Dołącz do serwisu Zdrowie na Facebooku!
Chcesz być na bieżąco ze Zdrowiem? Dodaj wtyczkę Gazeta.pl do Chrome
Układ płciowy żeński - najważniejsze zadania
Układ płciowy żeński ma do zrealizowania trzy ważne misje. Pierwsza, to produkcja żeńskich hormonów płciowych. Drugą jest wytwarzanie komórek rozrodczych. Trzecia, to natomiast rozwój zarodka i wydanie dziecka na świat.
Układ płciowy żeński - budowa
Żeński układ płciowy składa się zarówno z narządów wewnętrznych, jak i narządów zewnętrznych. Do pierwszej grupy zaliczamy jajniki, jajowody, macicę i pochwę. Drugi zbiorczo określa się jako srom, który tworzą: wargi sromowe większe i wargi sromowe mniejsze, łechtaczka oraz przedsionek pochwy.
Układ płciowy żeński - narządy wewnętrzne
Jajniki, okryte z zewnątrz nabłonkiem płciowym i błoną białawą, zbudowane są z trzech części. W zewnętrznej, tzw. korze jajników, powstają żeńskie hormony płciowe: estrogeny, progesteron, inhibina, oksytocyna i relaksyna. Warstwa ta zawiera pęcherzyki jajnikowe, w których rozwijają się żeńskie komórki płciowe. W każdym cyklu dojrzewa zwykle jedna komórka - na przemian raz w lewym, raz w prawym jajniku. Dojrzała komórka jajowa, wraz z otaczającymi ją komórkami odżywczymi i płynem pęcherzykowym tworzy tzw. pęcherzyk Graafa. W połowie cyklu miesięcznego pęka on, uwalniając jajeczko (więcej na ten temat: Cykl miesiączkowy - jak się zachowuje kobiece ciało). Z pozostałości pęcherzyka Graafa powstaje ciałko żółte, odpowiedzialne przede wszystkim za produkcję hormonów.
Środkowa część jajnika, to tzw. rdzeń, zbudowany z włókien elastycznych i mięśniowych, Ostatnia ze struktur - wnęka, zawiera komórki wnękowe, które produkują estrogeny i androgeny. Tych ostatnich u kobiet powinno być znacznie mniej niż u mężczyzn, jednak ani niedobór, ani nadmiar nie są szczególnie korzystne (mogą być powiązane z takimi schorzeniami, jak zespół policystycznych jajników, czy też nowotwory).
Jajowody to narządy w kształcie rurek czy też przewodów, łączące jajniki z macicą. Każdy z nich ma mniej więcej 12-15 cm długości. Choć tak nieduże, mają bardzo ważne zadania. Po pierwsze muszą przechwycić komórkę jajową, uwolnioną z jajnika. Odpowiadają za to wypustki zwane strzępkami jajowodu, które znajdują się na lejkowatym zakończeniu każdego z jajowodów, w pobliżu jajnika. Przechwycona komórka jajowa lub zarodek (jeśli dojdzie do zapłodnienia), przesuwa się w stronę macicy, dzięki wyściełającym błonę śluzową jajowodów rzęskom oraz skurczom ich błony mięśniowej. Śluzówka jajowodów odpowiada również za produkcję płynu jajowodowego, który odżywia komórkę lub zarodek, a także ułatwia plemnikom poruszanie się.
Macica, która kształtem przypomina gruszkę, to narząd mięśniowy, służący do przyjęcia zarodka, rozwoju płodu oraz wydania dziecka na świat. Jej górna część, to tak zwane dno macicy. Choć zwykle znajduje się ono w pobliżu spojenia łonowego, w 36 tygodniu ciąży sąsiaduje już z łukami żebrowymi. Masa całego narządu w tym czasie zwiększa się również z ok. 50-60 g do mniej więcej 1 kilograma. Po porodzie stopniowo macica obkurcza się i wraca do swych pierwotnych rozmiarów po średnio 6 tygodniach. Kolejna część macicy, czyli trzon, to miejsce, w którym dochodzi do zagnieżdżenia się zapłodnionej komórki jajowej. Poniżej znajduje się cieśń - zwężenie, w którym trzon przechodzi w szyjkę. Szyjka to dolna część macicy, która wnika do pochwy. Wewnątrz szyjki znajduje się kanał, którego nabłonek wydziela śluz. Wygląd tego śluzu służy często do określania dni płodnych (np. w metodzie "kalendarzykowej").
