Zmęczenie i obrzęki to banalne dolegliwości? U miliona Polaków są objawem poważnej choroby

Co najmniej milion Polaków ma niewydolność serca. Jej objawy często lekceważymy. Nie leczymy też powszechnych chorób, które do niej prowadzą. Kardiolodzy przypominają, na co zwracać uwagę, by na czas zatroszczyć się o swoje serce.

Liczba chorych z niewydolnością serca nie powinna w zasadzie szokować. Ostatni, oficjalny raport Ministerstwa Zdrowia sprzed kilku lat mówił nawet o 1,2 mln pacjentów. Skoro 10 milionów rodaków ma nadciśnienie tętnicze i większość nie leczy się prawidłowo, a jedną z konsekwencji nadciśnienia jest niewydolność układu krążenia, nie ma tu niespodzianki. Choroby układu krążenia w Polsce to pierwszy zabójca, zarówno u kobiet, jak i mężczyzn, przed nowotworami.

Niewydolność serca, czyli najważniejszy mięsień nie ma siły

Chorych ubyło? Zdania kardiologów są na ten temat podzielone. Część przyznaje, że niestety pandemia COVID-19 i rekordowa śmiertelność rodaków w ostatnich latach sprawiły, że być może leczonych chorych jest mniej (pełnych danych nie ma). Przybywa jednak najprawdopodobniej chorych niezdiagnozowanych, bo niewydolność serca rozwija się podstępnie i wielu chorych nawet nie zdaje sobie sprawy z zagrożenia.

Gdy potocznie myślimy o niewydolności serca, raczej koncentrujemy się na postaci skrajnej tej choroby, bezpośrednio zagrażającej życiu - serce nie ma w ogóle siły, żeby pompować krew. Często uważamy więc, że problem nas nie dotyczy, skoro jeszcze jakoś funkcjonujemy. Tymczasem niewydolność serca to choroba, w której serce nie jest w stanie dostarczać odpowiedniej ilości krwi do organizmu. Proces jest nieraz długotrwały, czasem trudny do zaobserwowania, bo niekorzystne zmiany następują stopniowo.

Niewydolność serca - te objawy powinny cię zaalarmować

Kardiochirurg, dr nauk med. Krzysztof Kępa*, przypomina, jakie objawy powinny nas przekonać do zainteresowania się stanem serca.

1. Zmęczenie i osłabienie - uczucie braku sił i energii, które nie ustępuje nawet po odpoczynku.
2. Duszność - utrudnione oddychanie, zwłaszcza podczas wysiłku lub w pozycji leżącej.
3. Obrzęki - zmiany zazwyczaj pojawiają się w okolicach kostek, stóp lub nóg, ale mogą dotyczyć także innych części ciała.
4. Zwiększona częstotliwość akcji serca - pacjenci z niewydolnością serca często odczuwają kołatanie serca, a ich puls jest szybszy niż normalnie.
5. Ból w klatce piersiowej - pacjenci mogą odczuwać ból, ucisk lub dyskomfort w klatce piersiowej.
6. Zwiększona ilość moczu - w przypadku niewydolności serca woda może się gromadzić w organizmie, co może prowadzić do zwiększonej ilości wydalanego moczu.

Jaki związek mają obrzęki z wydolnością serca? To wynik zaburzeń w krążeniu krwi, prowadzących do zwiększonego ciśnienia w naczyniach krwionośnych. Obniżona zdolności serca do pompowania krwi skutkuje gromadzeniem się płynu w płucach i naczyniach krwionośnych.

- W efekcie, płyn zaczyna wyciekać z naczyń krwionośnych do tkanki podskórnej, powodując obrzęki, które mogą występować w różnych częściach ciała, najczęściej jednak dotyczą kończyn dolnych, twarzy i jamy brzusznej. Obrzęki zwykle pojawiają się pod koniec dnia i mogą zniknąć po nocy w pozycji leżącej, kiedy płyn zostaje wchłonięty z powrotem do krwiobiegu – przypomina dr Kępa.

Skąd bierze się problem z wydolnością serca?

