Podwzgórze znajduje się w części podkorowej mózgu i zaliczana jest do międzymózgowia. Umiejscowiona jest między podstawną częścią kresomózgowia a brzuszną częścią śródmózgowia, poniżej wzgórza. Jest bardzo małe, swoją wielkością przypomina orzecha włoskiego.
Zbudowane jest z istoty szarej, ciał suteczkowatych, guza popielatego, lejka, części nerwowej przysadki (płat tylny) i skrzyżowania wzrokowego. Dodatkowe czasem podwzgórze dzieli się na część przednią, środkową, tylną i boczną, a ten jeszcze mniejsze części, tzw. jądra. Przy czym każde z nich pełnia w organizmie inna funkcję:
Przednia część podwzgórza
- jądro nadskrzyżowaniowe - odpowiada za tzw, rytm okołodobowy, czyli kontroluje sen i czuwanie;
- jądro nadwzrokowe - wytwarza wazopresynę i oksytocynę;
- jądro przykomorowe - odpowiada za syntezę i wydzielanie wazopresyny i kortykoliberyny;
- jądro płciowodwupostaciowe - kontroluje wydzielanie gonadotropin przez przysadkę.
Środkowa (in. guzowa) część podwzgórza
- jądro brzuszno-przyśrodkowe - ośrodek sytości;
- jądro grzbietowo-przyśrodkowe;
- jądro guzowo-suteczkowe;
- jądro łukowate - nazywane bywa także jądrem lejka, jego zadaniem jest wytwarzanie hormonów hipofizjotropowych, które regulują czynność komórek przedniego płata przysadki.
Boczna część podwzgórza
- pole przedwzrokowe boczne;
- pole boczne podwzgórza - pobudza i wyzwala apetyt, jego zniszczenie wywołuje anoreksję.
Tylna część podwzgórza
- jądro suteczkowe przyśrodkowe i boczne - połączone z układem limbicznym i hipokampem
- jądro przedsuteczkowe
- jądro tylne - odpowiedzialne za regulację temperatury
Podwzgórze - jakie funkcje pełni w organizmie?
W podwzgórzu dochodzi do połączenia dwóch układów - nerwowego i hormonalnego. To właśnie za jego sprawą bodźce nerwowe zmieniają się w sygnały biochemiczne. Dodatkowo czuwa nad właściwym działaniem układów: somatycznego, wegetatywnego oraz hormonalnego, oraz tym, aby współpraca między nimi przebiegała bez zarzutu. Takie działanie umożliwia mu fakt, że może oddziaływać na pień mózgu, rdzeń kręgowy oraz przysadkę.
Do najważniejszych zadań podwzgórza należy:
- kontrola emocji - ponieważ stanowi część układu limbicznego reguluje emocje i uczucia, to właśnie za jego sprawą raz stajemy się agresywni, a raz zalewa nas fala miłości, np. do dziecka czy partnera;
- dbanie o równowagę wewnątrzustrojową, czyli utrzymanie właściwej temperatury, dyspozycji zasobami energetycznymi, gospodarki wodno-elektrolitowej.
Podwzgórze jest tą częścią mózgu, w której wszystkie procesy psychiczne czy emocje zmieniają się w chemię. Dzieje się tak za sprawą adrenaliny i noradrenaliny. Ale to nie koniec. Od podwzgórza zależy także funkcjonowanie gruczołów wewnątrzwydzielniczych, gospodarkę wodną organizmu (to za jego sprawą czujemy pragnienie i sięgamy po picie), termoregulację (utrzymywanie stałej temperatury), pobieranie i przetwarzanie pokarmów (kontroluje uczucie głodu oraz sytości), kontrola rytmu okołodobowego, czyli czasu snu i czuwania. Warto zaznaczyć, że podwzgórze odpowiada także za czynności seksualne (cykle układu rozrodczego, popęd) oraz emocje.
Do jednych z najważniejszych zadań podwzgórza należy wytwarzanie hormonów. Szczególnie istotne dla organizmu są dwa: wazopresyna i oksytocyna:
- oksytocyna - odpowiada przede wszystkim z instynkt i funkcje rodzicielskie, wpływa na funkcje rozrodcze organizmu. Do jej produkcji dochodzi w chwili drażnienia pochwy i szyjki macicy, czyli podczas seksu, dodatkowo wywołuje np. skurcze macicy, które ułatwiają i przyspieszają transport plemników do komórki jajowej. Podawana jest także w celu wywołania akcji porodowej oraz wpływa na laktację i ilość produkowanego przez gruczoły mleka.
- wazopresyna - hormon antydiuretyczny (ADH), wzmagający wchłanianie zwrotne w kanalikach nerkowych, dzięki czemu organizm wytwarza mniej moczu.
Dodatkowo podwzgórze wytwarza hormony, które kontrolują pracę przysadki mózgowej:
- liberyny - aktywują przysadkę do do produkcji, np. somatokrynina wpływająca na zwiększenie wydzielania hormonu wzrostu (somatotropiny);
- statyny - blokuje produkcje niektórych hormonów przysadki, np. somatostatyna hamuje wydzielanie hormonu wzrostu (somatotropiny).
Podwzgórze - co może świadczyć o jego uszkodzeniu?
Sygnały, które mogą sugerować uszkodzenie podwzgórza mogą być bardzo różne. Dzieje się tak ponieważ ta niewielka struktura w mózgu ma wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. To, co powinno zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza to bóle głowy, które pojawiają się bez wyraźnej przyczyny i często nawracają, zaburzenia hormonalne oraz objawy neurologiczne (konsekwencja wodogłowia, padaczka). Mogą one świadczyć o rozwijającej w obrębie podwzgórza zmianie nowotworowej.
