Badania przesiewowe: na czym polegają, kiedy się je przeprowadza

Badania przesiewowe to nie badania diagnostyczne lecz środek zapobiegawczy. Wykonywane są w celu wykrycia potencjalnych zaburzeń zdrowotnych u osób, które nie mają jeszcze objawów choroby. Dzięki badaniom przesiewowym można wcześnie wykryć oznaki choroby i wdrożyć odpowiednie leczenie, zanim choroba w pełni się rozwinie.

Badania przesiewowe - kiedy się je przeprowadza?

Badania przesiewowe zatem nie są testami diagnostycznymi. Dzięki nim możliwe jest jednak zidentyfikowanie osób, które powinny poddać się dodatkowym badaniom w związku z podejrzeniem choroby. Zatem należy mieć na uwadze, że badania przesiewowe nie służą do postawienia diagnozy. Dopiero dodatkowe testy i badanie lekarskie są w stanie rzeczywiście potwierdzić chorobę.

Testy przesiewowe nie pokażą z całą pewnością, że cierpimy na dane schorzenie, ale ich wartość polega na ostrzeganiu i zwracaniu uwagi na ryzyko rozwoju choroby. Innymi słowy wykrywają potencjalne problemy ze zdrowiem. Natomiast to, jakim badaniom przesiewowym powinniśmy się poddać, zależy od wielu czynników, w tym płci, wieku, ogólnego stanu zdrowia oraz przebytych chorób lub też specjalnych okoliczności (jak na przykład wysokie ryzyko narażenia na zakażenie).

Badania przesiewowe wykonuje się wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że osoby, które się im poddają, mogą na tym skorzystać (np. kobiety w pewnym wieku, starsze osoby, noworodki itd.), ponieważ ryzyko wystąpienia danego schorzenia w konkretnej grupie jest wysokie (dla przykładu ryzyko raka piersi u kobiet, czy raka prostaty w mężczyzn w średnim i starszym wieku).

Negatywny wynik badania przesiewowego oznacza, że ryzyko wystąpienia u nas tej choroby, którą badanie miało wykryć, jest minimalne. Nie oznacza to natomiast, że zachorowanie w przyszłości jest niemożliwe. Pozytywny wynik badania przesiewowego to sygnał do wykonania testów już o charakterze diagnostycznym. Dopiero wtedy schorzenie może być wykluczone lub potwierdzone.

Korzyści z badań przesiewowych są ogromne. Znalezienie wczesnych oznak choroby oznacza, że łatwiej ją wyleczyć lub zapobiegać pogorszeniu się stanu. Z drugiej strony należy pamiętać, że badania przesiewowe nie są doskonałe i nie zastąpią stałej dbałości o zdrowie.

Podkreśla się także fakt, że badania przesiewowe niosą ze sobą także pewne negatywne konsekwencje. Mogą prowadzić do nadmiernego niepokoju i niepotrzebnych testów dodatkowych, jeżeli przyniosą pozytywny wynik. Istnieje coś takiego jak nadmierna diagnoza (gdy zdiagnozowana zostaje choroba, która nigdy nie da objawów ani nie spowoduje śmierci w ciągu normalnie oczekiwanego okresu życia pacjenta). Mogą też prowadzić do powstania fałszywego poczucia bezpieczeństwa. Czasem też badania przesiewowe oznaczają konieczność podjęcia trudnych decyzji.

Rodzaje badań przesiewowych

Badania przesiewowe mogą być uniwersalne, to znaczy że obejmują wszystkie osoby należące do określonej kategorii (na przykład wiekowej). Drugi rodzaj to tzw. ustalanie przypadku, czyli badania mniejszej grupy osób, a której istnieją pewne czynniki ryzyka (np. gdy w rodzinie zdiagnozowano chorobę dziedziczną).

