Chyba nikogo nie trzeba przekonywać, że marnowanie jedzenia odbywa się na ogromną skalę. Według różnych szacunków, w Polsce może sięgać milionów ton w skali roku. Z badań i analiz przeprowadzonych przez ekspertów w ramach projektu PROM*, wynika, że na etapach produkcji, przetwórstwa, dystrybucji i konsumpcji w Polsce rocznie marnuje się prawie 5 mln (4 840 946) ton żywności. Produkcja podstawowa (rolnicza) odpowiada za ok. 15 proc. marnowanej żywności w całym łańcuchu żywnościowym. Przetwórstwo spożywcze dokłada drugie tyle. W magazynach, w transporcie czy podczas handlu tracimy jeszcze jakieś 10 proc. Potencjalnie dobrego jedzenia. Aż 60 proc. marnowanej żywności trafia do kosza już w naszych domach.
5 kroków bezpiecznej żywności
Nie zamierzamy namawiać nikogo do spożywania produktów zepsutych, niebezpiecznych dla zdrowia. Jedzenie będące źródłem składników odżywczych dla ludzi, to również doskonałe środowisko do rozwoju mikroorganizmów, w tym patogennych. Niektóre z nich zagrażają nie tylko naszemu zdrowiu, ale nawet i życiu. Istotne jest, żeby nie dopuszczać do zepsucia jedzenia – rozsądnie robić zakupy, a potem odpowiednio z nimi postępować.
W celu zapewnienia bezpiecznej żywności, należy stosować się do 5 podstawowych kroków, które obejmują:
- utrzymanie czystości,
- oddzielanie żywności surowej od ugotowanej,
- dokładne gotowanie potraw,
- utrzymanie żywności w odpowiedniej temperaturze,
- używanie bezpiecznej żywności, jak i wody.
Jeśli zanieczyścisz żywność brudnymi rękami lub od razu przyniesiesz nieświeżą do domu, właściwe przechowywanie już nie pomoże. Także wtedy, gdy kupisz produkty niepotrzebne, szybko ulegające psuciu (niektóre warzywa, nabiał czy wędliny o krótkim okresie przydatności do spożycia), a potem ich po prostu nie zjesz.
Nie wszystko możesz zamrozić, ususzyć czy poddać pasteryzacji. Kiedy jedzenie już się zepsuje, nic nie poradzisz. Nim do tego dojdzie, zawsze lepiej je sprezentować sąsiadom czy potrzebującym. Opróżnienie lodówki przed wyjazdem na urlop to dobry zwyczaj.
Czystość i segregacja
Niezależnie od tego, gdzie i jaką żywność będziesz przechowywać, musi być ona odpowiednio opakowana i składowana na czystych powierzchniach.
Groźne bakterie czy inne chorobotwórcze mikroorganizmy roznoszą choćby owady, czy inne zwierzęta. Trzeba chronić przed nimi żywność, ale również całą przestrzeń kuchenną. Tam, gdzie przed chwilą siedziała mucha, może czekać już zagrożenie.
Sama żywność także jest nośnikiem mikrobiologicznych zagrożeń. Szczególnie trzeba uważać na surowe jaja, mięso, ryby, owoce morza, ale też ich opakowania.
Dlatego oddzielaj te produkty starannie od innych rodzajów żywności, szczególnie tej przeznaczonej do bezpośredniego spożycia, np. pieczywa, owoców czy warzyw, czy już gotowych potraw. Przygotowując dania z surowych produktów, warto używać oddzielnego sprzętu, np. desek do krojenia, noży.
Już przy przechowaniu żywności pamiętaj o oddzielnych pojemnikach, aby nie dopuścić do kontaktu między żywnością surową i już gotową do spożycia.
Moc ciepła
Właściwa obróbka cieplna żywności, nie tylko prowadzi do zabicia prawie wszystkich niebezpiecznych mikroorganizmów, ale też przedłuża trwałość produktów. Badania wskazują, że podgrzanie żywności do temperatury 70 st. C, pomaga w zapewnieniu jej bezpieczeństwa. Także w przypadku wcześniej przygotowanej żywności należy ją przed podaniem ogrzać do temperatury powyżej 70 st. C.
W temperaturze pokojowej bakterie mogą namnażać się bardzo szybko. Dlatego nie zostawiaj gotowych potraw czy innych wrażliwych produktów w temperaturze pokojowej dłużej niż dwie godziny. W tym czasie mogą namnożyć się bakterie i wytworzyć groźne toksyny. Toksyny te w większości przypadków są bardziej odporne na wysokie temperatury i już nie da się ich po prostu wygotować.
