W Europie wśród chorób przenoszonych przez kleszcze na pierwszym miejscu znajdują się borelioza oraz kleszczowe zapalenie mózgu. Kleszcze roznoszą także anaplazmozę (bardzo rzadko), babeszjozę (u ludzi zdarza się bardzo rzadko, natomiast często łapią ją psy), tularemię (rzadko), gorączkę Q (choroba dzikich i domowych zwierząt, jednak ludzie też mogą się nią zarazić) oraz różne typy riketsjozy (rzadko występujące choroby wywołane przez bakterie riketsje).
Borelioza z Lyme (potocznie nazywana boreliozą)
To choroba wywoływana przez bakterie Borrelia burgdorferi, które są roznoszone przez kleszcze. Borelioza występuje głównie w Europie, Ameryce Północnej i Azji, w regionach o umiarkowanym klimacie. Infekcja objawia się gorączką, bólem głowy, zmęczeniem i charakterystyczną wysypką skórną, zwaną rumieniem wędrującym. Ale trzeba wiedzieć, że wysypka pojawia się u około 60–80 proc. zakażonych osób, a więc nie zawsze. Rumień wędrujący rozpoczyna się w miejscu ukąszenia przez kleszcza i stopniowo rozszerza, co trwa około 3 do 30 dni. Może być jednolity lub jaśniejszy w środku i ma kształt zbliżony do koła.
Boreliozę leczy się antybiotykami (amoksycyliną i cefalosporyną oraz makrolidami w przypadku zakażeń rozsianych). Kuracja trwa kilka tygodni. Warto się jej poddać, ponieważ nieleczona infekcja może zniszczyć stawy, serce i układ nerwowy. Obecnie nie ma żadnej licencjonowanej szczepionki przeciwko boreliozie, ale prowadzone są badania, które - być może - doprowadzą wkrótce do opracowania skutecznego preparatu. Boreliozę z Lyme rozpoznaje się na podstawie objawów klinicznych, ale w wielu przypadkach potrzebne są także badania laboratoryjne, polegające na oznaczeniu poziomu przeciwciał metodą ELISA (badanie ilościowe) oraz potwierdzeniu wyniku dodatniego lub granicznego testem Western blot (badanie jakościowe).
Kleszczowe zapalenie mózgu
Tę chorobę wywołują wirusy KZM z grupy flawiwirusów, tej samej zjadliwej rodziny wirusów Flaviviridae, do której przynależą wirus żółtej gorączki, wirus Zachodniego Nilu, wirus dengi, wirus zika. Rozróżnia się trzy typy kleszczowego zapalenia mózgu: środkowoeuropejski, syberyjski oraz dalekowschodni. Stoją za nimi też różne gatunki kleszcza. Różnią się objawami, przy czym środkowoeuropejski typ kleszczowego zapalenia mózgu ma najłagodniejszy przebieg.
Choroba ma dwie fazy: grypopodobną oraz neurologiczną. W tej pierwszej fazie pojawiają się osłabienie i gorączka, bóle stawów i mięśni, nieżyt górnych dróg oddechowych i niekiedy nudności lub wymioty. Zwykle organizm zwalcza wirusa i chory wraca do siebie. Jednak, jak podaje serwis ecdc.europa.eu (European Centre for Disease Prevention and Control), u około jednej czwartej osób zakażonych wirusem KZM rozwija się zapalenie mózgu, które przyjmuje postać zapalenia rdzenia kręgowego, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenia mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych.
Objawy obejmują wysoką gorączkę, silny ból głowy, niekiedy też paraliż i konwulsje. - Większość pacjentów z zapaleniem mózgu KZM wyzdrowieje, ale nawet jedna trzecia będzie cierpieć z powodu długotrwałych powikłań - przestrzegają eksperci ECDC.
Polski serwis Szczepienia.info podaje, że u 35–58 proc. chorych z zajęciem ośrodkowego układu nerwowego dochodzi do trwałych powikłań neurologicznych, a u około 1 na 100 chorych infekcja kończy się zgonem. W Polsce rocznie na KZM choruje od 150 do 250 osób.
Warto zaszczepić się przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Trzeba bowiem mieć świadomość, że nie dysponujemy lekami specyficznymi dla KZM, czyli nie mamy żadnego leku, który mógłby zwalczyć zakażenie. W Polsce dostępne są dwie szczepionki na KZM o dość podobnym składzie: zawierają inaktywowanego (zabitego) wirusa kleszczowego zapalenia mózgu odmiany środkowoeuropejskiej. Na początek należy przyjąć trzy dawki podstawowe, a następnie koniecznie dawki przypominające co 3-5 lat.
Jak się chronić przed kleszczami?
Aby zminimalizować ryzyko ukąszenia przez kleszcze dobrze jest:
- stosować środki odstraszające, takie do bezpośredniej aplikacji na skórę
- na spacerze w lesie czy po łące nosić odzież, która zasłania ręce i nogi (z długimi rękawami, do tego długie spodnie z nogawkami schowanymi w skarpetkach). Na głowę zakładamy czapkę lub kapelusz.
- spryskać odzież środkiem owadobójczym zawierającym permetrynę
Po powrocie ze spaceru po lesie czy zaroślach zdejmijmy ubranie i dokładnie je wytrzepmy, a potem wypierzmy w gorącej wodzie z detergentami (kleszcze lubią najpierw przyczepić się do ubrania, aby następnie wędrować w poszukiwaniu najdogodniejszego miejsca do wkłucia się). Obejrzyjmy całe ciało, w tym miejsca pokryte włosami, czy gdzieś nie widzimy pajęczaka. Dobrze też robi mocny prysznic tuż po powrocie a wycieczki. Strumień wody zmyje wędrującego lub słabo przyczepionego do skóry kleszcza.
A co zrobić, gdy widzimy, że kleszcz wkuł się w skórę? Przede wszystkim nie panikujemy, bo nie każde ugryzienie kończy się infekcją. Bierzemy pęsetę lub podobne narzędzie, delikatnie chwytamy kleszcza tuż przy skórze i zdecydowanym, skierowanym ku górze ruchem wyciągamy. Patrzymy czy wyszedł razem z główką, a na koniec dezynfekujemy miejsce ukąszenia. Usuniętego kleszcza nie wrzucamy do ubikacji, ponieważ ten może przetrwać w wodzie, lecz rozgniatamy choćby butem, tak aby nie mieć kontaktu z jego wydzielinami.
Jeżeli w rance została główka kleszcza nie martwimy się na zapas. Zwykle organizm sam usuwa tego typu szczątki. Miejsce wkłucia może być zaczerwienione przez kilka dni z powodu reakcji alergicznej skóry (kleszcz wkłuwając się w nasze ciało najpierw nas znieczula, a taka substancje zwykle uczula). Jeśli zaczerwienienie nie znika po kilku dniach, ale przeciwnie - powiększa się, zwróćmy się o poradę do lekarza.
Źródła: ECDC, szczepienia.info, kleszcze.info.pl
