Autonomiczny układ nerwowy został wyodrębniony w anatomii z układu nerwowego ze względu na pełnione przez funkcje i budowę. Wszystkie nasze narządy wewnętrzne są przez niego unerwione.
Autonomiczny układ nerwowy - budowa
Autonomiczny układ nerwowy składa się z dwóch zasadniczych części:
- układu współczulnego, inaczej sympatycznego (pobudzającego),
- układu przywspółczulnego, parasympatycznego (hamującego),
które działają na siebie wzajemnie i regulują swoją pracę.
Nie jest to jednak jedyny obowiązujący podział, bo zarówno elementy współczulne, jak i przywspółczulne tworzą zespół ośrodków nerwowych, drogi nerwowe odśrodkowe i drogi nerwowe dośrodkowe. Poza kluczową częścią hamującą i pobudzającą w skład autonomicznego układu nerwowego wchodzą kierujące nimi ośrodki autonomiczne (korowe, podwzgórzowe i rdzeniowe) oraz sploty autonomiczne narządowe.
Czym różni się układ wegetatywny od somatycznego układu nerwowego (odpowiedzialnego za funkcje zależne od naszej woli)? Głównie budową, nierównomiernym rozmieszczeniem ośrodków w ośrodkowym układzie nerwowym, występowaniem włókien nerwowych przed- i zazwojowych, względnie wolnym przewodzeniem impulsów nerwowych (0,5 m/s).
Zobacz także:
Stymulacja mózgu pomoże nie tylko w chorobie Parkinsona
Układ współczulny, czyli sympatyczny i jego funkcje
Układ współczulny odpowiada za aktywność organizmu i jest pobudzany choćby w sytuacjach stresowych. Jeśli tych pobudzeń jest za dużo, zaczynamy mieć problemy: uczucie przewlekłego zmęczenia, zwiększone ryzyko wystąpienia wielu schorzeń, w tym nadciśnienia tętniczego, zaburzeń rytmu serca, miażdżycy, a nawet cukrzycy (w jej przypadku także dowiedziono związku ze stresem).
Podstawowe jednostki tworzące układ sympatyczny (ale generalnie też wszelkie inne elementy układu nerwowego) to komórki nerwowe (neurony). Są one odpowiedzialne za odbieranie bodźców z otoczenia, a następnie przetwarzanie ich w impulsy, które biegną do mózgu i powodują konkretne odczucia lub działanie. Układy są od siebie zależne i działają w sposób komplementarny, dlatego jedynie odpowiednie działanie ich wszystkich zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu.
Współczulny układ nerwowy tworzą neurony zazwojowe oraz przedzwojowe. Wyróżniamy między innymi nerwy:
- sercowe
- krzyżowe
- lędźwiowe
- piersiowe
Do układu sympatycznego zalicza się także sploty nerwowe:
- płucny,
- sercowy,
- trzewny,
- podbrzuszny,
- przełykowy,
- tętniczo-szyjny.
Najważniejsze funkcje układu sympatycznego to:
- rozszerzanie oskrzeli i wydzielanie śluzu oskrzelowego (umożliwiające oddychanie i oczyszczanie dróg oddechowych)
- rozszerzanie źrenic
- wydzielanie potu (niezbędne do termoregulacji)
- przyspieszanie oddechu i wzrost kurczliwości serca
- zwężanie naczyń krwionośnych powodujące wzrost ciśnienia
- rozkurczanie tętnic
- wydzielanie śliny
- spowalnianie perystaltyki jelit
- hamowanie strumienia moczu
- wytrysk nasienia
- skurcze macicy podczas ciąży i porodu
- uruchamianie procesów wydzielniczych.
Najmocniej odczuwasz aktywność układu sympatycznego w sytuacjach stresowych lub podczas wysiłku fizycznego. Jego zadaniem jest bowiem mobilizacja organizmu podczas takich wyzwań. Chociaż nadmiar potu czy przyspieszone tętno mogą u ciebie powodować dyskomfort, zarazem są potrzebne organizmowi jako regulatory.
Przywspółczulny układ nerwowy, czyli hamowanie
Układ przywspółczulny, nazywany również hamującym, działa w sposób przeciwny w stosunku do układu współczulnego. Układ ten obejmuje ośrodki zlokalizowane w pniu mózgu oraz rdzeniu kręgowym, a także sploty śródpiersiowy, miedniczy oraz trzewny.
Co konkretnie robi?
Nietrudno się tego domyślić, skoro działanie jest przeciwne do działania układu współczulnego, czyli:
- spowalnianie akcji serca i zmniejszenie kurczliwości serca
- zwężanie się źrenic
- kurczenie się pęcherza moczowego
- przyspieszanie perystaltyki jelit
- rozszerzenie naczyń krwionośnych w obszarze przewodu pokarmowego
- rozszerzanie się naczyń krwionośnych powodujące spadek ciśnienia.
Kiedy układ pracuje? Gdy my odpoczywamy. Organizm się regeneruje, ale na przykład trawienie się poprawia.
Układ współczulny a stres
Układ sympatyczny funkcjonuje w prawidłowych warunkach głównie w ciągu dnia, gdy większa aktywność organizmu jest zupełnie naturalna. W czasie nocy, gdy następuje relaks i odpoczynek całego organizmu, działa z kolei układ przywspółczulny. Niestety, równowaga między pracą obydwu układów niejednokrotnie zostaje zaburzona. Dzieje się tak, gdy układ współczulny jest zbyt często stymulowany (pod wpływem stresu, przepracowania), a organizm nie ma wystarczająco dużo czasu na regenerację. Aby zapewnić prawidłową współpracę między układami bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej ilości snu, ale istotna jest również jego jakość. Warto zadbać o stały rytm snu oraz sprzyjające odpoczynkowi pomieszczenie do spania. I koniecznie wyjedź na urlop, znajdź czas na przyjemności. Pozwól układom na harmonijną współpracę.
