W dokumentach pisanych, stworzonych przez kultury śródziemnomorskie, w tym grecką, rzymską i hebrajską, a także przez Persów pisze się sporo o tym, jak przy pomocy ziół leczyć choroby i opatrywać rany, co było nie bez znaczenia w tamtych burzliwych czasach. W moc ziół wierzył Hipokrates, który w swojej praktyce lekarskiej wykorzystywał około 200 gatunków ziół. Początki zachodniej (europejskiej) tradycji zielarskiej sięgają setek, jeśli nie tysięcy lat, a do rozwoju europejskiego ziołolecznictwa wydatnie przyczyniły się krucjaty, ziołowe ogrody powstające przy domach zakonnych, a także wyprawy żeglarskie i podbój Nowego Świata.
Trzeba też wspomnieć o rozległej wiedzy zielarskiej stworzonej przez rdzenne kultury Afryki, obu Ameryk, Australii, Oceanii itd. Zioła są istotnym elementem wszystkich tradycyjnych systemów medycznych, takich jak ajurweda (tradycyjna medycyna indyjska), tradycyjna medycyna chińska czy Unani (medycyna arabska, medycyna islamska), medycyna tybetańska, tradycje ludu Joruba i inne.
Ziołolecznictwo jest więc najstarszą formą leczenia, a historia medycyny w swojej większej części, pokrywa się z historią zielarstwa.
Dlaczego zioła działają?
Każda wielka kultura, a nawet każda żyjąca tradycyjnie społeczność, ma i pielęgnuje swoje własne receptury i tajniki leczenia ziołami. Stoi za tym długoletnia, pielęgnowaną z pokolenie na pokolenia wiedza, jak zbierać zioła, jak je przygotowywać do użytku i na jakie schorzenia stosować. Trzeba przy tym wiedzieć, że często ziół cenionych w jednym regionie, nie znajdziemy w innym.
Współcześnie zioła dodaje się do żywności, suplementów diety, napojów i produktów kosmetycznych na skalę przemysłową. Wiele ziół, w tym najpopularniejsze chyba herbaty ziołowe, to nieszkodliwe, subtelne sposoby na poprawę zdrowia, odporności i samopoczucia. Mamy je zwykle w domowej apteczce i bierzemy w razie potrzeby.
Jeśli jednak chcemy wykorzystywać zioła do leczenia poważniejszych schorzeń, musimy wcześniej porozmawiać o tym z naszym lekarzem. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że zażywane preparaty ziołowe trzeba dostosować do potrzeb konkretnej osoby, że jest to sprawa indywidualna i nie wszystkie zioła nadają się dla każdego. Pojedyncze zioła czy mieszanki ziołowe zawierają inne składniki, w innych proporcjach, mają zatem różne działanie, niektóre bardzo silne. Co więcej, ponieważ sporo ziołowych preparatów wchodzi w interakcje z lekami, pochopnie je zażywając możemy sobie tylko zaszkodzić, zamiast pomóc.
Zatem korzystanie z leczniczego dobrodziejstwa ziół to sprawa indywidualna. Każde zioło działa inaczej, ma bowiem inną kombinację substancji biologicznie czynnych, czyli związków chemicznych które wpływają na działanie organizmu. To takim właśnie szczególnym substancjom zioła zawdzięczają swoje działanie.
Przez wieki wiedza na temat leczniczych właściwości ziół opierała się na doświadczeniu i obserwacji, w tym na obserwacji zachowania zwierząt. No i na wierze w magię. Dzisiaj mamy do dyspozycji badania naukowe, które mogą zweryfikować wielowiekowe przekonania na temat leczniczej przydatności konkretnego zioła. Na świecie prowadzone są już oficjalne rejestry badań klinicznych, sprawdzających bezpieczeństwo i działanie ziół. Inna sprawa, że jak dotąd, wiele roślin przebadano bardzo pobieżnie lub w ogóle pominięto.
