Jod - właściwości
Jod w przyrodzie jest mało rozpowszechniony. Największe ilości jodu znajdują się w wodzie morskiej oraz w solankach, a w postaci mineralnej także w saletrze potasowej. Źródłem jodu dla człowieka jest żywność, przy czym zawartość jodu w roślinach zależy od składu gleby, na której wyrosły, natomiast w mięsie zwierząt znajdziemy jod, jeżeli żyły w wodzie zasobnej w ten pierwiastek lub żywiły się roślinnością bogatą w jod. Jod (I) to pierwiastek chemiczny z grupy 17, czyli z grupy fluorowców w układzie okresowym. Został odkryty w 1812 roku przez francuskiego chemika Bernarda Courtois.
Jod - jaką rolę pełni w organizmie?
Jod - to pierwiastek niezwykle istotny dla organizmu. W ciele zdrowego człowieka znajduje się około 30–50 miligramów jodu. Gromadzi się głównie w tarczycy i bierze tam udział w syntetyzowaniu hormonów tarczycy: tyroksyny oraz trijodotyroniny. Tyroksyna jest hormonem współodpowiedzialnym za metabolizm tłuszczów, wspiera wchłanianie glukozy i gospodarowanie jej zasobami w komórkach, a także uaktywnia procesy utleniania w tkankach. Tyroksyna jest niezbędna w wielu procesach rozwoju dzieci, wpływa także na działanie gruczołów płciowych. Natomiast trijodotyronina odpowiada za prawidłowy wzrost i rozwój tkanki kostnej oraz mózgu i całego układu nerwowego, oraz za utrzymanie temperatury ciała.
Jod w organizmie jest także jednym z najefektywniejszych antyoksydantów, chroniącym nas przed rozwojem chorób nowotworowych i stanami zapalnymi, wzmacnia więc naszą odporność. Wspomaga metabolizm tłuszczów, pomaga w przyswajaniu wielu pierwiastków, takich jak żelazo, fluor, krzem, magnez, wapń, mangan i chlor. Jod ma też udział w procesie usuwania toksyn z organizmu zwiększając wydzielanie moczu.
Zarówno nadmiar jak i niedobór jodu może być niebezpieczny, dlatego należy dbać od odpowiedni poziom tego pierwiastka. Od 1997 roku w Polsce jest obowiązek jodowania soli, by zapobiec negatywnym skutkom niedoboru.
Jod - zapotrzebowanie i źródła jodu
Zapotrzebowanie dzienne na jod jest niewielkie i waha się u dorosłego człowieka w granicach 200 mikrogramów (µg). Mikrogram to jedna milionowa grama (0,000001 g). Jest wiele rejonów na Ziemi, gdzie brakuje tego pierwiastka. Szacuje się, że około 1,5 miliarda ludzi żyje w miejscach, gdzie panuje niedobór tego pierwiastka. Dotyczy to szczególnie terenów górzystych i podgórskich. Do takich terenów, gdzie często spotykało się wole endemiczne, należało kiedyś południe Polski. Dopiero masowe jodowanie soli, które wprowadzono w 1997 roku, zmieniło tę sytuację.
Średnie zapotrzebowanie na jod u dzieci wynosi od 50 µg (małe dzieci) do 150 µg (młodzież). Więcej jodu powinny spożywać kobiety w ciąży oraz karmiące piersią, około 210 µg. Jod jest dobrze wchłaniany przez organizm, z wyjątkiem sytuacji, gdy znajduje się w towarzystwie glikozynolanów, obecnych głównie w roślinach kapustowatych.
Jodu jest najwięcej w rybach morskich, owocach morza, a także w mleku i przetworach mlecznych, ale w zależności od tego, jaką paszą karmione były zwierzęta. Są kraje, w których jod dodaje się także do paszy zwierzęce.
