Tkanka mięśniowa (łac. textus muscularis) jest jedną z podstawowych tkanek zwierzęcych. Tworzą ją specjalne włókna, które zbudowane są z miocytów, czyli zespołów komórek mięśniowych. Ich unikalną cechą jest zdolność aktywnego kurczenia się.
Rola mięśni
Dzięki mięśniom możemy ruszać poszczególnymi częściami ciała, a nasze narządy mogą wykonywać swoje funkcje. Z pomocą mięśni kopiemy, chwytamy, podnosimy, kręcimy szyją, mrugamy oczami, mówimy czy pokazujemy język.
Mięsień sercowy sprawia, że krew krąży w żyłach, zapewniając tlen i odżywienie każdej komórki ciała. Przepona i mięśnie międzyżebrowe wprawiają płuca w ruch, umożliwiając oddychanie. Mięsień macicy pozwala na poród i nasze narodziny.
Tkanka mięśniowa - jak to działa
Mięśnie, które tworzą układ mięśniowy, możemy podzielić na trzy główne grupy:
- mięśnie szkieletowe,
- mięśnie gładkie,
- mięsień sercowy.
Pojedynczy mięsień zbudowany jest z tkanki mięśniowej, składającej się z włókien mięśniowych, które mają zdolność kurczenia się. Za zdolność tę odpowiada znajdujący się wewnątrz nich aparat kurczliwy, zbudowany z tzw. filamentów - włókienek białkowych.
By doszło do skurczu, niezbędny jest jednak impuls, który pobudzi tkankę mięśniową do działania. Zwykle przesyłają go neurony. Nieraz to reakcja na inne czynniki, np. hormony. Przykładem może być oksytocyna, która pobudza skurcze macicy w czasie porodu. Trzeba jednak pamiętać, że oksytocyna nie bierze się sama z siebie i we wszystkich tych procesach kluczową rolę odgrywa centralny układ nerwowy.
Nieco inny mechanizm działa w sercu. Do regularnego skurczu pobudzają go wyspecjalizowane komórki, nazywane czasami komórkami rozrusznikowymi serca. Dlatego, przy odpowiednim stymulowaniu, możliwe jest podtrzymywanie akcji serca nawet po śmierci mózgowej.
Mięśnie szkieletowe (poprzecznie prążkowane) zbudowane są z pęczków długich komórek o wielu jądrach. Kurczą się szybko i w większości przypadków są zależne od naszej woli. Oprócz mięśni, które umożliwiają nam ruch (np. kończyn czy głowy) i zmianę położenia ciała, do mięśni poprzecznie prążkowanych należą także zwieracze (m.in. cewki moczowej i odbytu), które pozwalają nam kontrolować wypróżnienia i oddawanie moczu.
Mięsień sercowy (inaczej mięsień poprzecznie prążkowany serca) tworzy szereg rozgałęzionych i połączonych ze sobą komórek, które kurczą się rytmicznie, nie męczą się, a ich praca jest niezależna od naszej woli. Dzięki swojej nieustającej pracy serce umożliwia krążenie krwi po całym organizmie
Mięśnie gładkie zbudowane są z wrzecionowatych komórek. Ich skurcz jest powolny i długotrwały. Nie męczą się, a ich praca jest niezależna od naszej woli. Mięśnie te otaczają narządy jamiste i przewody lub wchodzą w skład ściany naczyń krwionośnych. Dzięki ich pracy możliwe jest trawienie czy przyswajanie pokarmu.
Podział mięśni
W zależności od miejsca występowania:
- mięśnie głowy i szyi,
- mięśnie klatki piersiowej,
- mięśnie brzucha,
- mięśnie grzbietu,
- mięśnie kończyn górnych,
- mięśnie kończyn dolnych.
W zależności od budowy:
- okrężne (np. mięsień okrężny ust),
- płaskie (np. brzucha),
- wrzecionowate (jednobrzuścowe, jak mięśnie pośladków),
- dwugłowe (jak biceps),
- trójgłowe (np. triceps),
- czworogłowe (mięsień uda),
- krótkie (wokół kręgosłupa i stawów),
- długie (mięśnie kończyn),
- szerokie (wyściełające jamy ciała).