Macica zbudowana jest z trzech warstw. Najbardziej zewnętrzna to błona surowicza (inaczej perimetrium lub omacicze), która osłania narząd od zewnątrz. Kolejną jest błona mięśniowa (czyli myometrium lub śródmacicze) - najgrubsza część, zbudowana z komórek mięśniowych gładkich, tworząca mięsień macicy. To m.in. dzięki jego skurczom możliwy jest poród. Ostatnią warstwę stanowi zaś błona śluzowa (endometrium lub wmacicze), w której wyróżnia się powierzchniową warstwę czynnościową oraz głębiej położoną warstwę podstawną. W trakcie krwawienia miesięcznego nabłonek oraz część warstwy czynnościowej złuszczają się, by później zregenerować się z warstwy podstawnej. To w endometrium zagnieżdża się zarodek. Błona śluzowa częściowo tworzy również łożysko, które odżywia i dotlenia rozwijający się płód.
Pochwa to część łącząca narządy wewnętrzne z zewnętrznymi. Umożliwia zapłodnienie, poród, a także odpływ krwi menstruacyjnej. Zwykle ma długość około 6-8 cm i szerokość (w najszerszym miejscu) około 2-3 cm. Wydzielina pochwy ma kolor przezroczysty lub białawy i składa się ze śluzu szyjkowego oraz złuszczonych komórek nabłonka pochwy.
Czytaj również:
Jajniki - niepozorne źródło życia
Układ płciowy żeński - narządy zewnętrzne
Układ płciowy żeński - narządy zewnętrzne (srom). Fot. Shutterstock
Wargi sromowe większe, czyli zewnętrzne, to dwa fałdy skórne, wypełnione tkanką tłuszczową i pokryte owłosieniem (tak, jak wzgórek łonowy). Ich górne połączenie, znajdujące się powyżej łechtaczki nazywa się spoidłem przednim. Poniżej przedsionka pochwy łączą się znów, tworząc spoidło tylne.
Cienkie wargi sromowe mniejsze położone są pomiędzy wargami większymi, a przedsionkiem pochwy. W ich środkowo-dolnej części znajdują się gruczoły przedsionkowe większe (zwane również gruczołami Bartholina), których wyprowadzenia mieszczą się na bocznych ściankach przedsionka pochwy. W rezultacie podniecenia seksualnego wytwarzają one śluz, który nawilża wejście do pochwy. Z kolei w górnej części, w pobliżu ujścia cewki moczowej, leżą gruczoły przedsionkowe mniejsze (inaczej gruczoły Skenego), wytwarzające kobiecy odpowiednik ejakulatu, produkowanego przez prostatę - sprawcy całego zamieszania wokół kobiecego wytrysku (więcej na ten temat: Wytrysk kobiety: czy warto o niego walczyć?).
Choć większość osób zwykle potrafi poprawnie zlokalizować łechtaczkę (tak jest, leży poniżej spoidła warg sromowych większych), nie wszyscy wiedzą jak jest zbudowana. Jej czubek, czyli żołądź, okryty jest napletkiem - dokładnie tak, jak w przypadku prącia u mężczyzn. Składa się ona również z dwóch ciał jamistych, które zbiegają się wewnątrz żołędzi łechtaczki oraz łechtaczkowych opuszek przedsionka, które otaczają przedsionek pochwy. Podczas podniecenia seksualnego zarówno ciała jamiste, jak i opuszki wypełniają się krwią i nabrzmiewają. Co ciekawe łechtaczka, to jedyny narząd w ludzkim ciele, który nie pełni żadnych innych funkcji, poza dostarczaniem przyjemności seksualnej. Przy tym pozwala ona na doznania o wiele silniejsze, niż penis, ponieważ znajduje się w niej około 8 tysięcy zakończeń nerwowych - dwa razy więcej niż w męskim członku (więcej na ten temat: Łechtaczka, czyli mikropenis kobiety? Jej rozmiar temu przeczy).
Przedsionek pochwy znajduje się pomiędzy wargami sromowymi mniejszymi. W górnej części ograniczony jest łechtaczką, pod którą znajduje się ujście cewki moczowej. Niżej leży zaś wejście do pochwy.
