Od pewnego czasu pojawia się coraz więcej informacji na temat diagnostyki molekularnej alergii. Na czym polega ta metoda diagnostyczna?
Diagnostyka molekularna polega na badaniu molekuł alergenowych, czyli białek budujących alergeny. Każdy alergen to mieszanina alergizujących i niealergizujących białek nazywanych ekstraktem alergenowym. Dotychczas na przykład mówiąc o alergenie orzecha ziemnego, mieliśmy na myśli właśnie tę mieszaninę białek znajdujących się w orzechu i badaliśmy występowanie przeciwciał IgE w surowicy krwi wobec tej mieszaniny. A diagnostyka molekularna umożliwia nam badanie już tylko poszczególnych molekuł mających istotne znaczenie dla pacjenta, czyli białek odpowiedzialnych za wywoływanie reakcji alergicznych. I tak w przypadku owego orzecha ziemnego, dzięki diagnostyce molekularnej potrafimy stwierdzić, czy w surowicy krwi pacjenta znajdują się przeciwciała wobec molekuł tego orzecha, np.: Ara h 1, Ara h 2, Ara h 3 czy Ara h 8. Te skróty oznaczają nazwy poszczególnych molekuł, tworzone z pierwszych liter łacińskiej nazwy alergenu. Korzyścią, którą uzyskujemy z przeprowadzenia takiej diagnostyki, jest to, że możemy wskazać choremu, iż będąc uczulonym na pierwsze trzy wyżej wymienione, musi unikać orzechów ziemnych, ponieważ istnieje wysokie ryzyko wystąpienia silnych objawów po ich spożyciu, aż do anafilaksji włącznie. Podczas gdy, uczulenie na molekułę Ara h 8 może wiązać się z wystąpieniem u pacjenta reakcji łagodnych, mających miejscowy charakter, na przykład obrzęk warg. Taka wiedza umożliwia nam przygotowanie indywidualnych wskazówek dla konkretnego pacjenta. Jest też podstawą do podjęcia określonych interwencji leczniczych, jak na przykład zalecenie adrenaliny w przypadku pierwszych trzech lub odczulania, w przypadku Arah 8.
Diagnostyka molekularna jest nowym rozdziałem w diagnozowaniu alergii, jak wyglądało ono przed jej wprowadzeniem?
Podstawą diagnozowania alergii był i jest wywiad kliniczny, czyli rozmowa z pacjentem na temat występujących u niego objawów w wyniku kontaktu z określoną substancją (alergenem). Kolejnym krokiem jest porównanie ich z wynikami wybranej metody diagnostycznej. Dotychczas powszechną praktyką było stosowanie prób prowokacyjnych (np. podanie „podejrzanego” pokarmu) oraz testów skórnych, polegających na ocenie reakcji skóry na kontakt z danym alergenem. Z czasem grupa dostępnych metod została poszerzona o testy z krwi, które również badały reakcję wobec całych ekstraktów alergenowych, a więc nie różnicowały uczulenia na poszczególne molekuły alergenowe.
Jakiego rodzaju ograniczenia posiadały wykorzystywane do tej pory metody?
We wspomnianych testach skórnych lub testach prowokacyjnych jednym z ograniczeń jest wymóg odstawienia leków przeciwalergicznych na około 1-2 tygodnie. Pacjent, który zaniedba to, z dużym prawdopodobieństwem otrzyma fałszywie ujemne wyniki, czyli wskazujące brak reakcji organizmu na dany alergen, podczas gdy w rzeczywistości jest uczulony na badany alergen. Innym rodzajem ograniczenia jest wskazanie do wykonania testów skórnych w okresach mniej nasilonych objawów np. po ustąpieniu pylenia danego drzewa. Zarówno prowokacje, jak i testy skórne niosą ze sobą zagrożenie wystąpienia u niektórych osób reakcji alergicznej podczas badania, ponieważ wykonywane są „in vivo” – na żywym organizmie. Kolejnym ograniczeniem wyżej wymienionych metod i pierwszych na rynku testów z krwi jest wykorzystanie w badaniu tylko ekstraktów alergenowych. W wielu przypadkach testy oparte wyłącznie o ekstrakty nie dostarczają pełnej informacji na temat alergii pacjenta. Może pojawić się sytuacja, gdy pacjent uczulony jest na molekułę występującą w mniejszej ilości w ekstrakcie lub, która została utracona w wyniku jego produkcji. U takich osób uczulenie może być niezdiagnozowane pomimo pojawiających się objawów.
materiał promocyjny partnera materiał promocyjny partnera
Czym wyróżnia się diagnostyka molekularna wobec innych stosowanych dotychczas metod?