Najczęściej występującą przyczyną niewydolności serca jest choroba niedokrwienna, która może powstać w wyniku miażdżycy lub po zawale mięśnia sercowego. Inne przyczyny to:

• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• niedokrwistość (anemia),
• nadczynność tarczycy,
• otyłość,
• niedobory składników odżywczych np. tiaminy, L-karnityny, żelaza, selenu, wapnia lub fosforu.

Serce może niszczyć wiele czynników, także lekceważonych, a zarazem zależnych od nas, jak choćby brak aktywności fizycznej, używki, niedobory żywieniowe czy nadmiar kilogramów. Wymieniona niedokrwistość to problem wielu młodych kobiet, choćby z powodu obfitych miesiączek. Doktor Kępa ostrzega, że chociaż niewydolność serca dotyczy głównie osób starszych, zdarza się w każdym wieku.

- Przyczynami niewydolności serca u młodych ludzi mogą być m.in. choroby wrodzone serca, zakażenia wirusowe (takie jak wirusowe zapalenie mięśnia sercowego), choroby autoimmunologiczne, nadużywanie substancji toksycznych (takich jak alkohol lub narkotyki), a także nadużywanie niektórych leków - wymienia lekarz.

Co ma zawał do niewydolności?

Niewydolność mięśnia sercowego i zawał serca to dwa różne stany chorobowe, choć z pewnymi powiązaniami.

- Niewydolność mięśnia sercowego rozwija się stopniowo. Zawał serca jest natomiast wynikiem nagłego zamknięcia tętnicy wieńcowej, która doprowadza krew do mięśnia sercowego. W wyniku tego zamknięcia mięsień sercowy może ulec uszkodzeniu lub zginąć, co prowadzi do utraty funkcji pompy serca i poważnych zaburzeń krążenia. Choć zawał serca może prowadzić do niewydolności mięśnia sercowego, to nie zawsze tak się dzieje - wyjaśnia dr Kępa.

Przybywa pacjentów, którzy przeżyli zawał serca, i to także wpływa na coraz powszechniejszy problem niewydolności serca.

- Znacznie lepiej leczymy obecnie pacjentów w ostrych stanach, którzy jeszcze 10 lat temu być może nie mieliby szans na przeżycie. Teraz udaje nam się ich wyleczyć, ale ceną, jaką za to płacą, jest fakt, że może się u nich rozwinąć niewydolność serca - tłumaczyła dr hab. Marta Kałużna-Oleksy, kardiolożka, prezeska Stowarzyszenia Osób z Niewydolnością Serca, w publikacji abcZdrowie.pl

Niewydolność serca - leczenie

- Główną metodą leczenia niewydolności serca jest terapia farmakologiczna, zmiana stylu życia i w niektórych przypadkach interwencje chirurgiczne. Farmakoterapia ma na celu zmniejszenie objawów choroby, poprawę funkcjonowania serca oraz zmniejszenie ryzyka zaostrzeń - mówi doktor Krzysztof Kępa.

Co konkretnie robić?

• Ograniczyć spożycie soli do 2-3 g na dobę, co zapobiega zatrzymywaniu płynów w organizmie,
• zmniejszyć spożycie płynów do 1,5-2 litrów na dzień, aby uniknąć nadmiernego obciążenia serca,
• postawić na umiarkowaną aktywność fizyczną (rower, nordic walking, basen),
• zrezygnować z ćwiczeń izometrycznych (polegają na napinaniu i rozluźnianiu określonych partii mięśniowych),
• unikać spożywania alkoholu i palenia tytoniu,
• szczepić się przeciwko COVID-19, grypie i pneumokokom,
• utrzymywać prawidłową masę ciała,
• unikać podróży do miejsc gorących i wilgotnych,
• przyjmować wyłącznie leki zalecone przez lekarza, nawet preparaty dostępne bez recepty czy zioła bywają niewskazane dla pacjentów z niewydolnością serca.

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego tegoroczne Dni Świadomości Niewydolności Serca są obchodzone 1-7 maja.

* Dr nauk med. Krzysztof Kępa pracuje jako kardiochirurg w sieci American Heart of Poland (Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca, ok. 20 ośrodków w Polsce, usługi w ramach kontraktu z NFZ).