Układ płciowy żeński - najczęstsze dolegliwości
Jedną z najczęstszych kobiecych dolegliwości są stany zapalne wywołane przez infekcje intymne. Ich przyczyną są zwykle zakażenia bakteryjne, grzybicze bądź pierwotniakowe (np. rzęsistek). Objawiają się pieczeniem, swędzeniem oraz zaczerwienieniem sromu oraz serowatymi, grudkowatymi lub pienistymi i nieprzyjemnie pachnącymi upławami. Leczenie najczęściej nie jest skomplikowane, ale wymaga sumienności. Kurację trzeba bowiem kontynuować przez jakiś czas po ustąpieniu dolegliwości, aby zapobiec nawrotom. Infekcja zawsze wymaga konsultacji ginekologicznej, tym pilniejszej, jeśli towarzyszy jej gorączka, stany podgorączkowe i/lub ból brzucha. Nieleczona lub zwalczana na własną rękę może się przeobrazić w infekcję przewlekłą, która grozi nawet niepłodnością (więcej na ten temat: Infekcje intymne kobiet - jak pozbyć się dolegliwości i uniknąć nawrotów).
Silny ból podbrzusza podczas miesiączki może być znakiem, że cierpisz na PMS, czyli zespół napięcia przedmiesiączkowego. Szacuje się, że w mniejszym lub większym stopniu dotyka on około 40% kobiet. Oprócz bólu, który może być czasem tak silny, że utrudnia funkcjonowanie, towarzyszą mu takie objawy, jak huśtawka nastrojów czy rozdrażnienie. Zwykle stan ten nie wymaga leczenia, a jedynie łagodzenia dolegliwości. Warto jednak zgłosić się do ginekologa, aby upewnić się, że wszystko jest w porządku.
Do zaburzeń miesiączkowania zalicza się zwykle zatrzymanie miesiączki, nieregularne cykle, jak również skąpe lub nadmierne krwawienia miesiączkowe. Przeciętnie cykle miesiączkowy trwa od 26 do 32 dni (liczonych od pierwszego dnia krwawienia do ostatniego dnia przed kolejną miesiączką), choć niektórym kobietom zdarzają się cykle trzytygodniowe, a innym nawet 35-dniowe. Wszelkie anomalie zawsze warto zgłosić je lekarzowi, szczególnie, jeśli problem ten powtarza się co miesiąc. Owszem, mogą mieć tak błahe przyczyny, jak przemęczenie, stres czy nadmierna utrata masy ciała (np. w wyniku intensywnego odchudzania). Czasem jednak bywają objawem zaburzeń hormonalnych, schorzeń endokrynologicznych - zwłaszcza niewydolności podwzgórza czy przysadki mózgowej - jak i nowotworów. W leczeniu zaburzeń miesiączkowania stosuje się zwykle terapię hormonalną - przede wszystkim doustne środki antykoncepcyjne, które mogą pomóc przywrócić regularne krwawienia (więcej na ten temat: BRAK MIESIĄCZKI, chociaż nie jesteś w ciąży i nie przechodzisz menopauzy? Diagnostyka konieczna).
Do lekarza trzeba się udać również wtedy, gdy wystąpią plamienia z pochwy, poza terminem miesiączki. Bywa, że są po prostu skutkiem urazu mechanicznego, czyli otarcia delikatnej śluzówki, np. w trakcie stosunku. Mogą być jednak także oznaką, że w obrębie szyjki macicy powstała nadżerka, skutkiem stanu zapalnego, ale i objawem raka szyjki macicy. Jeśli kobieta bada się regularnie (i posiada aktualną cytologię) raczej nie ma powodów do obaw. Jeśli jednak ostatni raz widziała ginekologa kilka lat temu, trzeba niezwłocznie zgłosić się na wizytę.
Menopauza, to okres w życiu kobiety, w którym ustają cykle miesiączkowe. Nie jest chorobą, ale naturalnym procesem biologicznym. Zwykle dochodzi do niej pomiędzy 45 a 55 rokiem życia, jednak u niektórych kobiet pojawia się już przed czterdziestką, a u innych - nawet po sześćdziesiątce. Niekiedy towarzyszą jej nieprzyjemne dolegliwości, jak uderzenia gorąca, zaburzenia snu, czy też wahania nastroju. W tym okresie warto skonsultować się z lekarzem. Choć sama w sobie menopauza nie wymaga leczenia, bywa, że przechodzącej ją kobiecie potrzebne jest wsparcie farmakologiczne.
Kobietom po porodzie oraz w okresie menopauzy dokucza także niekiedy suchość pochwy, najbardziej odczuwalna w trakcie stosunku. Ta nieprzyjemna dolegliwość jest zwykle związana z zaburzeniami wydzielania estrogenów. Często można z nią sobie łatwo poradzić z pomocą żeli intymnych lub terapii hormonalnej. Warto jednak, by o właściwym postępowaniu zadecydował ginekolog.
