Zespół wstrząsu toksycznego (TSS) - przyczyny
Mimo iż zespół wstrząsu toksycznego zwykle kojarzymy z używaniem tamponów, w rzeczywistości co drugie tego typu zdarzenie ma związek ze zranieniami skóry, zadrapaniami czy oparzeniami, a także z zabiegami chirurgicznymi. O zespole wstrząsu toksycznego mówimy, gdy w wyniku szybkiego namnażania się bakterii, do krwioobiegu dostają się ich toksyny, które zagrażają pracy narządów wewnętrznych, takich jak serce, wątroba lub nerki.
Za zespołem wstrząsu toksycznego stoją bakterie: gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus), paciorkowiec ropny (Streptococcus pyogenes) lub (rzadziej) Clostridium sordelli. Ta ostatnia bakteria to beztlenowa Gram-dodatnia pałeczka, która występuje powszechnie w glebie i ściekach. Jest również częścią normalnej flory jelit i pochwy. Gdy przedostanie się do macicy podczas menstruacji, porodu lub innych zabiegów ginekologicznych, może wywołać wstrząs.
Gronkowiec złocisty i paciorkowiec ropny natomiast zwykle bytują na skórze lub błonach śluzowych człowieka, nie czyniąc im żadnej krzywdy. Zdarza się jednak, że zaczynają się gwałtownie namnażać, produkując coraz więcej toksyn. I to te toksyny są odpowiedzialne za szereg groźnych objawów, którym towarzyszy wysoka gorączka.
Gronkowiec może przedostać się do krwi przez nawet niewielką ranę na skórze lub w pochwie (otarcia od tamponu). Paciorkowiec może wywołać zespół wstrząsu toksycznego u osób, które niedawno chorowały na anginę, szkarlatynę, liszajec lub inne infekcje wywołane przez paciorkowce grupy A.
Objawy zespołu wstrząsu toksycznego (TSS)
Objawy zespołu toksycznego pojawiają się nagle i szybko się pogarszają. Nie wolno ich zlekceważyć, bo wstrząs sam nie minie. Konieczna jest pomoc lekarska.
Objawy TSS:
- nagła wysoka gorączka, dreszcze, bóle ciała i inne objawy grypopodobne
- nudności lub wymioty
- wodnista biegunka
- wysypka przypominająca oparzenia słoneczne lub czerwone kropki na skórze
- zawroty głowy, oszołomienie lub omdlenie
- niskie ciśnienie krwi (niedociśnienie)
- zaczerwienienie oczu (zapalenie spojówek) i gardła
- złuszczanie się skóry na podeszwach stóp lub dłoniach
Jak dochodzi do wstrząsu toksycznego?
Do lat 90. XX wieku najczęściej kojarzono go z używaniem tamponów w okresie menstruacji. Teraz wiadomo już, że wstrząs toksyczny może się zdarzyć każdemu.
Jak to się dzieje, że używanie tamponów oznacza ryzyko wystąpienia zespołu wstrząsu toksycznego? Otóż, używając super chłonnych tamponów możemy nieumyślnie stworzyć bakteriom znakomite warunki do rozwoju. Bakterie mogą namnażać się na tamponach (krew jest świetną pożywką), zwłaszcza jeśli te nie są zmieniane wystarczająco często. Gromadzące się w pochwie patogeny mogą przenieść się dalej, aż do macicy, a ich toksyny przeniknąć do krwioobiegu. Ponadto zdarza się, że tampony powodują drobne uszkodzenia w pochwie i bakterie mają możliwość przedostania się do krwioobiegu.
Do wstrząsu toksycznego może dojść zresztą nie tylko, gdy używamy tamponu podczas menstruacji i zapomnimy go zmienić. Przyczyną może być każda rzecz, która pozostaje na dłużej w drogach rodnych. Chodzi tutaj o środki antykoncepcyjne, takie jak kapturki naszyjkowe, gąbki lub diafragmy, a ponadto kubeczki menstruacyjne.