Przewagą diagnostyki molekularnej nad innymi metodami jest precyzyjne wskazanie molekuły wywołującej objawy alergii. Dzięki temu możemy określić czy mamy do czynienia z uczuleniem pierwotnym (gdzie rozpoznany główny alergen odpowiada za alergię) czy reakcją krzyżową. Wiedza ta poszerzona o znajomość rodzin białek, do których należą molekuły, pozwala oszacować stopień ciężkości reakcji po kontakcie z danym alergenem. Diagnostyka molekularna dodatkowo dostarcza informacji pomocnych w monitorowaniu zmian uczulenia na dany alergen w dalszej perspektywie czasowej, prognozując czy alergia ma charakter tymczasowy (np. dzieci mogą „wyrosnąć” z alergii na mleko) czy trwały. Zdecydowanie skraca ona czas diagnozowania, tym samym umożliwiając szybszą kwalifikację do odczulania i przygotowanie indywidualnego leczenia. Ma także istotne znaczenie dla rekomendacji dotyczących jak zachować się wobec danego alergenu. Pomaga także w podjęciu decyzji terapeutycznych.
U jakich pacjentów diagnostyka molekularna jest zalecana?
Przede wszystkim u pacjentów, którzy doświadczyli silnych reakcji po kontakcie z danym alergenem takich jak wstrząs anafilaktyczny. Badanie to pomoże określić, na co powinni uważać, aby zminimalizować ryzyko ponownego wystąpienia ciężkich objawów. Diagnostyka molekularna jest istotna, gdy pacjent uczulony jest na wiele alergenów – sytuacja, w której ustalenie źródła uczulenia jest problematyczne. Ma to szczególne znaczenie w alergiach krzyżowych. Polecana jest również osobom przed odczulaniem. Umożliwia oszacowanie jego skuteczności poprzez porównanie alergizujących molekuł wskazanych przez test do składu szczepionek. Diagnostyka molekularna szczególnie jest przydatna w diagnozowaniu alergii pokarmowych, ponieważ ułatwia opracowanie dla pacjenta indywidualnej diety eliminującej.
Jak wygląda przygotowanie do takiego badania?
Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Pacjent decydujący się na taki test nie musi być na czczo ani odstawiać leków (w tym leków przeciwalergicznych czy sterydów). Bez obaw można je wykonać w każdym wieku.
Czy istnieją jakieś niedociągnięcia tej metody?
Diagnostyka molekularna alergii jest stosunkowo młodą metodą, która ciągle się rozwija. Zdecydowanie zmieniła ona podejście do diagnozowania alergii, ale tak jak inne metody ma swoje ograniczenia. Główne dotyczy liczby molekuł dostępnych do badania na rynku. Niewykluczone są sytuacje, w których pacjent uzyska pozytywny wynik dla danego ekstraktu alergenowego, a molekuły tego ekstraktu dostępne na teście będą ujemne. Sugeruje to alergię na molekułę tego ekstraktu niedostępną na teście, bądź jeszcze nieodkrytą. Z jednej strony stanowi to ograniczenie, ale z drugiej może być silnym bodźcem do rozwoju tej metody. Testy, z których obecnie mogą skorzystać pacjenci, zawierają istotne klinicznie molekuły pomocne w diagnozowaniu najczęstszych alergii. Największą wadą tej metody diagnostycznej jest jej cena. Na razie dosyć wysoka, choć jak się weźmie pod uwagę, iż w niektórych zestawach diagnostycznych badamy naraz ponad 200 alergenów, to cena oznaczenia uczulenia na jeden alergen już przestaje być tak wysoka i zaczyna być porównywalna z tradycyjnymi technikami diagnostycznymi. Jestem przekonany, iż w miarę postępu technologicznego i upływu czasu również i ta bariera stanie się łatwiejsza do pokonania.
Jak wiele osób zmaga się z alergią w Polsce?
Według naszego badania ECAP przeprowadzonego w latach 2006-2008 ponad 40% populacji zmaga się z objawami alergii. Liczba ta nieustannie rośnie, szczególnie w dużych miasta, gdzie obserwuje się wysoki poziom zanieczyszczenia powietrza. Choroba ta może pojawić się bez względu na wiek czy prowadzony styl życia. Dlatego też tak ważne jest dokładne diagnozowanie alergii i opracowanie skutecznego leczenia czemu ma sprzyjać rozwój diagnostyki molekularnej. Odnosi się to szczególnie do alergii pokarmowej, która jest obecnie najszybciej rosnącą liczebnie w populacji naszego kraju postacią uczulenia.
Prof. dr hab. n. med. Bolesław Samoliński jest alergologiem, otolaryngologiem, specjalistą zdrowia publicznego. Kieruje Zakładem Alergologii i Immunologii Szpitala Klinicznego przy ul. Banacha w Warszawie oraz Zakładem Profilaktyki Zagrożeń Środowiskowych i Alergologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
Prof. Bolesław Samoliński Prof. Bolesław Samoliński
