Terapia protonowa służy do leczenia nowotworów u dzieci i dorosłych, przede wszystkim w przypadku nowotworów głowy i szyi oraz rdzenia kręgowego, a także gruczołu krokowego, kości, serca, płuc, piersi, trzustki, wątroby i innych. Te technikę leczenia stosuje się w sytuacji, gdy niemożliwa jest zwykła radioterapia z powodu zbyt głęboko osadzonego guza lub gdy ten znajduje się w pobliżu tak zwanych krytycznych organów w ciele.
Protonoterapię stosuje się samodzielnie, ale można ją też łączyć z radioterapią rentgenowską, chirurgią, chemioterapią lub immunoterapią. Jest bezbolesna, a wykonuje się ją w warunkach ambulatoryjnych, czyli chory nie musi przebywać w szpitalu. Liczba sesji terapeutycznych zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania nowotworu - wykonuje się od 1 do 5 zabiegów. Na ogół lekarze stosują większe dzienne dawki promieniowania przy mniejszej liczbie zabiegów (radioterapia lub radiochirurgia stereotaktyczna). Pojedynczą, dużą dawkę promieniowania określa się mianem radiochirurgii.
Na czym polega protonoterapia
Radioterapia protonowa polega na napromienianiu zmian nowotworowych przy pomocy promieniowania protonowego. Do rozpędzenia protonów wykorzystuje się urządzenie o nazwie synchrotron lub cyklotron Protony przyspieszane są do ogromnych prędkości (bliskiej połowie prędkości światła), dzięki czemu zyskują ogromną energię (około 250 MeV, czyli 250 megaelektronowoltów, a to 10 razy więcej niż w terapii fotonowej).
Naładowany wysoką energią proton potrafi wniknąć w głąb ciała nawet na głębokość 30 cm i tam zniszczyć komórki rakowe. Silne pole magnetyczne skupia wiązkę protonową (co nosi nazwę "wiązki ołówkowej") i kieruje w ściśle określone miejsce. Gdy rozpędzone protony natrafiają na guza, zwalniają i uwalniają w ten sposób ogromne ilości energii, która wywołuje jonizację i w efekcie uszkadza DNA komórek rakowych. Taka komórka albo obumiera od razu, albo przestaje się już dzielić.
Zaletą protonoterapii jest jej precyzja i niższe ryzyko powikłań po napromieniowaniu. W zwykłej radioterapii promienie trafiają także poza obszar guza, gdy opuszczają ciało pacjenta. Oznacza to, że promieniowanie uszkadza pobliskie zdrowe tkanki (w tym często narządy krytyczne dla zdrowia i życia), co niesie ze sobą różne skutki uboczne. Terapię protonową charakteryzuje mała dawka wejściowa, maksymalna dawka energii w obrębie guza i zerowa dawka wyjściowa. Te właściwości fizyczne wiązki protonowej pozwalają na niezwykle precyzyjne jej nakierowanie, bez ryzyka uszkodzeń sąsiednich tkanek. Mniejsze ryzyko powikłań protonoterapii pozwala także na użycie silniejszej dawki. Dzięki temu wzrasta szansa na skuteczne zniszczenie komórek nowotworowych.
Jak wygląda leczenie?
Najpierw wykonuje się badanie z wykorzystaniem tomografii komputerowej (CT) lub rezonansu magnetycznego (MRI), aby ustalić dokładnie położenie guza. W tej samej pozycji pacjent jest później naświetlany. Podczas badania musimy pozostać w bezruchu, dlatego czasem stosuje się specjalne urządzenia, która mają w tym pomagać (np. specjalnie wykonaną maskę w przypadku guza oka, mózgu lub głowy).
Podczas każdego zabiegu musimy pozostać dokładnie w tej samej pozycji. Zabieg wykonuje się na leżąco, na stole zabiegowym lub na specjalnym krześle (przy zabiegach w okolicy głowy i szyi). Urządzenie jest zaprojektowane tak, aby ściśle przylegało do ciała (czasami stosuje się leki uspokajające, które pomagają pacjentowi zrelaksować się, jeśli zabieg bardzo go stresuje). Na ciele zaznacza się miejsce, gdzie położony jest guz oraz gdzie znajdują się zdrowe tkanki, aby potem móc precyzyjnie nakierować protonową wiązkę.
Przed każdym zabiegiem używa się lasera, aby dokładnie określić punkt, w który mają być wycelowane rozpędzone protony. Przed każdym zabiegiem wykonuje się też zdjęcie rentgenowskie lub tomografię komputerową. Pomaga to ustawić osobę w dokładnie tej samej pozycji podczas każdego zabiegu.
Niektóre gabinety protonowe mają też maszynę zwaną suwnicą, która obraca się wokół pacjenta, dzięki czemu guz może być naświetlany pod różnymi kątami. Cały zabieg trwa od 15 do 30 minut, począwszy od momentu wejścia do gabinetu zabiegowego.
Więcej artykułów na temat zdrowia przeczytasz na głównej stronie Gazeta.pl.
Możliwe skutki uboczne
Sam zabieg jest bezbolesny. Możliwe skutki uboczne protonoterapii to zmęczenie, problemy ze skórą, w tym zaczerwienienie, podrażnienie, obrzęk, suchość lub pęcherze i łuszczenie. Ogólnie można powiedzieć, że skutki uboczne terapii protonowej zależą od leczonej części ciała, wielkości guza i rodzaju zdrowej tkanki w pobliżu guza oraz od innych zabiegów (w tym chemioterapii, która jest sama w sobie bardzo inwazyjna).
Jakie nowotwory leczy się przy pomocy protonoterapii
Terapia protonowa jest wykorzystywana w leczeniu guzów, które się jeszcze nie rozprzestrzeniły i znajdują się w pobliżu ważnych części ciała. Jest również stosowany w leczeniu dzieci, ponieważ zmniejsza ryzyko uszkodzenia zdrowej tkanki.
Terapie protonową zaleca się w szczególności:
- przy nowotworach zlokalizowanych w pobliżu mózgu i rdzenia kręgowego
- w przypadku raka oka, takiego jak siatkówczak i mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy oczodołu
Inne nowotwory złośliwe i guzy, w leczeniu których można wykorzystywać protonoterapię:
- nowotwory ośrodkowego układu nerwowego, w tym struniaki, chrzęstniakomięsaki i oponiaki złośliwe
- rak oka, w tym czerniak błony naczyniowej oka lub czerniak naczyniówki
- nowotwory głowy i szyi, w tym rak jamy nosowej i zatok przynosowych oraz niektóre nowotwory jamy nosowo-gardłowej
- rak płuc
- rak wątroby
- rak prostaty
- mięsaki kręgosłupa i miednicy, które są nowotworami występującymi w tkankach miękkich i kościach
- nienowotworowe guzy mózgu
Trzeba też mieć na uwadze, że nie wszystkie nowotwory można leczyć przy pomocy terapii protonowej. Ponadto terapia protonowa wymaga wysoce specjalistycznego i kosztownego sprzętu, jest też znacznie droższa niż tradycyjna radioterapia rentgenowska.
Źródła: cancer.net
