Botanicy mówią o co najmniej 30 gatunkach czystka, przy czym właściwości lecznicze przypisuje się czterem. Są to czystek kreteński, zwany także szarym (Cistus creticus), wawrzynolistny (Cistus laurifolius), ladanowy (Cistus ladanifer) oraz siwy (Cistus incanus).
Olbrzymie zainteresowanie konsumentów czystkiem, jako rośliną leczniczą, zaczęło się w 1999 roku, gdy zioło wyróżniono tytułem Europejskiej Rośliny Roku. Jednak właściwości czystka doceniano od tysiącleci, o roślinie wspomina Biblia i Koran, był też wykorzystywany w medycynie ludowej, przede wszystkim w greckiej i tureckiej.
Sama roślina pochodzi z basenu Morza Śródziemnego, ale obecnie jest pozyskiwana na potrzeby ziołolecznictwa w wielu innych krajach, chociaż wymaga półsuchego klimatu. Ma delikatne kwiaty w różnych kolorach i odcieniach, od białego i różowego do fioletowych, a na liściach, kielichu i łodydze znajdziemy mnóstwo delikatnych włosków, z których wydziela się ladanum, rodzaj żywicy (w Biblii czystek nazywany jest właśnie ladanum, inna nazwa to oleożywica labdanum).
Ladanum, czyli aromatyczna żywica pozyskiwana z czystka, ma w swoim składzie sporo substancji biologicznie czynnych. To flawonoidy, glikozydy fenolowe, terpenoidy, w tym diterpeny - to im głównie roślina zawdzięcza swoją sławę. Medycyna tradycyjna zalecała napary, wyciągi oraz żywicę jako panaceum na takie choroby jak przeziębienia i gorączka, zaburzenia żołądkowe, a nawet rany. Współczesna nauka interesuje się czystkiem i bada jego skład oraz możliwości wykorzystania z korzyścią dla zdrowia. Co zatem mówią nam badania i czy potwierdzają "cudowne" działanie zioła.
Jakie ważne dla zdrowia substancje zidentyfikowano w czystku
Badania wykazały, że głównymi składnikami aktywnymi w odmianie Cistus incanus (czystek siwy) są związki flawonoidowe (polifenole), w tym glikozydy flawonoli oraz garbniki. Co to oznacza dla nas? Obecność takich związków świadczy o tym, że czystek ma właściwości antyoksydacyjne (czyli przeciwutleniające, zwalcza wolne rodniki, które uszkadzają komórki), przeciwzapalne i przeciwdrobnoustrojowe.
Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne w artykule opublikowanym w 2021 roku pisze, że patrząc na skład zioła można uznać, że przetwory z czystka obniżają ryzyko wystąpienia przewlekłych chorób niezakaźnych, takich jak choroby układu krążenia, neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera) oraz nowotworowe.
Prawdopodobnie mogą też wesprzeć układ immunologiczny podczas infekcji bakteryjnych i wirusowych. Żywica labdanum oraz olejek eteryczny czystka są pełne związków o właściwościach przeciwbakteryjnych i przeciwzapalnych. Innymi słowy, czystek można stosować jako znakomite uzupełnienie diety o produkty działające profilaktycznie, przyjazne dla naszego zdrowia.
Co mówią badania na temat właściwości leczniczych czystka
O ile jednak znamy skład i właściwości związków biologicznie czynnych, obecnych w roślinie, to jednak nie dysponujemy zbyt wieloma badaniami, dotyczących tego, jak konkretnie czystek działa na człowieka. Nie przeprowadzono, jak dotąd, poważnych badań klinicznych na ludziach (wiadomo tylko o jednym), które by dowiodły, że czystek leczy i na jakie konkretnie choroby działa. Owszem, istnieje kilka badań, tyle że zrobionych na zwierzętach lub komórkach, wyhodowanych w laboratoriach. Wiadomo też o kilku doświadczeniach wykorzystujących bakterie i grzyby.
Doniesiono na przykład, że ekstrakt z czystka hamuje namnażanie się wirusa ptasiej oraz ludzkiej grypy, ale były to tylko badania laboratoryjne, z wykorzystaniem sztucznie wyhodowanych komórek. - W jedynym jak do tej pory badaniu klinicznym z udziałem ludzi odnotowano, że ekstrakt wodny z czystka wydaje się zmniejszać objawy zakażenia górnych dróg oddechowych - pisze "Medycyna Praktyczna".
Jeśli chodzi o możliwości leczenia boreliozy wyciągiem z czystka, to niestety nie zostało to potwierdzone. W 2012 roku niemieccy naukowcy na łamach czasopisma "Planta Medica" pisali, że aktywność przeciwkrętkowa czystka wynika głównie z obecności manoiloksydów w olejku eterycznym. Ale nie były to badania na ludziach, lecz doświadczenia laboratoryjne.
I jeszcze jedno zastrzeżenie: nie jest łatwo precyzyjnie określić działanie lecznicze ziół. Zawartość substancji czynnych w roślinie waha się bowiem w zależności od miejsca, w którym rosła, składu gleby, warunków atmosferycznych, odmiany. Na działanie herbaty z czystka (i każdego innego zioła) ma też wpływ sposób jego przygotowywania.
Uwaga na działania uboczne i konflikt z niektórymi lekami
Jak w przypadku innych ziół i preparatów medycyny naturalnej, tak i czystek może wejść w konflikt (chemiczny) z innymi preparatami leczniczymi. Stąd przypomnienie, aby uważnie czytać etykiety aktualnie przyjmowanych leków, konsultować się z lekarzem, jeżeli akurat mamy kłopoty zdrowotne i poinformować go, że planujemy wspierać się ziołami. Nie zawsze będzie to kolidowało, ale warto przedtem sprawdzić.
Czystek jest uznawany za w miarę bezpieczne ziele, jeżeli pije się go z umiarem.
Więcej na temat zdrowia przeczytasz a głównej stronie Gazeta.pl.
Źródła: Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, ncbi.nlm.nih.gov