Czytaj również:
"Trudne dni" zdecydowanie za trudne? Kiedy miesiączka za bardzo daje się we znaki
Higiena intymna to nie żarty, dbaj o siebie!
Układ płciowy żeński - najczęstsze schorzenia
Do najczęstszych zmian w obrębie narządu rodnego należy zwłaszcza nadżerka szyjki macicy. Powstaje, gdy zamiast nabłonka płaskiego, na szyjce macicy pojawia się nabłonek gruczołowy. Zwykle nie daje żadnych objawów (rzadko plamienia po stosunku, upławy czy bóle podbrzusza), a wykrywa się ją podczas rutynowego badania ginekologicznego. Najczęściej wymaga wykonania cytologii, czyli pobrania i zbadania rozmazu z tarczy oraz kanału szyjki macicy, a rzadziej również kolposkopii - badania wykonywanego z użyciem specjalnego mikroskopu. Choć czasem leczenie nie jest konieczne, bywa, że trzeba ją usunąć, na przykład poprzez wymrożenie ciekłym azotem. Nieleczona może bowiem prowadzić nawet do rozwoju nowotworów.
Torbiele jajników to charakterystyczne pęcherzyki, wypełnione płynem lub zgrubiałą tkanką, które można dostrzec głównie podczas wykonywania USG transwaginalnego (przezpochwowego). Mogą być bardzo niewielkie, o średnicy kilku milimetrów, jak i osiągać rozmiary pięści. Mniejsze zwykle nie powodują żadnych objawów, w przypadku większych, pojawiają się dolegliwości, które możemy kojarzyć z problemami gastrycznymi lub urologicznymi, jak wzdęcia, zaparcia, rozpieranie w brzuchu czy wzmożone parcie na mocz. Zwykle są nieszkodliwymi zmianami czynnościowymi i powstają np. w wyniku nieprawidłowego przekształcenia pęcherzyka Graafa. Mogą jednak także stanowić oznakę poważniejszego schorzenia, np. zespołu policystycznych jajników, endometriozy czy nawet nowotworów. Każda torbiel wymaga obserwacji, jednak nie wszystkie trzeba leczyć operacyjnie. By mieć szansę na wczesne wykrycie niebezpiecznych zmian, każda kobieta powyżej 35 r. ż. powinna raz w roku wykonać USG przezpochwowe (czytaj również: Torbiel jajnika: od zmian czynnościowych po groźne nowotwory).
Zespół policystycznych jajników (PCOS) dotyka kilkunastu procent kobiet. Polega on na tym, że nie w każdym cyklu dochodzi do jajeczkowania, a każdy taki cykl bezowulacyjny może trwać nawet do dwóch miesięcy. U części kobiet cykle takie zdarzają się kilka razy w roku (mówimy wtedy o łagodnej postaci schorzenia). W trudniejszych przypadkach może być i tak, że - bez przyjęcia odpowiednich leków (zwykle progesteronu i jego pochodnych) - miesiączka nie pojawia się wcale. Jedną z oznak PCOS jest także nadmiar męskich hormonów, wywołujący np. nadmierne owłosienie czy też łysienie typu męskiego. Zespół policystycznych jajników jest jedną z częstych przyczyn niepłodności kobiecej, jednak z pomocą odpowiednio dobranych leków większość dotkniętych schorzeniem kobiet ma szanse na poczęcie zbliżone do kobiet zdrowych (więcej na ten temat: Policystyczne jajniki - co wynika z takiej diagnozy?).
Trudności z zajściem w ciążę są również często efektem endometriozy. Szacuje się, że cierpi na nią od 10 do 15% miesiączkujących kobiet. Oprócz problemów z poczęciem dziecka, mogą wskazywać na nią: ból podczas stosunku, bolesne miesiączki, a także ból w podbrzuszu czy miednicy. Choroba ta polega na nadmiernym rozroście endometrium (błony śluzowej macicy) lub rozproszeniu jego komórek poza macicę. Zwykle występuje u kobiet pomiędzy 30 a 45 rokiem życia i diagnozowana jest podczas badania ginekologicznego. Można ją leczyć zarówno farmakologicznie - z wykorzystaniem hormonów, np. doustnych tabletek antykoncepcyjnych, jak i chirurgicznie. W przypadku mniej rozległych zmian można zastosować laparoskopię.
