Badania przesiewowe - kiedy siê je przeprowadza?
Badania przesiewowe zatem nie s± testami diagnostycznymi. Dziêki nim mo¿liwe jest jednak zidentyfikowanie osób, które powinny poddaæ siê dodatkowym badaniom w zwi±zku z podejrzeniem choroby. Zatem nale¿y mieæ na uwadze, ¿e badania przesiewowe nie s³u¿± do postawienia diagnozy. Dopiero dodatkowe testy i badanie lekarskie s± w stanie rzeczywi¶cie potwierdziæ chorobê.
Testy przesiewowe nie poka¿± z ca³± pewno¶ci±, ¿e cierpimy na dane schorzenie, ale ich warto¶æ polega na ostrzeganiu i zwracaniu uwagi na ryzyko rozwoju choroby. Innymi s³owy wykrywaj± potencjalne problemy ze zdrowiem. Natomiast to, jakim badaniom przesiewowym powinni¶my siê poddaæ, zale¿y od wielu czynników, w tym p³ci, wieku, ogólnego stanu zdrowia oraz przebytych chorób lub te¿ specjalnych okoliczno¶ci (jak na przyk³ad wysokie ryzyko nara¿enia na zaka¿enie).
Badania przesiewowe wykonuje siê wtedy, gdy istnieje du¿e prawdopodobieñstwo, ¿e osoby, które siê im poddaj±, mog± na tym skorzystaæ (np. kobiety w pewnym wieku, starsze osoby, noworodki itd.), poniewa¿ ryzyko wyst±pienia danego schorzenia w konkretnej grupie jest wysokie (dla przyk³adu ryzyko raka piersi u kobiet, czy raka prostaty w mê¿czyzn w ¶rednim i starszym wieku).
Negatywny wynik badania przesiewowego oznacza, ¿e ryzyko wyst±pienia u nas tej choroby, któr± badanie mia³o wykryæ, jest minimalne. Nie oznacza to natomiast, ¿e zachorowanie w przysz³o¶ci jest niemo¿liwe. Pozytywny wynik badania przesiewowego to sygna³ do wykonania testów ju¿ o charakterze diagnostycznym. Dopiero wtedy schorzenie mo¿e byæ wykluczone lub potwierdzone.
Korzy¶ci z badañ przesiewowych s± ogromne. Znalezienie wczesnych oznak choroby oznacza, ¿e ³atwiej j± wyleczyæ lub zapobiegaæ pogorszeniu siê stanu. Z drugiej strony nale¿y pamiêtaæ, ¿e badania przesiewowe nie s± doskona³e i nie zast±pi± sta³ej dba³o¶ci o zdrowie.
Podkre¶la siê tak¿e fakt, ¿e badania przesiewowe nios± ze sob± tak¿e pewne negatywne konsekwencje. Mog± prowadziæ do nadmiernego niepokoju i niepotrzebnych testów dodatkowych, je¿eli przynios± pozytywny wynik. Istnieje co¶ takiego jak nadmierna diagnoza (gdy zdiagnozowana zostaje choroba, która nigdy nie da objawów ani nie spowoduje ¶mierci w ci±gu normalnie oczekiwanego okresu ¿ycia pacjenta). Mog± te¿ prowadziæ do powstania fa³szywego poczucia bezpieczeñstwa. Czasem te¿ badania przesiewowe oznaczaj± konieczno¶æ podjêcia trudnych decyzji.
Rodzaje badañ przesiewowych
Badania przesiewowe mog± byæ uniwersalne, to znaczy ¿e obejmuj± wszystkie osoby nale¿±ce do okre¶lonej kategorii (na przyk³ad wiekowej). Drugi rodzaj to tzw. ustalanie przypadku, czyli badania mniejszej grupy osób, a której istniej± pewne czynniki ryzyka (np. gdy w rodzinie zdiagnozowano chorobê dziedziczn±).
Rodzaje badañ przesiewowych:
- masowe badania ca³ej populacji lub podgrupy, oferowane wszystkim niezale¿nie od tego, czy istnieje ryzyko zachorowania w przypadku konkretnej osoby
- badania przesiewowe w grupie wysokiego ryzyka lub selektywne (przeprowadzane w populacjach zagro¿onych dan± chorob±)
- wielofazowe badania przesiewowe (jednoczesne zastosowanie wielu testów przesiewowych przy okazji jednego badania)
- rozpoznanie czynników ryzyka
Jakie badania przesiewowe wykonuje siê najczê¶ciej?