Pamiętaj, że nietrwałe produkty, jak mięso, ryby, jaja, nabiał, czyli wszystkie te wymagające przechowywania w lodówce, w wyjątkowo ciepłe dni nie wytrzymają na zewnątrz nawet tych dwóch godzin. Zwykle zachowują świeżość przez godzinę.
Moc zimna
Podczas przechowywania żywności w temperaturze poniżej 5°C wzrost mikroorganizmów jest wolniejszy lub nawet powstrzymany.
Przed włożeniem potraw do lodówki trzeba upewnić się, że są wystudzone. Jeśli jedzenie jest jeszcze gorące, podniesie się temperatura w całej lodówce, co może sprzyjać wzrostowi bakterii. Parujące potrawy przyspieszają też oszranianie tylnej ścianki i zmniejszają efekt chłodzenia.
Jeśli planujesz zamrozić żywność, pamiętaj, że trzeba to zrobić przed końcem terminu przydatności do spożycia. Jedzenia rozmrożonego nie można zamrażać ponownie. Dotyczy to też sytuacji, gdy dojdzie do awarii lodówki czy jej czasowego wyłączenia (np. gdy nie ma prądu).
Właściwe umieszczenie artykułów spożywczych w lodówce pozwala zachować ich świeżość i jakość przez dłuższy czas. Jednocześnie mocno ogranicza marnowanie żywności spowodowane jej psuciem, wynikającym z nieodpowiedniego jej przechowywania. Nie zapominaj, że lodówka spełni swoje funkcje, jeśli będzie regularnie czyszczona i zadbana.
Układając w niej produkty spożywcze należy pamiętać, że w jej wnętrzu panują różne temperatury. Jeśli producent lodówki nie wskazuje specyficznych zaleceń odnośnie przechowywania produktów, możemy kierować się następującymi zaleceniami dot. przechowywania:
- Najwyższa półka powinna zostać zarezerwowana dla produktów o długiej trwałości, czyli np. przetworów w słoikach. Bardzo dobrze przechowują się na niej ciasta, które wymagają lekkiego chłodzenia np. serniki.
- Półki i balkoniki na drzwiach, podobnie jak górna półka, są najcieplejszym miejscem w lodówce i powinny być przeznaczone na produkty, które wymagają jedynie delikatnego chłodzenia, czyli soki w kartonach, ketchup, musztardę czy majonez.
- Górne półki są miejscem na produkty mleczne, np. jogurty, kefiry, śmietanę, sery.
- Środkowe półki to idealne miejsce na potrawy, które planujemy spożyć w najbliższym czasie, o krótkim terminie przydatności: sery, wędliny oraz dania gotowe. Często jest tu umieszczona dodatkowa szufladka na tego typu produkty.
- Najniższe półki są najzimniejszym miejscem w lodówce. Przechowujemy na niej żywność, która psuje się najszybciej, czyli surowe mięso i ryby. Należy pamiętać aby nie trzymać na tej samej półce surowego mięsa i produktów gotowanych do spożycia.
- Uwaga - nie myl niskich półek z dolnymi szufladami. Te, głównie ze względu na wysoką wilgotność, przeznaczone są na świeże warzywa i owoce.
Dobre źródła informacji
Na temat higieny żywności, jej jakości i bezpieczeństwa, w sieci krąży sporo niesprawdzonych informacji. Szukając porad i optymalnych rozwiązań, warto wykorzystać wiarygodne źródła. W Europie bezpieczeństwem żywności, w wymiarze naukowym i edukacyjnym zajmuje się EFSA (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności. Aktualnie w naszym kraju realizowana jest kampania #EUChooseSafeFood, która powinna Ci pomóc dokonywać optymalnych wyborów podczas zakupów spożywczych, a także odpowiednio zatroszczyć się już o żywność w domu.
* Projekt „Opracowanie systemu monitorowania marnowanej żywności i efektywnego programu racjonalizacji strat i ograniczania marnotrawstwa żywności (PROM)" ruszył we wrześniu 2018. Składa się z kilku faz (ta dotycząca oszacowania skali marnotrawstwa żywności została już zakończona). Jest częścią strategicznego programu badań naukowych i prac rozwojowych GOSPOSTRATEG, finansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Realizuje go konsorcjum w składzie: Federacja Polskich Banków Żywności, Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie, Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa i Polskie Towarzystwo Technologów Żywności.