Dołącz do serwisu Zdrowie na Facebooku!
Bądź na bieżąco ze Zdrowiem. Dodaj wtyczkę Gazeta.pl do Chrome
Odleżyny to rany, powstające w wyniku ucisku ciała, spowodowanego długotrwałym przebywaniem w jednej pozycji, np. leżeniem lub siedzeniem. Najłatwiej o nie u osób przewlekle chorych, które całe dnie spędzają w łóżkach, choć zdarzają się i osobom jeżdżącym na wózkach inwalidzkich.
W zależności od tego, jak głębokie i poważne jest uszkodzenie skóry, odleżyny klasyfikuje się zwykle na pięciostopniowej skali, gdzie:
I - oznacza blednące zaczerwienienie skóry,
II - zaczerwienienie nieblednące wraz z lekkim uszkodzeniem naskórka,
III - uszkodzenie sięgające tkanki podskórnej,
IV - uszkodzenie, które obejmuje również tkankę tłuszczową,
V - zaawansowaną martwicę, sięgającą do mięśni i powięzi.
Aby zmniejszyć ryzyko ich pojawienia się, niezbędna jest odpowiednia pielęgnacja skóry chorego, właściwa dieta, nawodnienie, a także częste zmiany pozycji ciała - najlepiej co 2 godziny lub częściej (więcej na ten temat: Odleżyny - co warto o nich wiedzieć? ). Zapobieganie ich powstaniu jest o tyle istotne, że zaoszczędza osobie chorej długotrwałego cierpienia.
Od czego zacząć?
Podstawowym krokiem w leczeniu odleżyn jest wprowadzenie odpowiedniego leczenia poprawiającego ogólny stan chorego. Polega ono m.in. na uzupełnieniu niedoborów pokarmowych - zwłaszcza białka, witamin i minerałów, a także odpowiednie nawodnienie organizmu. Jednocześnie należy ściśle kontrolować schorzenia współwystępujące, szczególnie cukrzycę (zbyt wysoki poziom cukru we krwi spowalnia proces gojenia ran), a także rozpocząć wyrównywanie niedokrwistości (odpowiedzialnej za niedostateczne dotlenienie komórek ciała).
Lżejsze stadia, w których odleżyny są niewielkie i czyste można - jeśli lekarz prowadzący się zgodzi - leczyć w warunkach domowych. W poważniejszych wypadkach konieczne bywa wprowadzenie leków przeciwbólowych oraz - jeśli odleżyna jest zakażona - antybiotyków. Jeśli w ranie znajduje się tkanka martwicza najczęściej usuwa się ją chirurgicznie lub przy pomocy środków enzymatycznych, które potrafią rozpuścić martwicę. Rany takie wymagają zatem leczenia szpitalnego.
Czytaj również:
Cukrzyca: typy, objawy, leczenie i dieta
Anemia: objawy, przyczyny i leczenie
Rodzaje opatrunków
Aby rana lepiej się goiła, a przy okazji nie ulegała zanieczyszczeniu, stosuje się również odpowiednie materiały opatrunkowe. Jeszcze nie tak dawno odleżyny leczono "na sucho", stosując fiolet gencjany i suche opatrunki (według współczesnych zaleceń odleżyn nie wolno smarować ani gencjaną ani jodyną, ponieważ utrudniają obserwację rany). Obecnie leczenie odleżyn przeprowadza się w środowisku mokrym, które jest znacznie bardziej skuteczne - m.in. skraca czas leczenia o około 50%, zarazem zmniejszając jego uciążliwość dla chorego oraz obniżając koszty.
W trakcie leczenia odleżyn stosuje się różne rodzaje opatrunków (uwaga - powinien je dobierać specjalista do danej osoby, nigdy nie róbmy tego na własną rękę):
- Opatrunki hydrożelowe (żelowe) - stosuje się na rany z czarną martwicą. Wspomagają rozpuszczanie tkanki martwiczej i oczyszczanie rany. Przy tym pochłaniają pojawiający się wysięk i przyspieszają powstanie ziarniny. Opatrunki mogą pozostawać na ranie przez około 3 dni. Zwykle wymagają przykrycia drugim opatrunkiem, np. błoną półprzepuszczalną lub opatrunkiem poliuretanowym, aby lepiej się trzymały.
- Opatrunki złożone - zawierają w sobie najczęściej aktywowany węgiel lub są pokryte srebrem aktywnym. Stosuje się je na rany zakażone - działają bakteriobójczo, a także niwelują nieprzyjemny zapach i wysięk. Pozostają na ranie dosyć długo, bo do 2 tygodni. Większość z nich wymaga przykrycia opatrunkiem mocującym. Przed ich nałożeniem ranę należy ją przemyć solą fizjologiczną (uwaga - ran nigdy nie "oczyszczamy" wodą utlenioną czy spirytusem).
- Dekstranomery - działają antybakteryjnie, podobnie jak opatrunki złożone. Stosuje się je zatem do ran zakażonych, zwykle z martwicą oraz dużym wysiękiem z rany. Występują najczęściej w postaci proszku lub aerozolu. Zbudowane są z małych, okrągłych kuleczek polisacharydów, które w zetknięciu z wydzieliną z rany formują żel. W ranie mogą pozostawać przez 1-2 doby. Przed ich zastosowaniem przemywamy ranę solą fizjologiczną.
- Opatrunki alginianowe - zbudowane są z polisacharydów otrzymywanych z glonów morskich. Wykazują bardzo dobre właściwości absorpcyjne - są w stanie pochłonąć 20 razy więcej płynu niż same ważą. Dodatkowo, w kontakcie z wydzieliną tworzę żelowo-włóknistą powłokę. Opatrunek zmieniamy co około 7 dni. Przed zastosowaniem przemywa się ranę solą fizjologiczną, a jamy odleżynowe wypełnia opatrunkiem (np. w postaci tamponu).
- Opatrunki hydrofiberowe - stosuje się na rany z dużym wysiękiem. Potrafią pochłonąć o 25 razy więcej wysięku niż same ważą. Mają również zdolność niszczenia bakterii, a zatem przydadzą się na rany zainfekowane lub zagrożone powstaniem zakażenia.
- Opatrunki hydrocoloidowe - mają najczęściej postać płytek lub pasty, które w kontakcie z wydzieliną z rany formują żel. Służą do leczenia odleżyn z małym lub umiarkowanym wysiękiem. Izolują ranę termicznie, a przy tym sprzyjają angiogenezie (tworzeniu nowych naczyń włosowatych.
- Opatrunki poliuretanowe - dostępne są zarówno w formie płytki czy gąbki, jak i pianki. Dobrze izolują ranę, a przy tym pochłaniają wydzielinę i oczyszczają. Nadają się m.in. do usuwania miękkich, martwiczych tkanek. Na ranie mogą pozostawać do 5 dni.
- Półprzepuszczalne błony poliuretanowe - to bardzo cienkie błony z tworzywa. Ich zadaniem jest zabezpieczenie rany przed dostępem wody i bakterii, a także umożliwienie parowanie z powierzchni rany. Można stosować je profilaktycznie (aby zapobiec tworzeniu się odleżyn, w miejscach najbardziej narażonych). Na ranie mogą pozostać do 2 tygodni.
Jak długo goją się odleżyny?
Proces gojenia się odleżyn jest zwykle długotrwały i dzieli się na trzy fazy. Pierwsza z nich - faza wysiękowa (lub zapalna) , trwa około 3-4 dób od chwili powstania urazu. W jej trakcie dochodzi do oczyszczania się rany i usuwania zniszczonych tkanek. Z powodu zwiększonego przepływu krwi przez ranę, staje się ona zaczerwieniona, pojawia się obrzęk wraz z dużym wysiękiem. Rana staje się również cieplejsza. Jeśli jest czysta, faza kończy się szybciej. Odleżyny zakażone będą goiły się dłużej.
Faza druga - ziarninowania (lub wzrostu) - trwa około 2 tygodni. Proces gojenia się rany staje się widoczny. Na jej powierzchni powstaje czerwona, lśniąca ziarnina (czyli nowopowstała tkanka)
Faza trzecia, zwana fazą naskórkowania (lub naprawy) , trwa najdłużej - nawet do kilku miesięcy lub lat. W jej trakcie rana pokrywa się naskórkiem, a blizna po niej stopniowo zmniejsza się i blednie. Proces ten zaburza niedostateczna podaż witaminy C, a zatem warto zadbać, by w diecie osoby, u której pojawiły się odleżyny znalazła się jej odpowiednia ilość ( więcej o witaminie C ).
