Podwzgórze znajduje się w części podkorowej mózgu i zaliczana jest do międzymózgowia. Umiejscowiona jest między podstawną częścią kresomózgowia a brzuszną częścią śródmózgowia, poniżej wzgórza. Jest bardzo małe, swoją wielkością przypomina orzecha włoskiego.
Zbudowane jest z istoty szarej, ciał suteczkowatych, guza popielatego, lejka, części nerwowej przysadki (płat tylny) i skrzyżowania wzrokowego. Dodatkowe czasem podwzgórze dzieli się na część przednią, środkową, tylną i boczną, a ten jeszcze mniejsze części, tzw. jądra. Przy czym każde z nich pełnia w organizmie inna funkcję:
Przednia część podwzgórza
Środkowa (in. guzowa) część podwzgórza
Boczna część podwzgórza
Tylna część podwzgórza
W podwzgórzu dochodzi do połączenia dwóch układów - nerwowego i hormonalnego. To właśnie za jego sprawą bodźce nerwowe zmieniają się w sygnały biochemiczne. Dodatkowo czuwa nad właściwym działaniem układów: somatycznego, wegetatywnego oraz hormonalnego, oraz tym, aby współpraca między nimi przebiegała bez zarzutu. Takie działanie umożliwia mu fakt, że może oddziaływać na pień mózgu, rdzeń kręgowy oraz przysadkę.
Do najważniejszych zadań podwzgórza należy:
Podwzgórze jest tą częścią mózgu, w której wszystkie procesy psychiczne czy emocje zmieniają się w chemię. Dzieje się tak za sprawą adrenaliny i noradrenaliny. Ale to nie koniec. Od podwzgórza zależy także funkcjonowanie gruczołów wewnątrzwydzielniczych, gospodarkę wodną organizmu (to za jego sprawą czujemy pragnienie i sięgamy po picie), termoregulację (utrzymywanie stałej temperatury), pobieranie i przetwarzanie pokarmów (kontroluje uczucie głodu oraz sytości), kontrola rytmu okołodobowego, czyli czasu snu i czuwania. Warto zaznaczyć, że podwzgórze odpowiada także za czynności seksualne (cykle układu rozrodczego, popęd) oraz emocje.
Do jednych z najważniejszych zadań podwzgórza należy wytwarzanie hormonów. Szczególnie istotne dla organizmu są dwa: wazopresyna i oksytocyna:
Dodatkowo podwzgórze wytwarza hormony, które kontrolują pracę przysadki mózgowej:
Sygnały, które mogą sugerować uszkodzenie podwzgórza mogą być bardzo różne. Dzieje się tak ponieważ ta niewielka struktura w mózgu ma wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. To, co powinno zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza to bóle głowy, które pojawiają się bez wyraźnej przyczyny i często nawracają, zaburzenia hormonalne oraz objawy neurologiczne (konsekwencja wodogłowia, padaczka). Mogą one świadczyć o rozwijającej w obrębie podwzgórza zmianie nowotworowej.