Dołącz do Zdrowia na Facebooku!
Hormon: definicja i pochodzenie nazwy
Hormony to związki chemiczne, które przekazują określone informacje między poszczególnymi narządami i w ten sposób regulują pracę organizmu. Pierwszy hormon wyizolowany z ludzkiego organizmu to adrenalina; odkrył ją Polak, Napoleon Cybulski, a w 1901 roku wyizolował japoński uczony Jokichi Takamine. Nazwa "hormon" została użyta po raz pierwszy w 1905 roku przez Ernesta Starlinga. Ciekawe jest pochodzenie słowa "hormon" - wywodzi się ze starogreckiego hormao, które oznacza "rzucać się", "pędzić". Mówi to wiele o samej naturze hormonów, które "pędzą", aby przekazać informacje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Nieprawidłowościami w pracy hormonów zajmuje się endokrynolog. Hormony mają wpływ na całe ciało, dlatego endokrynolodzy współpracują z lekarzami innych specjalizacji. Do endokrynologa trafiamy najczęściej w przypadku chorób tarczycy, zaburzeń miesiączkowania, płodności, wzrostu czy owłosienia. Skierowanie do endokrynologa wystawia lekarz pierwszego kontaktu.
Hormon: wydzielanie
Hormony są wydzielane przez gruczoły dokrewne lub tkanki układu hormonalnego. Niektóre od razu dostają się do krwi, a inne idą najpierw do płynu tkankowego i dopiero potem do krwiobiegu. Gruczoły dokrewne (czyli gruczoły wydzielania wewnętrznego) człowieka to:
- przysadka,
- podwzgórze,
- szyszynka,
- tarczyca,
- przytarczyce,
- trzustka,
- nadnercza,
- jajniki,
- jądra,
- łożysko (u kobiet w ciąży).
W miarę postępu badań dowiadujemy się o coraz to nowych hormonach o różnym składzie chemicznym, nie zawsze wytwarzanych przez gruczoły - wiele hormonów jest produkowanych w tkankach czy grupie komórek.
Hormon: jak to działa?
Hormony służą przekazywaniu informacji pomiędzy narządami. O zapotrzebowaniu na hormony decyduje przysadka mózgowa, którą zawiaduje podwzgórze. Przysadka odbiera informacje o stanie ilościowym hormonów. Kiedy jakiegoś hormonu brakuje, podwzgórze sprawia, że przysadka wydziela substancję, która ma stymulować do pracy określony gruczoł. W ten sposób dany gruczoł uzupełnia zapasy hormonów. Przestaje intensywnie pracować, gdy hormon osiąga odpowiedni poziom.
Poszczególne części układu dokrewnego (hormonalnego) nie są ze sobą połączone tak jak na przykład elementy układu pokarmowego. Komunikacja między nimi odbywa się dzięki krwi. Hormony aktywują tzw. komórki docelowe, które mają receptory pozwalające im rozpoznać dany hormon. W odpowiedzi na stymulację rozpoczyna się wydzielanie określonej substancji. Hormony pilnują siebie nawzajem - ten, który informuje o braku hormonu, potem reguluje i hamuje jego produkcję. Proces ten nosi nazwę ujemnego sprzężenia zwrotnego. Wiele hormonów działa wobec siebie antagonistycznie, czyli jeden hamuje, a drugi stymuluje ten sam proces. Tak działają na przykład grelina i leptyna - grelina wzmaga poczucie głodu, a leptyna je obniża.
> Zobacz: UKŁAD DOKREWNY (HORMONALNY) - funkcje, budowa i najczęstsze choroby
Hormony: gdzie powstają określone hormony?
- Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa wytwarza: hormon wzrostu (somatotropinę o skrócie GH lub STH), prolaktynę (PRL), hormon adrenokortykotropowy (ACTH), tyreotropowy (TSH), folikulotropowy (FSH), luteinizujący (LH) oraz lipotropowy (LPH).
> Zobacz: TSH - normy
- Podwzgórze
W podwzgórzu powstaje: tyreolibertyna (TRH), gonadoliberyna (GnRH), somatoliberyna (GHRH), kortykoliberyna (CRH), somatostatyna (GIH), dopamina (prolaktostatyna, PIH), wazopresyna i oksytocyna.
> Przeczytaj: Dopamina - hormon motywacji do działania i poszukiwania wrażeń?
- Szyszynka
Szyszynka wytwarza melatoninę. Melatonina jest czasem nazywana witaminą M. Odpowiada przede wszystkim za sen i samopoczucie.
- Tarczyca
Tarczyca wytwarza tyroksynę (T4), trójjodotyroninę (T3) i kalicytoninę. Gruczoły przytarczycowe produkują parathormon (PTH).
> Przeczytaj: Niedoczynność tarczycy: przyczyny, objawy, badania
- Wątroba
W wątrobie powstają: insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF), trombopoetyna i angiotensynogen.
- Trzustka
Hormony trzustki (wyspy Langerhansa) to: insulina, glukagon, somatostatyna i polipeptyd trzustkowy.
- Nerki
W nerkach powstaje erytropoetyna (EPO) oraz kalcytriol.
- Nadnercza
Kora nadnerczy produkuje glikokortykoidy, mineralokortykoidy, androgeny, dehydroepiandrosteron, kortyzol i kortykosteron. Rdzeń nadnerczy jest odpowiedzialny za adrenalinę (epinefrynę) i noradrenalinę (norepinefrynę).
> Sprawdź: Hormony nadnerczy - na co wpływają i jak działają?
- Jajniki
W jajnikach wytwarzane są estrogeny, hormony regulujące pracę gruczołów płciowych kobiet. Wśród nich znajdują się estron, estradiol i estriol. Oprócz tego jajniki produkują progesteron i relaksynę.
- Łożysko
Łożysko produkuje progesteron, gonadotropina kosmówkową (HCG), estriol, testosteron i laktogen łożyskowy.
- Jądra
Jądra są odpowiedzialne za androgeny, między innymi testosteron, który kontroluje działanie gruczołów płciowych mężczyzn.
> Zobacz: Niewyspani mężczyźni mają mniej testosteronu
- Grasica
Grasica wytwarza tymozynę, tymopoetynę i tymulinę. Grasica odpowiada między innymi za odporność organizmu.
- Jądra szwu
Jądra szwu, czyli komórki nerwowe pnia mózgu, produkują serotoninę. Serotonina jest odpowiedzialna przede wszystkim za nastrój - jej wahania są wiązane z wieloma zaburzeniami psychicznymi.
- Tkanka tłuszczowa
Tkanka tłuszczowa wytwarza leptynę. Substancją antagonistyczną do leptyny jest grelina. Wysoki poziom leptyny obniża poczucie głodu, a wysokie stężenie greliny je wzmaga.
Tarczyca nami rządzi! Na pewno wiesz, jak pracuje ten narząd?