Najlepsze źródła jodu:
- sól kuchenna jodowana
- dorsz, mintaj, makrela, sardynki, tuńczyk i inne ryby morskie, owoce morza
- sery żółte
- orzechy laskowe
- brokuły, szpinak
- jajka kurze
- płatki owsiane
- mleko, przetwory mleczne
- wątroba wieprzowa, wołowina
- banan
- kakao
Jod - objawy niedoboru
Jod jest krótko magazynowany w organizmie, dlatego musi być regularnie dostarczany wraz z pożywieniem. Niewielkie ilości jodu są ponadto absorbowane z powietrza przez układ oddechowy oraz przez skórę. Niedobory jodu w organizmie są przyczyną rozwoju kilku poważnych chorób. Przy braku tego pierwiastka tarczyca funkcjonuje nieprawidłowo, spada produkcja hormonów, dochodzi do powiększenia organu i powstania wola. Oznacza to, że objętość tarczycy u kobiet jest większa niż 18 ml, u mężczyzn natomiast tarczyca ma co najmniej 25 ml. Brak jodu w dostatecznej ilości sprzyja także rozwojowi raka tarczycy.
Objawy niedoboru jodu to także:
- uczucie stałego zmęczenia, osłabienie organizmu,
- opuchlizna powiek,
- szorstka i sucha skóra,
- stałe uczucie zimna,
- zmniejszenie aktywności gruczołów potowych,
- obrzmienie języka, a ponadto zaburzenia metabolizmu,
- częste zaparcia,
- przybieranie na wadze,
- zaburzenia potencji,
- kłopoty z koncentracją.
Duży niedobór jodu w organizmie matki jest groźny dla nienarodzonych dzieci, może doprowadzić do niedorozwoju mózgu i kretynizmu. Braki jodu u dzieci powodują słabszy rozwój funkcji mózgu, kłopoty z zapamiętywaniem i uczeniem się, zahamowanie wzrostu i późniejsze dojrzewanie płciowe.
Po jod nad morze
Najwięcej jodu w powietrzu jest mniej więcej w odległości 300 m od brzegu morza. Im dalej od linii brzegowej, tym mniej jodu. Bałtyk jest doskonałym miejscem na jodowe wycieczki, ponieważ nie jest morzem ciepłym. Ciepłe akweny szybciej parują i jest mniej jodu w strefie nadmorskiej.
Dlatego wybierając się nawet nad Bałtyk warto to zrobić jesienią lub zimą, wtedy jest najwięcej jodu w powietrzu. Wtedy też powietrze nad Bałtykiem zawiera tzw. aerozol morski, w którym oprócz jodu jest również magnez i brom. Połączenie tych pierwiastków oczyszcza nasz układ oddechowy, wzmacnia układ odpornościowy i bardzo poprawia sen.
Jod do picia i w tabletkach
Płyn Lugola jest formą jodu w płynie. Składniki płynu Lugola to: jod, jodek potasu woda destylowana. Woda stanowi 97 proc. objętości płynu, 2 proc. to jodek potasu, a 1 proc. stanowi jod. Receptura na płyn została opracowana w 1829 roku przez lekarza Jean Lugol z Francji.
Płyn Lugola może być stosowany do płukania gardła, przy bakteryjnych zakażeniach górnych dróg oddechowych. Działa bakteriobójczo, łagodzi ból. Doustne stosowanie płynu Lugola powinno się odbywać pod okiem lekarza. Kiedy jeszcze doustnie stosuje się płyn Lugola:
- Leczeniu niedoczynności tarczycy powstałej na skutek niedoboru jodu. Ten typ terapii stosuje się wyłącznie z przepisu lekarza.
- Przed zabiegiem wycięcia tarczycy lub jej fragmentu - podawanie płynu rozpoczyna się tydzień przed zabiegiem
Jod w tabletkach stosuje się przede wszystkim u osób z niedoborem jodu, w leczeniu chorób tarczycy, zarówno niedoczynności jak i nadczynności. Niewłaściwe przyjmowanie jodu - to poważne ryzyko groźnych dla zdrowia skutków ubocznych. Dlatego przyjmowanie preparatów z jodem powinna się odbywać pod nadzorem lekarza.
Jod - przedawkowanie, kto powinien unikać jodu?
Przedawkowanie jodu zażywanego na przykład jako suplement diety, prowadzi do zaburzeń, takich jak: podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego, wymioty, biegunka, ślinotok, białkomocz, zaburzenia pracy serca. Może doprowadzić do powstania wola, a nawet sprzyjać rozwojowi nowotworu tarczycy. Kto powinien natomiast kontrolować ilości przyjmowanego jodu?
Jod w czystej postaci jest toksyczny. W kontakcie ze skórą wywołuje podrażnienia oraz prowadzi do martwicy tkanek. Wypity, na przykład w formie roztworu, czyli jodyny, powoduje uszkodzenie układu pokarmowego i nerek,