W ka¿dym niemal kraju istniej± ró¿ne programy badañ przesiewowych. Najczê¶ciej wykonuje siê nastêpuj±ce testy:
- Test na cholesterol
Cholesterol pe³ni w naszych organizmach ró¿norodne funkcje, w tym jest niezbêdny przy produkcji ró¿nych hormonów czy do budowy b³ony komórkowej. Jednak nadmiar cholesterolu (a w³a¶ciwie jednego rodzaju cholesterolu) przyczynia siê do rozwoju chorób naczyniowo-sercowych. S± dwa ¼ród³a cholesterolu. Jednym z nich jest po¿ywienie, ale cholesterol syntetyzowany jest tak¿e w w±trobie. Cholesterol i inne t³uszcze transportowane s± we krwi w postaci tzw. lipoprotein, przy czym rozró¿nia siê "dobry" cholesterol (HDL - czyli lipoproteiny o du¿ej gêsto¶ci) oraz "z³y" cholesterol (LDL - lipoproteiny o niskiej gêsto¶ci)
Poziom cholesterolu stwierdza siê badaj±c jego poziom we krwi. Wysoki poziom cholesterolu mo¿e staæ siê jedn± z przyczyn chorób naczyniowo-sercowych.
- Badania cytologiczne
Pobieraj±c tzw. wymaz, czyli próbkê ¶luzu z szyjki macicy, szuka siê ¶ladów mog±cych ¶wiadczyæ o rozpoczynaj±cym siê procesie nowotworowym w drogach rozrodczych (rak szyjki macicy). Cytologia jest wa¿nym badaniem przesiewowym szczególnie u kobiet w wieku poni¿ej 65 roku ¿ycia. Dziêki temu badaniu mo¿na wykryæ raka bêd±cego jeszcze na etapie bezobjawowym. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych to znacznie wiêksza szansa na wyleczenie.
Czasami badaniom cytologicznym towarzyszy badanie przesiewowe pod k±tem wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).
- Mammografia
Jest to badanie przesiewowe w kierunku raka piersi. Powinno siê go wykonywaæ co jeden lub dwa lata po ukoñczeniu 50 roku ¿ycia.
- Badanie krwi utajonej w kale
Analizy ka³u na obecno¶æ cz±steczek hemoglobiny (czerwony sk³adnik krwi) wykonuje siê przy pomocy technik chemicznych oraz przy u¿yciu mikroskopu. Obecno¶æ krwi w kale wskazuje na ryzyko raka jelita grubego. Ale ¶wiadczy tak¿e o innych, mniej gro¼nych schorzeniach, a tym o obecno¶ci hemoroidów. Ponadto obecno¶æ krwi w kale mo¿na zaobserwowaæ po za¿yciu niektórych leków oraz w przypadku krwawienia z przewodu pokarmowego.
- Kolonoskopia - bo badanie w kierunku raka okrê¿nicy lub polipów okrê¿nicy.
- Badania przesiewowe u kobiet w ci±¿y
Mog± to byæ dania w kierunku chorób zaka¼nych, takich jak wirusowe zapalenie w±troby typu B, HIV, ki³a. Ponadto badania przesiewowe w kierunku zespo³u Downa,zespo³u Pataua i zespo³u Edwardsa, badania w kierunku anemii sierpowatokrwinkowej i talasemii, badania przesiewowe w kierunku nieprawid³owo¶ci fizycznych, przeprowadzane w po³owie ci±¿y.
- Badania przesiewowe dla noworodków - badania fizykalne, obejmuj±ce oczy, serce, biodra i j±dra, badanie s³uchu, testy krwi.
- Badania przesiewowe oczu u osób z cukrzyc± w kierunku retinopatii cukrzycowej
- Badania przesiewowe têtniaka aorty brzusznej (AAA), skierowane do mê¿czyzn powy¿ej 65 roku ¿ycia.
- Badania dermatologiczne w kierunku czerniaka
¬ród³a: NHS.uk, CDC.gov