Ze względu na rodzaj wykonywanej czynności:
- mięśnie antagonistyczne (przeciwstawne)
- mięśnie synergistyczne.
Do pierwszej grupy należą zginacze i prostowniki (czyli przywodziciele i odwodziciele), znajdujące się m.in. w kończynach. Ich przeciwstawne działanie polega na tym, że gdy jeden kurczy się, drugi się rozciąga. Z kolei mięśnie synergistyczne współdziałają w wykonywaniu tej samej czynności. W ten sposób działają m.in. mięśnie międzyżebrowe, dzięki którym oddychamy.
Mięśnie: częste problemy
Potreningowy ból mięśni, czyli zakwasy, atakuje zwykle na drugi lub trzeci dzień po intensywnych ćwiczeniach i jest dosyć dotkliwy - czasem na tyle, że utrudnia poruszanie nadwyrężonymi częściami ciała. Zarazem: to błaha dolegliwość, która minie - potrzeba tylko czasu.
Mięśnie często doświadczają urazów. Mogą one dotyczyć zarówno samych mięśni, jak i ścięgien. Najczęstsze to naderwanie ścięgna, zerwanie ścięgna, naciągnięcie mięśnia, naderwanie mięśnia lub zerwanie mięśnia. Wśród sportowców często zdarza się między innymi naderwanie lub zerwanie ścięgna Achillesa, czyli ścięgna, które łączy mięsień brzuchaty i płaszczkowy łydki z kością piętową. Często diagnozuje się również naderwanie lub zerwanie ścięgna kolana, ręki, nadgarstka, a także palca.
Uraz, w którym pojawia się silny ból, obrzęk, krwiak oraz trudności w poruszaniu kończyną, wymaga kontaktu z lekarzem. Jeśli ścięgno jest tylko naderwane, zwykle unieruchamia się kończynę, w której doszło do urazu za pomocą gipsu lub ortezy. Całkowite zerwanie ścięgna wymaga operacji, a po niej intensywnej rehabilitacji.
W przypadku zerwania mięśnia ból jest ogromny, a kończyną nie można poruszać. Rozpoznanie najlepiej jednak pozostawić ortopedzie.
Leczenie naciągnięcia i naderwania polega najczęściej na przykładaniu do miejsca urazu zimnych okładów (lodu nie należy przykładać bezpośrednio na skórę, żeby nie powstało odmrożenie), ograniczeniu aktywności fizycznej i stosowaniu leków przeciwbólowych. Zerwanie dodatkowo wymaga często unieruchomienia kończyny, np. w ortezie lub leczenia operacyjnego.
Ból mięśni, ale problem jednak odległy
Dolegliwości mięśniowe bywają również efektem problemów czy schorzeń, które nie dotyczą bezpośrednio układu mięśniowego.
Za lekkie drżenie i kurcze mięśni zwykle odpowiada po prostu przemęczenie albo nadmiar kofeiny (lub jedno i drugie, bo to częsty duet).
Silne kurcze mięśni, które dosłownie mogą wyrwać ze snu, zazwyczaj są skutkiem niedoborów magnezu, wapnia, potasu oraz witamin z grupy B (szczególnie B1). Silną awitaminozę B1, która skutkuje chorobą Beri-beri (prowadzi ona m.in. do uszkodzenia nerwów i porażenia mięśni), wiąże się często z alkoholizmem.
Drżeniem mięśni może się również objawiać tężyczka, częsty efekt problemów z przyswajaniem wapnia i niedoborów magnezu. Pojawia się ono również w przypadku hipoglikemii, czyli niedocukrzenia (więcej o cukrzycy i jej objawach). czasem drżenia są oznaką upośledzenia funkcji nerek, choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego i stwardnienia zanikowego bocznego. Dlatego utrzymujące się drżenia mięśni trzeba skonsultować z lekarzem.
Czytaj także:
