- Jestem chora na chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD), czyli taką chorobę psychiczną, która jest przewlekła i nieuleczalna. Jak cukrzyca typu 1, która sprawia, że do końca życia trzeba brać insulinę, pozostawać pod stałą opieką lekarza i się obserwować.
Moją insuliną są różne leki psychiatryczne: przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, leki normotymiczne, czyli stabilizatory nastroju, nasenne, przeciwpsychotyczne… Nie jest powodem do wstydu, że choruję psychicznie i że od 15 lat jestem na lekach psychotropowych.
- mówi Janina Bąk wywiadzie udzielonym "Wysokim Obcasom" i wywołuje niemałe poruszenie nie tylko wśród czytelników, ale też w mediach społecznościowych.
W Polsce jej choroba z jednej strony wciąż stygmatyzuje, z drugiej uchodzi za problem psychiczny lżejszego kalibru. Występowanie epizodów depresji, manii/hipomanii lub epizodów mieszanych nie brzmi wcale tak dramatycznie. Niestety, póki nie doświadczysz tej choroby namacalnie, blisko, nie zrozumiesz w pełni, jak bardzo jest destrukcyjna. Nawet u 10-15 proc. chorych kończy się samobójstwem.
Niszczący wczesny start
Choroba afektywna dwubiegunowa to druga co do częstości przyczyna niezdolności do pracy z powodów psychiatrycznych. Może zaatakować w każdym wieku, ale najczęściej ujawnia się między 20. a 35. rokiem życia.(1) Niejednokrotnie objawy mają już nastolatki, a otoczenie wierzy, że to przejściowy problem, związany z dorastaniem. Niestety, w tej chorobie nawroty to norma. Już po wystąpieniu pierwszego epizodu ryzyko jego powtórzenia przekracza 90 proc.
Wczesny start w połączeniu z bardzo dużą nawrotowością objawów przyczynia się do poważnych, negatywnych konsekwencji we wszystkich aspektach życia chorego: zaburza funkcjonowanie społeczne, rodzinne, zawodowe, kondycję ekonomiczną czy możliwość realizowania swojego potencjału intelektualnego.
Powszechne nikłe wyobrażenie o tej chorobie jest takie, że mamy do czynienia z "przejściowym rozchwianiem emocjonalnym", osobą, która łatwo ulega emocjom: raz jest smutna, raz wesoła. Trudno więc od razu traktować to w kategoriach "dramatu".
Niestety, zaburzenia afektywne dwubiegunowe, póki co, są nieuleczalne. Można jedynie z pomocą leków łagodzić (najczęściej dość skutecznie) ich objawy i w pewnym sensie zapobiegać zaostrzeniom.
Oczywiście, nastrój każdego z nas naturalnie waha się od smutku i niepokoju po radość i zadowolenie. Jednak, mimo gorszych i lepszych dni, większej lub mniejszej energii zazwyczaj jesteśmy w stanie normalnie funkcjonować: pracować, zarządzać wydatkami, zachowywać stosunkowo zadowalające relacje z innymi. Osoby z zaburzeniami afektywnymi dwubiegunowymi (inaczej maniakalno-depresyjnymi) w swoich zachowaniach i odczuciach wykraczają poza znane większości granice. Wahają się od manii, czyli stanu niezwykłego pobudzenia na poziomie fizjologicznym i emocjonalnym, po depresję charakteryzującą się niemożnością działania, smutkiem, apatią i bezsilnością.
Od wszechmocy do niemocy. Te trwające od tygodni po miesiące stany oddzielają co prawda okresy normalnego funkcjonowania. Jednak życie na biegunach, nawet z krótszymi lub dłuższymi przystankami pośrodku drogi, bywa uciążliwe, a w wielu przypadkach niebezpieczne.(2)
Mania nie jest lepsza
Powoli rośnie powszechna świadomość, że stany depresyjne zagrażają naszemu zdrowiu i życiu.
Podczas epizodów depresyjnych mogą występować następujące objawy, które coraz rzadziej są lekceważone:
- przewlekle obniżony nastrój,
- obniżona samoocena,
- skłonność do alienowania się,
- problemy z koncentracją uwagi,
- trudność w podejmowaniu nawet najprostszych codziennych decyzji,
- wyraźny spadek tempa wykonywania czynności,
- zaburzenia łaknienia (nadmierny apetyt lub jego brak),
- zaburzenia snu,
- myśli samobójcze,
- czasem halucynacje lub urojenia (w przypadku zaburzenia z objawami psychotycznymi).
Epizody manii to euforia, pobudzenie, znakomity nastrój, poprawa, jak chcą niektórzy? Niestety nie. Bywa, że to skutki epizodu manii dobijają podczas depresji, bo ich konsekwencje są długotrwałe i wyjątkowo uciążliwe.