Układ płciowy żeński - najczęstsze nowotwory
Do najpoważniejszych chorób, jakie dotykają kobiecych narządów płciowych zaliczają się nowotwory. Najczęstszym jest rak szyjki macicy, który stanowi niemal 60% wszystkich diagnozowanych nowotworów ginekologicznych. Ryzyko zachorowania na ten typ nowotworu wzrasta po ukończeniu 30 r.ż., najwięcej nowotworów rozpoznaje się zaś u kobiet w wieku 45-60 lat. Za zmiany nowotworowe w obrębie szyjki macicy odpowiada przeważnie zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), zwłaszcza typów 16 i 18. Początkowo nowotwór ten nie daje żadnych objawów, dlatego wykryć go można jedynie dzięki cytologii. Natychmiastowej wizyty u ginekologa wymagają zaś takie objawy, jak wszelkie bóle w okolicy podbrzusza, zaburzenia miesiączkowania, upławy, ale również częstsze oddawanie moczu czy zaparcia. Rak szyjki macicy zwykle rozwija się wolno, ale im szybciej wykryjemy wszelkie niebezpieczne zmiany, tym większa szansa na pełny powrót do zdrowia. Leczenie, w zależności od stopnia zaawansowania nowotworu jest mniej lub bardziej radykalne i może obejmować interwencję chirurgiczną oraz chemioterapię.
Drugim najczęściej występującym nowotworem ginekologicznym jest rak jajnika. Może zaatakować zarówno jeden, jak i oba jajniki naraz. Podobnie, jak inne nowotwory dróg rodnych, najczęściej zapadają na niego kobiety w wieku okołomenopauzalnym. Początkowo zazwyczaj nie daje żadnych objawów, albo mylony ze schorzeniami układu pokarmowego, we wczesnym stadium diagnozuje się go u zaledwie 20% chorych. Do objawów, które powinny zwrócić naszą uwagę należą zwłaszcza: ból podbrzusza, który utrzymuje się przez 2 tygodnie lub dłużej, dolegliwości gastrologiczne, parcie na pęcherz, wahania wagi oraz wodobrzusze (nadmierne nagromadzenie płynu w jamie brzusznej). Leczy się go podobnie, jak raka szyjmi macicy chirurgicznie oraz z pomocą chemioterapii.
Szacuje się, że mięśniaki macicy występują u około 20-40% kobiet. Są to łagodne nowotwory, zbudowane z mięśni gładkich oraz tkanki łącznej. Często są niezłośliwe i nie powodują żadnych dolegliwości. Na ich wykrycie pozwala zatem przede wszystkim badanie ginekologiczne. Na ich występowanie mogą wskazywać długotrwałe i bardzo obfite miesiączki, krwawienia między miesiączkami i w trakcie stosunku, ale również ból w okolicy miednicy. Zwykle wymagają przynajmniej obserwacji. Jeśli jednak powiększają się, konieczna jest interwencja chirurgiczna. Choć nierzadko udaje się pozbyć samego mięśniaka, niekiedy usuwana jest cała macica (histerektomia).
Do najrzadziej występujących są nowotworów żeńskiego układu płciowego zalicza się raka sromu i raka pochwy. Stanowią one około 1-2% wszystkich zachorowań i dotykają zwykle pań po pięćdziesiątce.
Czytaj również:
Rak szyjki macicy - jak się przed nim ustrzec?
Usunięcie macicy- czy to najskuteczniejsza metoda leczenia mięśniaków?
Układ płciowy żeński - do kogo udać się po poradę?
Budową, działaniem, diagnozowaniem oraz leczeniem schorzeń żeńskiego układu płciowego zajmuje się dział medycyny zwany ginekologią. Ze względu na to, że częstym problemem pań jest nietrzymanie moczu, związane z opuszczeniem narządów rodnych, zdrowie żeńskiego układu płciowego mieści się również w obszarze zainteresowań uroginekologii. A zatem z wszelkimi wątpliwościami co do stanu swojego zdrowia intymnego, czy po prostu raz w roku - na wizytę kontrolną - kobieta powinna przede wszystkim pójść do ginekologa. Natomiast chcąc rozwiązać problem nietrzymania moczu, warto udać się przede wszystkim do uroginekologa.
Czytaj również:
![Ginekolog: Uchodzę za ignorantkę, gdy mówię coś innego niż internet [WYWIAD]](https://bi.im-g.pl/im/fe/0b/e4/z14945278II,Ginekolog.jpg)