Rodzaje badań przesiewowych:

• masowe badania całej populacji lub podgrupy, oferowane wszystkim niezależnie od tego, czy istnieje ryzyko zachorowania w przypadku konkretnej osoby
• badania przesiewowe w grupie wysokiego ryzyka lub selektywne (przeprowadzane w populacjach zagrożonych daną chorobą)
• wielofazowe badania przesiewowe (jednoczesne zastosowanie wielu testów przesiewowych przy okazji jednego badania)
• rozpoznanie czynników ryzyka

Jakie badania przesiewowe wykonuje się najczęściej?

W każdym niemal kraju istnieją różne programy badań przesiewowych. Najczęściej wykonuje się następujące testy:

• Test na cholesterol

Cholesterol pełni w naszych organizmach różnorodne funkcje, w tym jest niezbędny przy produkcji różnych hormonów czy do budowy błony komórkowej. Jednak nadmiar cholesterolu (a właściwie jednego rodzaju cholesterolu) przyczynia się do rozwoju chorób naczyniowo-sercowych. Są dwa źródła cholesterolu. Jednym z nich jest pożywienie, ale cholesterol syntetyzowany jest także w wątrobie. Cholesterol i inne tłuszcze transportowane są we krwi w postaci tzw. lipoprotein, przy czym rozróżnia się "dobry" cholesterol (HDL - czyli lipoproteiny o dużej gęstości) oraz "zły" cholesterol (LDL - lipoproteiny o niskiej gęstości)

Poziom cholesterolu stwierdza się badając jego poziom we krwi. Wysoki poziom cholesterolu może stać się jedną z przyczyn chorób naczyniowo-sercowych.

• Badania cytologiczne

Pobierając tzw. wymaz, czyli próbkę śluzu z szyjki macicy, szuka się śladów mogących świadczyć o rozpoczynającym się procesie nowotworowym w drogach rozrodczych (rak szyjki macicy). Cytologia jest ważnym badaniem przesiewowym szczególnie u kobiet w wieku poniżej 65 roku życia. Dzięki temu badaniu można wykryć raka będącego jeszcze na etapie bezobjawowym. Wczesne wykrycie zmian nowotworowych to znacznie większa szansa na wyleczenie.

Czasami badaniom cytologicznym towarzyszy badanie przesiewowe pod kątem wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV).

• Mammografia

Jest to badanie przesiewowe w kierunku raka piersi. Powinno się go wykonywać co jeden lub dwa lata po ukończeniu 50 roku życia.

• Badanie krwi utajonej w kale

Analizy kału na obecność cząsteczek hemoglobiny (czerwony składnik krwi) wykonuje się przy pomocy technik chemicznych oraz przy użyciu mikroskopu. Obecność krwi w kale wskazuje na ryzyko raka jelita grubego. Ale świadczy także o innych, mniej groźnych schorzeniach, a tym o obecności hemoroidów. Ponadto obecność krwi w kale można zaobserwować po zażyciu niektórych leków oraz w przypadku krwawienia z przewodu pokarmowego.

• Kolonoskopia - bo badanie w kierunku raka okrężnicy lub polipów okrężnicy.

• Badania przesiewowe u kobiet w ciąży

Mogą to być dania w kierunku chorób zakaźnych, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typu B, HIV, kiła. Ponadto badania przesiewowe w kierunku zespołu Downa,zespołu Pataua i zespołu Edwardsa, badania w kierunku anemii sierpowatokrwinkowej i talasemii, badania przesiewowe w kierunku nieprawidłowości fizycznych, przeprowadzane w połowie ciąży.

• Badania przesiewowe dla noworodków - badania fizykalne, obejmujące oczy, serce, biodra i jądra, badanie słuchu, testy krwi.

• Badania przesiewowe oczu u osób z cukrzycą w kierunku retinopatii cukrzycowej
• Badania przesiewowe tętniaka aorty brzusznej (AAA), skierowane do mężczyzn powyżej 65 roku życia.
• Badania dermatologiczne w kierunku czerniaka

Źródła: NHS.uk, CDC.gov