Colitis ulceroza - wrzodziejące zapalenie jelita grubego - epidemiologia i przyczyny schorzenia
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje przede wszystkim w populacjach północnoamerykańskiej oraz północnoeuropejskiej (chorują osoby rasy białej). Częstość występowania to około 10 przypadków na 100 tys. rocznie. W ostatnich latach widać coraz więcej zachorowań w krajach uprzemysłowionych, co sugeruje, że na występowanie Colitis ulceroza mogą mieć wpływ czynniki środowiskowe. W Polsce rocznie odnotowuje się około 700 nowych przypadków tej choroby.
Colitis ulceroza (CU) należy do tzw. nieswoistych chorób zapalnych jelit. Zapalenie obejmuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego. Objawy pojawiają się zwykle między 15. a 30. rokiem życia, chociaż zdarza się, że schorzenie atakuje w późniejszym wieku (50-70 lat). Jest chorobą przewlekłą. W jej przebiegu zdarzają się długie okresy remisji, a następnie ostre ataki, a u około 10 proc. chorych objawy utrzymują się cały czas.
Wyższe ryzyko zachorowania na wrzodziejące zapalenie jelit dotyczy osób, które mają krewnych cierpiących z powodu nieswoistego zapalenia jelit (szczególnie gdy choruje krewny pierwszego stopnia). Dwukrotnie wyższe ryzyko rozwoju choroby dotyczy także osób, które przeszły zakażenie żołądkowo-jelitowe bakteriami Salmonella lub Campylobacter. Ponadto czynnikiem ryzyka jest długie palenie papierosów.
Lekarze nie wiedzą dokładnie, skąd bierze się ta choroba. Wiadomo, że układ immunologiczny pacjentów wykazuje się nadaktywnością. Prawdopodobnie stoi za tym złożony, wieloczynnikowy proces, związany z silną odpowiedzią immunologiczną na dysbiozę jelit (zaburzenia mikroflory jelitowej) u osób predysponowanych genetycznie, powodującą w efekcie uszkodzenia błony śluzowej jelit.
Możliwe też, że choroba związana jest z zaburzeniami psychosomatycznymi (zaburzenia zachowania i emocji).
Colitis ulceroza - wrzodziejące zapalenie jelita grubego - objawy i przebieg choroby
Choroba rozpoczyna się w odbytnicy, aby następnie stale przenosić się dalej, aż obejmie całą okrężnicę. Stan zapalny dotyczy błony śluzowej i podśluzowej jelit. Rozległy stan zapalny błony śluzowej jelita grubego powoduje, że ta staje się wrażliwa i podatna na krwawienia. W efekcie w odbytnicy powstają krwawiące owrzodzenia, które następnie rozprzestrzeniają się w kierunku okrężnicy.
Objawy choroby:
- biegunka, często krwista. Stolec o niewielkiej objętości oddawany jest często, zwykle 5-6 razy w ciągu doby, a w ciężkich stanach nawet do 30-40 razy na dzień
- ból brzucha (w dole po lewej stronie lub w odbytnicy)
- gorączka
- osłabienie
- znaczny ubytek masy ciała
Stan zapalny samej odbytnicy objawia się krwistą biegunką, silnym parciem, bólem oraz nietrzymaniem stolca. Starsze osoby mogą cierpieć na zaparcia spowodowane skurczem odbytu.
Łagodny przebieg choroby charakteryzują biegunki i krwawienie, przy średnim nasileniu pojawia się ból i tkliwość brzucha, 5-6 wypróżnień na dobę, krwawienie, temperatura oraz osłabienie. Umiarkowany przebieg choroby dotyczy co trzeciego chorego.
Ciężki przebieg Colitis ulceroza dotyczy natomiast co piątego chorego. Oprócz częstych wypróżnień i krwawień z jelita, pacjenci doświadczają znacznego osłabienia, mają wysoką gorączkę, zmniejszoną częstotliwość rytmu serca, obniżone ciśnienie tętnicze, niedokrwistość, niski poziom albumin w surowicy krwi. Ponadto: tkliwość jamy brzusznej, osłabienie perystaltyki jelit, wzdęcia brzucha (niekiedy powiązane z toksycznym rozdęciem jelita grubego).
Objawy pozajelitowe, które mogą towarzyszyć wrzodziejącemu zapaleniu jelita grubego (choroby autoimmunologiczne):
- obwodowe zapalenie stawów
- zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa
- pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych
Colitis ulceroza - wrzodziejące zapalenie jelita grubego - diagnoza
Choroba grozi wielu powikłaniami, w tym znaczną niedokrwistością z powodu częstych krwawień z jelita. Może też dojść do rozszerzenia się światłą jelita i toksycznego rozdęcia okrężnicy. Symptomy to wysoka gorączka, niskie tętno i niski poziom białych krwinek w osoczu, a także odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe, wzdęcie, ból brzucha, osłabiona perystaltyka jelit, a nawet zaburzenia świadomości. Do toksycznego rozdęcia okrężnicy dochodzi u chorych, którym zapalenie objęło już całe jelito grube. Ponadto może dojść do perforacji jelita grubego, które grozi śmiercią.
Diagnostyka:
- badanie kału, posiew kału w kierunku infekcji bakteryjnych
- endoskopia jelita grubego i histopatologiczne badanie wycinka
- diagnostyka obrazowa, czyli prześwietlenie brzucha, tomografia, ultrasonografia
Leczenie Colitis ulceroza - wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
Terapia:
- łagodne i umiarkowane schorzenie leczy się podając pacjentom preparat kwasu 5-aminosalicylowego (mesalazyna, sulfasalazyna) w postaci tabletek, czopków lub wlewek doodbytniczych
- doustne leki sterydowe (prednizon) podaje się przy umiarkowanym przebiegu choroby, a podawane dożylnie (metyloprednicolon) przy ciężkich, wymagających pobytu w szpitalu nawrotach schorzenia
- leki immunosupresyjne, czyli obniżające aktywność układu immunologicznego (azatiopryna, merkaptopuryna) - są podawane, gdy leki sterydowe (glikokortykosteroidy) przestają być skuteczne lub chory jest na nie nadwrażliwy i powodują u niego poważne skutki uboczne
- przy ciężkim przebiegu choroby podaje się ponadto inne leki, w tym przeciwciało monoklonalne lub cyklosporynę i takrolimus
- w ostateczności wykonuje się zabieg chirurgiczny polegający na resekcji części albo nawet całego jelita grubego.
Całkowite wyleczenie z wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest póki co, niemożliwe, podawane leki łagodzą jednak przebieg choroby lub zapobiegają nawrotom. Ważna jest też profilaktyka raka jelita grubego (zwiększone ryzyko rozwoju). Konieczna jest kolonoskopia co dwa lata, badania krwi, pomocne jest też zażywanie glikokortykosteroidów.
Leki przyjmuje się nawet w okresie remisji choroby. Zapalenie lubi nawracać po infekcjach jelita grubego, po antybiotykach lub po zażyciu niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
Chorzy na wrzodziejące zapalenie jelita grubego muszą dbać o odpowiednią zrównoważoną dietę. W okresie nawrotów choroby trzeba unikać np. potraw tłustych i rozdymających, z dużą ilością błonnika, aby nie nasilać jeszcze bardziej biegunki.