Niemniej jednak nauka zdołała wyodrębnić cały szereg substancji czynnych, które odpowiadają za właściwości lecznicze ziół. Do najpowszechniejszych należą alkaloidy, glikozydy, flawonoidy, antocyjany, kumaryny oraz garbniki. Ale to oczywiście nie koniec listy. Te związki biologicznie czynne wpływają na funkcjonowanie naszego organizmu na różne sposoby. Dobroczynny wpływ na organizm mają ponadto olejki eteryczne, stąd najlepsze lecznicze działanie będą mieć zioła, które zachowały swój naturalny zapach. Olejkom eterycznym przypisuje się właściwości przeciwutleniające, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i przeciwgrzybicze, a także przeciwzapalne. Różnorodność olejków eterycznych jest niezwykła, a w dodatku są to mieszaniny mogące zawierać ponad 300 różnych lotnych związków organicznych. Rośliny lecznicze mają ponadto w swoim składzie witaminy, sole mineralne, związki lipidowe i wiele innych.
Jakość i moc ziół zależą od gleby na której wyrosły. Dlatego warto zwrócić uwagę, skąd pochodzą rośliny użyte do zakupionej przez nas mieszanki ziołowej, czy były zbierane w swoim naturalnym środowisku, czy też pochodzą z upraw ziołowych. Dzisiaj to drugie źródło pozyskiwania ziół jest istotniejsze, ponieważ masowe zbieranie dziko rosnących roślin prowadzi niekiedy do całkowitego ich wyniszczenia w danym miejscu.
Ponadto na działanie ziół ma wpływ sposób, w jaki są przygotowane i przyjmowane. Zatem mamy do wyboru napary, różnego rodzaju herbatki, nalewki na bazie alkoholu, a także zioła sproszkowane czy w kapsułkach. To zioła przyjmowane doustnie. Zewnętrznie preparaty ziołowe stosujemy w postaci kompresów lub maści czy balsamów.
Jak najlepiej wykorzystać lecznicze właściwości ziół
Przede wszystkim musimy ustalić, w jakim celu sięgamy po zioła. Czy chodzi nam o ogólną poprawę kondycji naszego organizmu, wzmocnienie odporności lub lepszy sen, czy też zmagamy się ze schorzeniem, które chcemy ziołami wyleczyć. Po silne zioła lecznicze sięgamy tylko wtedy, kiedy rzeczywiście tego potrzebujemy. I zawsze po konsultacji z lekarzem. Pamiętajmy też, że działanie pojedynczego zioła może się zmieniać w zależności od użytej ilości. Inaczej też oddziałują na organizm mieszanki ziół, które muszą być umiejętnie skomponowane, ze znajomością synergii zawartych w nich substancji aktywnych.
Niektóre popularne zioła uznawane są za bezpieczne i działają na tyle łagodnie, że można je bez obaw zażywać czy popijać w niewielkich ilościach. To takich produktów należą herbatki ziołowe z rumianku, czarnego bzu, melisy, pokrzywy, mięty, dziurawca, szałwii czy dzikiej róży i kilka innych.
Zioła w domowej apteczce
Chyba najpowszechniej używamy ziół do leczenia zaburzeń trawiennych, w tym niestrawności, zgagi, biegunki lub zaparć. Nieoceniona jest rola ziół w walce z nadwagą czy otyłością. Zioła mogą się też przydać przy kłopotach z wątrobą czy woreczkiem żółciowym. Inna grupa dolegliwości, chętnie leczonych przy pomocy ziół, to infekcje górnych dróg oddechowych, przeziębienie i grypa. Mamy też zioła na serce, dusznicę bolesną, nadciśnienie i inne zaburzenia związane z układem krążenia. Niektóre zioła pomagają na ból głowy, łagodzą zaburzenia miesiączkowe, zmniejszają reakcje alergiczne, a także walczą ze stresem i bezsennością. Popularne jest też leczenie ziołami schorzeń skórnych, takich jak egzema czy trądzik oraz trudno gojących się ran.
Tak naprawdę ziołolecznictwo ma do zaoferowania środki na schorzenia praktycznie każdej części ciała. Przy czym należy sobie uzmysławiać, że zioła nie zastąpią nam konwencjonalnych leków, choć mogą być dobrym uzupełnieniem terapii.