Zdolność krzepnięcia krwi to bezcenny mechanizm obronny, którego celem jest zapobieganie nadmiernej utracie krwi w przypadku przerwania ciągłości naszych tkanek. U człowieka jest bardzo skomplikowany i wieloetapowy. Znamy dobrze kilkadziesiąt związków biochemicznych zaangażowanych w proces krzepnięcia krwi, a wiele więcej czeka jeszcze na odkrycie.
Niestety, im bardziej skomplikowany proces, tym więcej może się w nim popsuć. W świetle żył lub tętnic mogą tworzyć się skrzepy nieprawidłowe, chorobowe. Wtedy mówimy o powstawaniu zakrzepów lub zakrzepicy, gdy proces jest rozległy. Na powstawanie zakrzepów mają wpływ przede wszystkim trzy czynniki: zaburzenia procesu krzepnięcia krwi, uszkodzenie ścian naczyń krwionośnych oraz spowolnienie przepływu krwi.
Dołącz do serwisu Zdrowie na Facebooku!
Trombofilia i geny
Do częstych chorób powodujących zaburzenia mechanizmów krzepnięcia krwi należą trombofile wrodzone. Trombofilia to stan kliniczny cechujący się skłonnością do nadmiernej krzepliwości krwi, co w efekcie może prowadzić do zakrzepicy. Większość trombofilii wrodzonych jest uwarunkowana genetycznie i wiąże się z tzw. mutacją Leiden genu czynnika V oraz mutacją 20210 G>A w genie czynnika II (czyli w genie protrombiny).
Naukowcy oszacowali, że nosiciele mutacji Leiden są narażeni nawet na 80-krotnie wyższe ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Ryzyko to może być ponad 100-krotnie wyższe, jeśli nosicielka mutacji genetycznej jednocześnie stosuje doustne środki antykoncepcyjne. Dzięki systematycznemu rozwojowi medycyny i technik biologii molekularnej, możemy szacować to ryzyko za pomocą badań genetycznych, które dostępne są w wielu laboratoriach w całej Polsce.
Drugi czynnik, prowadzący do powstania zakrzepów, to uszkodzenie naczyń krwionośnych. Może nastąpić np. w skutek urazu mechanicznego (rozcięcie, stłuczenie, itp.) lub w skutek działania środków chemicznych. Dodatkowo, ściany naczynia mogą być uszkodzone w skutek przechodzenia stanu patologicznego z sąsiadujących tkanek (np. nacieki nowotworowe czy procesy zapalne). Charakterystyczne dla zakrzepicy jest to, że proces krzepnięcia krwi jest zbyt intensywny w porównaniu do rozległości uszkodzenia.
Spowolnienie przepływu krwi zwykle wynika z długotrwałego unieruchomienia (np. unieruchomienie kończyn po złamaniach, okresy rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych), niewydolności krążenia, ciąży i połogu, długich podróży (kilkunastogodzinne przebywanie w pozycji siedzącej w samolocie lub pociągu).
Bezpośrednio ryzyko wystąpienia zakrzepicy podnoszą choćby: obciążenie rodzinne (jeśli choroba występuje w rodzinie, zagrożenie wyraźnie rośnie), otyłość , ciąża i połóg, przyjmowanie zastępczej terapii hormonalnej, palenie tytoniu, nieswoiste zapalenia jelit, żylaki, wiek powyżej 40 lat, cewnikowanie żył.
Coraz częściej świadomi lekarze pacjentom po poważnych zabiegach i urazach (np. otwarte złamanie), a nawet mających objawy wskazujące "tylko" na przewlekłą niewydolność żylną ( czytaj więcej na ten temat ), przepisują profilaktycznie leki zapobiegające tworzeniu zakrzepów. Specjalne zastrzyki, odznaczające się sporą skutecznością, przyjmuje się podskórnie (patrz zdjęcie). Zarazem czynników jest tak wiele, a ryzyko zróżnicowane, że trudno sobie wyobrazić, iż wszyscy będziemy przyjmować takie leki. Zwłaszcza, że komfort dla pacjenta jest wątpliwy.
Zakrzepica: kumulacja zagrożeń
Ryzyko wystąpienia zakrzepicy jest tym wyższe, im więcej czynników ryzyka współwystępuje. Zasadniczo zagrożenie jest wyższe u kobiet niż mężczyzn - ze względu na ciążę, okres połogu oraz powszechne stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych. Młoda osoba pomimo obciążenia genetycznego, prowadząca zdrowy tryb życia, ma raczej niskie ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Z kolei u kobiety po 40. roku życia, z obciążeniem genetycznym, otyłej, przyjmującej doustne środki antykoncepcyjne, palącej papierosy, ryzyko jest już naprawdę poważne.
Najczęściej tworzenie zakrzepów ma miejsce w żyłach głębokich łydek. Powiększające się skrzepliny stopniowo zmniejszają światło naczyń krwionośnych, a w skrajnych przypadkach nawet całkowicie je zamykają. Wówczas w naczyniach krwionośnych utrudniony jest przepływ krwi. Najczęstsze objawy takiego stanu klinicznego to ból łydek, opuchlizna i zaczerwienienie.
Zakrzepy mogą powstawać też w innych częściach ciała. Jeśli dochodzi do zmniejszenia przepływu krwi lub całkowitego zatamowania, może dojść do niedokrwienia. Skutkiem tego jest np. zawał serca, jąder, jelita, niedokrwienny udar mózgu .
Szczególne ryzyko dotyczy kobiet w ciąży i w okresie połogu. Do głównych powikłań położniczych zakrzepicy zalicza się nawracające poronienia, oddzielenie łożyska, śmierć płodu czy przedwczesny poród. Dodatkowo u ciężarnej może pojawić się stan przedrzucawkowy, rzucawka (oraz powikłania tych chorób), zawał wątroby, itd.
Największe niebezpieczeństwo dla wszystkich chorych to możliwość oderwania się zakrzepu od ścian naczynia krwionośnego i przedostanie się do płuc, czego skutkiem może być tzw. zator tętnicy płucnej. Zator ten może doprowadzić do zatrzymania krążenia, oddychania i śmierci. To przyczyną zgonu polskiej mistrzyni olimpijskiej Kamili Skolimowskiej w lutym 2009 roku.
Zakrzepica: jak się chronić?
Zdaniem ekspertów dramatyczne skutki zakrzepicy to głównie brak świadomości społecznej, kiepska dieta, brak ruchu, nałogi. Nawet osoby z grup wysokiego ryzyka genetycznego (chorzy w najbliższej rodzinie) nie diagnozują się, lekarze im tego nie podpowiadają... Żyj zdrowiej, porozmawiaj z lekarzem. Tylko tyle i aż tyle.
Autor: mgr inż. Paweł Zatwarnicki jest absolwentem Politechniki Wrocławskiej, specjalizacja: biotechnologia molekularna i biokataliza. Obecnie: doktorant Stacjonarnych Studiów Doktoranckich Biologii Molekularnej - Uniwersytet Wrocławski. Koordynator ds. badań laboratorium genetycznego Euroimmun DNA
