciej wygl±d z³o¶liwej plamy soczewicowatej i, tak jak ona, po latach staje siê guzowaty, brodawkowaty lub owrzodzony. Czerniak podpaznokciowy ma natomiast wygl±d pod³u¿nego, br±zowo-niebieskiego paska o nierównych brzegach.

Czerniak guzowaty.

Ma od pocz±tku postaæ guzkowat±, dlatego nie cechuj± go zmiany typowe dla innych rodzajów tego nowotworu. Wystêpuje u 10-15% osób z czerniakiem, czê¶ciej u mê¿czyzn ok. 50.-60. roku ¿ycia. Mo¿e pojawiæ siê wszêdzie, zarówno na zdrowej skórze, jak i na znamieniu barwnikowym. Jest to guzek w kszta³cie kopu³y, br±zowo-brunatny lub czarny, ma g³adk± powierzchniê, ale niekiedy mog± wystêpowaæ równie¿ nad¿erki lub owrzodzenia. Jest miêsisty i twardy, ruchomy pod powierzchni±. Przebiega bezobjawowo.

Niekiedy czerniak mo¿e byæ niemal zupe³nie pozbawiony melaniny (bezbarwnikowy czerniak z³o¶liwy). W tym przypadku rozpoznanie jest utrudnione.

Najskuteczniejsza strategia w zwalczaniu czerniaka to wczesne rozpoznanie i rozpoczêcie leczenia. Znamiê nowotworowe mo¿e rozwijaæ siê szybko, niekiedy w trudno dostêpnej czê¶ci cia³a. Szanse na wyzdrowienie s± bardzo wysokie w przypadku wczesnego rozpoznania, dlatego zaleca siê regularne badanie skóry u lekarza dermatologa.



Pytanie:

Czy mo¿na zapobiec czerniakowi?

Odpowied¼:

Tak. Obecno¶æ znamion i ekspozycja na ¶wiat³o s³oneczne s± czynnikami ryzyka wyst±pienia czerniaka. Z tego powodu nale¿y obserwowaæ znamiona i chroniæ skórê przed nadmiernym nas³onecznieniem Czerniak skóry jest nowotworem, który wp³ywa na melanocyty, komórki skóry produkuj±ce melaninê, substancjê odpowiedzialn± za zabarwienie skóry. Istnieje równie¿ rzadki rodzaj czerniaka z³o¶liwego, który atakuje komórki barwnikowe obecne w oku i nazywa siê czerniakiem ga³ki ocznej lub oka. Oko³o 50% przypadków czerniaka rozpoznaje siê do 59. roku ¿ycia, a ryzyko zgonu z powodu tego nowotworu jest wzglêdnie niskie: umiera ok. 2 pacjentów na 1000.

Czynniki ryzyka wyst±pienia czerniaka s± nastêpuj±ce: ekspozycja na ¶wiat³o s³oneczne i promieniowanie ultrafioletowe, przypadki czerniaka w rodzinie, wystêpowanie piegów i blado¶æ skóry, niebieskie oczy i jasne w³osy.