Kim jest surogatka? Jak prawo w Polsce reguluje zastępcze macierzyństwo?

Surogatka to kobieta, która użycza swojego brzucha parze osób, nie mogących mieć dziecka. Przez 9 miesięcy nosi ona w swym łonie dziecko, które powstało z zapłodnionego zarodka innych ludzi albo wskutek zapłodnienia naturalnego, a następnie, po porodzie, oddaje ona to dziecko rodzicom, z którymi zawarła umowę. W Polsce surogacja uznawana jest za handel ludźmi, wobec czego jest prawnie zabroniona.

Kim jest surogatka?

Surogatka, nazywana matką zastępczą, jest to kobieta, która do swojej macicy przyjmuje metodą in-vitro zapłodnioną komórkę jajową innej kobiety, nosi i pielęgnuje ciążę, a po porodzie oddaje dziecko rodzicom, czyli osobom, którym "użyczyła swojego brzucha". Na świecie z usług surogatki korzystają pary, które ze względów zdrowotnych, nie mogą mieć potomstwa. Najczęściej na "wynajęcie brzucha" innej kobiety decydują się osoby, u których zawiodły metody leczenia oraz inne sposoby uzyskania potomstwa. Zawód surogatek budzi wiele kontrowersji i wielu państwach (w tym Polsce) jest nielegalny.

Istnieją dwa rodzaje surogacji:

• odpłatna - jak nazwa wskazuje, matka zastępcza wynosi korzyści finansowe z surogacji. Korzyści te zależne są od ustaleń z przyszłymi rodzicami. Zwykle pary pokrywają koszty związane z leczeniem w trakcie ciąży oraz przeznaczają pieniądze na żywienie matki zastępczej, a także uiszczają jej wynagrodzenie za wykonaną "przysługę". Taki rodzaj surogacji legalny jest w m.in. w Rosji, Ukrainie, Białorusi, Indiach, RPA oraz niektórych stanach w USA, np. Kalifornii czy New Hampshire.
• altruistyczna - bezpłatna; matka zastępcza nie ponosi żadnych korzyści materialnych z donoszenia dziecka, przeznaczonego dla innych rodziców. Ten rodzaj surogacji zalegalizowany został m.in. w Szwecji, Australii, Kanadzie, Wielkiej Brytanii, Portugalii, w stanach Oregon, Waszyngton lub w Nowym Meksyku w USA

Surogatka - rodzaje zapłodnienia

Istnieje wiele odmian surogacji, jeśli chodzi o możliwości zapłodnienia. Najpopularniejszym sposobem jest umieszczenie zapłodnionego in-vitro zarodka w łonie matki zastępczej. Materiał genetyczny należy do przyszłych rodziców dziecka i wówczas surogatka nie jest biologicznie spokrewniona z dzieckiem.

Innym sposobem zapłodnienia jest metoda naturalna, z użyciem nasienia mężczyzny, który ma być ojcem dziecka. Sytuacja ta jest praktykowana, gdy przyszła matka dziecka nie może mieć potomstwa. W tej sytuacji dziecko spokrewnione jest ojcem oraz surogatką i nie istnieje żadna więź biologiczna z przyszłą matką dziecka.

W przypadku, gdy żadne z przyszłych rodziców nie może mieć dzieci, dawcą nasienia jest inny mężczyzna, a dziecko nie jest spokrewnione z docelowymi opiekunami.

Na świecie z surogacji korzystają również pary jednopłciowe, zarówno męskie, jak i damskie. W przypadku par damskich, w łonie jednej z kobiet umieszczona jest zapłodniona komórka jajowa partnerki - wówczas dziecko spokrewnione jest z kobietą, od której pobrane zostało jajo. W przypadku par męskich, zwykle jeden z mężczyzn oddaje swoje nasienie surogatce i wtedy narodzone dziecko spokrewnione jest tylko z jednym z partnerów.

Surogatka w Polsce - jakie jest prawo?

Według przepisów prawa w Polsce surogacja jest nielegalna. Pośrednio odnoszą się do tego zjawiska różne akty normatywne. Według Ustawy o leczeniu niepłodności płatny obrót gametami lub embrionami, a także czynienie tego zawodowo, dzięki czemu odnosi się korzyści finansowe, jest surowo zabronione i grozi karą pozbawienia wolności.

Kodeks karny odnosi się do surogacji w artykułach 198 oraz 211a. Przepisy te dotyczą handlu ludźmi, do którego kwalifikuje się odpłatne przekazanie dziecka po porodzie. Według art. 198 Kodeksu Karnego dopuszczenie się do handlu ludźmi grozi karą pozbawienia wolności w wymiarze minimum 3 lat, a także "kto czyni przygotowania do wymienionego przestępstwa, podlega karze pozbawienia wolności od 3 do 5 lat". 

Z kolei, w myśl kodeksu rodzinnego oraz opiekuńczego, biologiczną matką dziecka zawsze jest kobieta, która urodziła dziecko i nie ma możliwości zaprzeczenia jej macierzyństwa. W związku z tym, w przeciwieństwie do innych krajów, w których surogacja jest zalegalizowana, nawet jeżeli materiał genetyczny pochodzi od innej kobiety oraz mężczyzny, to surogatka jest uznana za biologiczną matkę dziecka.

Przepisy kodeksu cywilnego utrudniają przekazanie dziecka rodzicom, z którymi surogatka zawarła umowę. Przekazanie praw rodzicielskich w Polsce może odbyć się wyłącznie poprzez jego przysposobienie, jednakże ostateczną decyzję w tej sprawie podejmuje sąd. W myśl artykułu 58 Kodeksu Cywilnego, umowa zawarta pomiędzy rodzicami, a matką zastępczą jest nieważna, ponieważ przeczy zasadom współżycia społecznego.