Zespół wstrząsu toksycznego grozi nam także, gdy mamy otwarte rany lub owrzodzenia na skórze. Istnieje wówczas niebezpieczeństwo, że dostaną się tam bakterie, a ich toksyny przenikną do krwi. TSS zdarza się u osób, które albo się zraniły i zakaziły ranę, albo przeszły zabieg chirurgiczny. Ponadto czynnikiem ryzyka jest poród, a nawet zwykłe krwawienie z nosa, które tamujemy wkładając gazę do przegrody nosowej.
Czy używanie tamponów jest w ogóle bezpieczne?
Tak, jeżeli tylko pamiętamy, aby go zmieniać co kilka godzin. Zasada jest taka, że tampon nie powinien pozostawać w ciele dłużej niż 8 godzin. Jak pokazują badania, po tym czasie dochodzi do niebezpiecznego namnażania się bakterii, ale nie oznacza to automatycznie, że dojdzie do wstrząsu toksycznego. Zespół wstrząsu toksycznego zdarza się u 1 na 100 000 osób.
Ponadto trzeba mieć na uwadze, że przed wstrząsem nie chroni nas używanie podpasek zamiast tamponów. TSS zdarza się także u osób wybierających podpaski. Chodzi o to, że bakterie i tak mogą się u nas niebezpiecznie rozmnożyć.
Diagnoza i leczenie
Aby zdiagnozować zespół wstrząsu toksycznego wykonuje się badanie krwi albo badanie moczu oraz - jeśli przyczyną jest tampon - badanie pochwy, ewentualnie pobiera się fragment tkanki z rany i sprawdza pod kątem obecności bakterii: gronkowca, paciorkowca czy Clostridium sordelli.
Zespół wstrząsu toksycznego zawsze wymaga pomocy medycznej, najczęściej pobytu w szpitalu. Nie jest to stan, który mija sam, grozi za to poważnymi powikłaniami, a nawet śmiercią. Objawy mogą postępować bardzo szybko, powodując uszkodzenia narządów wewnętrznych (niewydolność narządów), a w konsekwencji śmierć. W przypadku zakażenia ran grozi nam zgorzel i amputacja kończyny.
Standardowe leczenie polega na podawaniu odpowiednich antybiotyków, działających na szczep bakterii, zidentyfikowany podczas analizy laboratoryjnej. Możliwe też, że potrzebne będą leki immunologiczne, choremu podaje się zwykle tlen oraz płyny zapobiegające odwodnieniu, leki na niedociśnienie i inne. Niekiedy potrzebna jest dializa, która ma usunąć toksyny z krwi. Zakażone rany oczyszcza się i usuwa chorą tkankę. W przypadku, gdy do wstrząsu doszło w wyniku pozostawienia w pochwie tamponu lub środków antykoncepcyjnych, lekarz usuwa wszystko podczas badania.
Zespół wstrząsu toksycznego - czynniki ryzyka
Jeszcze do niedawna uważano, że zespół wstrząsu toksycznego zdarza się tylko, gdy używamy tamponów. Ale teraz już wiadomo, że wstrząs toksyczny może zdarzyć się każdemu w określonych okolicznościach. Jakie są zatem czynniki ryzyka?
- Oczywiście, nadal pozostaje ryzyko związane z używaniem tamponów, zwłaszcza gdy pozostają w ciele dłużej niż jest to zalecane (ponad 8 godzin). Większe ryzyko dotyczy ponadto super chłonnych tamponów lub kubeczków menstruacyjnych. Trzeba zdawać sobie sprawę, że TSS jest bardziej prawdopodobny, jeśli używamy większego tamponu niż jest to faktycznie potrzebne.
- Ponadto pewne ryzyko wiąże się ze stosowaniem barierowych środków antykoncepcyjnych, takich jak diafragma, kubeczek lub gąbka.
- Do wstrząsu toksycznego może też dojść w przypadku skaleczenia, oparzenia, czyraka, ukąszenia owada.
- Niebezpieczeństwo wstrząsu wiąże się też z ranami pooperacyjnymi, a także z poronieniem lub porodem.
- Jako czynnik ryzyka wymienia się ponadto używanie gazy podczas krwawienia z nosa.
- Ryzyko wiąże się też z zakażeniem gronkowcem lub paciorkowcem, takim jak infekcja gardła (angina), liszajec lub zapalenie tkanki łącznej.