Klasyczne objawy to:
- brak dystansu do własnych decyzji i zachowań,
- gonitwa myśli, problemy z koncentracją,
- pobudzenie psychoruchowe,
- brak kontroli, objawiający się np. ryzykownymi zachowaniami seksualnymi,
- zawyżona samoocena
- zmniejszona potrzeba snu
- zwiększenie energii
- halucynacje lub urojenia (w przypadku zaburzenia z objawami psychotycznymi).
Z czym może wiązać się w praktyce? Z zaciąganiem kredytów, porzuceniem pracy ("znajdę lepszą") i rodziny, całkowitą utratą hamulców i kontroli nad własnym postępowaniem. Osoba będąca w stanie manii jest nadmiernie podekscytowana i w stałym napięciu. W jej ocenie nie ma rzeczy niemożliwych, nie ma ograniczeń czy irracjonalnych decyzji. Niestety, jej działania są prawie zawsze irracjonalne, przypadkowe, chaotyczne i z negatywnymi konsekwencjami w przyszłości. Mania najczęściej oznacza także utratę hamulców w strefie popędowej, co sprzyja m.in. uczestnictwu w grach hazardowych czy rozwiązłości seksualnej i poszukiwaniu coraz to nowych, przypadkowych partnerów seksualnych.
Osoba w manii nie ma świadomości, że gdy nadmierny zapał minie i odzyska niezaburzony ogląd rzeczy, może zastać swój świat w ruinie, nie myśli o konsekwencjach działań. Jeśli inni stawiają jej opór, próbują powstrzymać, np. rodzice odmówią udzielenia pokaźnej pożyczki, może stać się nawet agresywna i napastliwa.
To nie twoja wina
Regularne przyjmowanie leków i systematyczna opieka lekarza psychiatry - to wciąż jedyny przepis na w miarę normalne, udane życie. Ta choroba nie wybiera: chorują zarówno mężczyźni jak i kobiety. Na kogo wypadnie. Jedna na sto osób ma po prostu pecha.
Wiemy, że w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD) istotną rolę odgrywają predyspozycja genetyczna i czynniki neurobiologiczne. Problemy często występują rodzinnie, nie jest to jednak czynnik konieczny. Wiele wskazuje na to, że traumatyczne doświadczenia (np. urazy psychiczne, utrata bliskiej osoby) mogą sprzyjać rozwojowi, czy raczej ujawnieniu się, zaburzeń dwubiegunowych.(3)
Nie mamy możliwości uniknąć bolesnych doświadczeń. Zazwyczaj nie możemy przed nimi ochronić bliskich. Nie ma winnych, a jednak poczucie winy to wierny towarzysz chorych, ich rodziców, partnerów. Jedyny sposób, by się z tym uporać, to wsparcie specjalistów, większa wiedza o chorobach psychicznych i ich leczeniu. Wyjście z cienia. Wystąpienie Janiny Bąk to nie tylko bezcenny akt odwagi. To być może początek terapii kolejnych osób.
Nie jest prawdą, że leki psychiatryczne zmieniają naszą osobowość. One ratują życie
- mówi naukowczyni i tylko pozornie przypomina o czymś oczywistym. Wiele osób wyobraża sobie, że obecnie stosowane leki w psychiatrii, podobnie jak kiedyś, odbierają kontrolę, zaburzają percepcję, silnie uzależniają. Tymczasem ich rolą jest przede wszystkim stabilizacja nastroju, umożliwianie realnej oceny sytuacji (bez nieuzasadnionej rozpaczy, jak i euforii), przywrócenie dobrego snu. Udaje się. Trzeba tylko wystąpić o pomoc. Niezwykle ważna jest też czujność otoczenia. Nie musisz od razu przekonać chorego do leczenia. Zacznij od rozmowy ze specjalistą, jak go do tego namówić.
Pamiętaj, że w sytuacji zagrożenia życia, zawsze możesz zadzwonić pod nr alarmowy 112 i powinieneś zostać dalej odpowiednio pokierowany. W innych sytuacjach wiele pomocnych informacji o telefonach zaufania, dyżurnych, systemach pomocy dla osób w kryzysie, znajdziesz na stronie: www.samobojstwo.pl
Bibliografia
- Dr n. med. Joanna Borowiecka-Kluza, dr n. med. Marcin Siwek, "Choroba afektywna dwubiegunowa", mp.pl dla pacjentów, data dostępu: 06.05.21
- Małgorzata Skorupa (psycholog, psychoterapeutka), "Zaburzenia afektywne dwubiegunowe - życie na emocjonalnej huśtawce", zdrowie.gazeta.pl, 01.09.15
- Paulina Jaworska-Andryszewska, Janusz Rybakowski, Negatywne doświadczenia dziecięce a powstawanie i przebieg choroby afektywnej dwubiegunowej, Psychiatr. Pol. 2016; 50(5): 989–1000PL ISSN 0033-2674 (PRINT), ISSN 2391-5854 (ONLINE)www.psychiatriapolska.pl
