Złośliwy zespół neuroleptyczny - czym jest, jak się objawia, jak się go leczy?

Złośliwy zespół neuroleptyczny, określany także skrótami ZZN lub NMS (od angielskiej nazwy Neuroleptic Malignant Syndrome) należy do powikłań związanych ze stosowaniem leków przeciwpsychotycznych. Jak objawia się zespół neuroleptyczny i jak się go diagnozuje? Jak postępuje się w przypadku stwierdzenia złośliwego zespołu neuroleptycznego?

Zbyt późno lub nieprawidłowo zdiagnozowany złośliwy zespół neuroleptyczny może prowadzić do poważnych konsekwencji, a nawet do śmierci pacjenta.

Złośliwy zespół neuroleptyczny – przyczyny

Złośliwy zespół neuroleptyczny występuje u osób, u których stosowana jest terapia z wykorzystaniem leków przeciwpsychotycznych. Są one wykorzystywane między innymi w terapii takich chorób jak schizofrenia oraz różnego rodzaju psychozy, w przebiegu których u pacjenta występują omamy, zaburzenia świadomości, zaburzenia aktywności lub urojenia. Powikłania mogą być wywołane zażywaniem neuroleptyków takich jak:

• Chlorpromazyna,
• Haloperidol,
• Flufenazyna,
• Kwetiapina,
• Klozapina,
• Risperidon.

ZZN mogą wywoływać również niektóre leki przeciwwymiotne, przeciwdepresyjne lub przeciwdrgawkowe, a także połączenia pewnych leków.

NMS występuje zazwyczaj na początku terapii, gdy pacjent zaczyna przyjmowanie leków albo w przypadku, gdy dojdzie do gwałtownego odstawienia leku, a następnie pacjent ponownie zacznie go zażywać. Powodem może być także zbyt szybkie zwiększenie dawki leku albo podanie środka w postaci domięśniowej. Powikłania tego typu występują znacznie częściej u osób w wieku pomiędzy 20. a 40. rokiem życia, ale notowane były przypadki zachorowania u niemowląt, dzieci, a także osób starszych. Jest to choroba niezwykle rzadka, pojawia się maksymalnie u 3 proc. pacjentów leczonych środkami przeciwpsychotycznymi. Mechanizm występowania ZZN nie został do końca poznany, jednak wiadomo, że w przypadku komplikacji tego typu dochodzi do zablokowania transmisji dopaminergicznej w układzie nigrostriatalnym.

Złośliwy zespół neuroleptyczny – objawy

NMS daje szereg charakterystycznych objawów, które można podzielić na trzy grupy – zaburzenia motoryczne, zaburzenia ze strony układu autonomicznego oraz zaburzenia świadomości. Do zaburzeń motorycznych zalicza się:

• Nadmierne spowolnienie lub pobudzenie,
• Mimowolne ruchy,
• Zaburzenia napięcia mięśni,
• Drżenie,
• Katalepsja woskowa,
• Napady drgawkowe.

Najczęstszymi zaburzeniami ze strony układu autonomicznego są:

• Zaburzenia rytmu serca,
• Wahania ciśnienia,
• Nadmierna potliwość,
• Duszności,
• Podwyższenie temperatury ciała,
• Problemy z oddychaniem,
• Ślinotok,
• Pojawienie się zmian skórnych,
• Pieczenie i ból podczas oddawania moczu,
• Nietrzymanie moczu i kału.

Zaburzenia świadomości, jakie mogą występować w przebiegu ZZN, to między innymi majaczenie, przymglenie, osłupienie, zaburzenia mowy, a nawet śpiączka.

Złośliwy zespół neuroleptyczny – diagnoza

Zdiagnozowanie złośliwego zespołu neuroleptycznego jest niezwykle trudne, ponieważ zespół ten występuje bardzo rzadko i daje objawy, które mogą świadczyć o wielu innych problemach zdrowotnych. Do postawienia diagnozy konieczne jest zróżnicowanie ZZN między innymi od udaru cieplnego, chorób, w przebiegu których pojawia się wysoka gorączka, przełomu tarczycowego,tężca, ogólnoustrojowego zakażenia, zespołu abstynencyjnego oraz ostrej porfirii.

W wynikach badań laboratoryjnych krwi u osób, u których wystąpił ZZN, odnotowuje się podwyższenie liczby leukocytów, zwiększenie aktywności aminotransferaz i fosfokinazy kreatyninowej. W badaniu moczu obserwuje się z kolei zwiększenie poziomu mioglobiny.

ZZN jest niezwykle groźnym powikłaniem, ponieważ u około 5-20 proc. pacjentów prowadzi do śmierci, która następuje, gdy dochodzi do zaburzeń funkcjonowania układu oddechowego,układu krążenia lub niewydolności nerek. Zazwyczaj objawy pojawiają się gwałtownie i stan chorego szybko się pogarsza, w związku z czym bardzo ważne jest sprawne postawienie diagnozy i natychmiastowe rozpoczęcie leczenia.

Jeżeli dojdzie do rozpoznania ZZN konieczne jest natychmiastowe zaprzestanie stosowania leku, który wywołał taki stan. Wdrażane jest również leczenie objawowe (przede wszystkim wyrównywanie poziomu elektrolitów, nawadnianie oraz obniżanie gorączki), które ma na celu zapobiegać powikłaniom. Poza tym, pacjentowi podaje się leki obniżające napięcie mięśniowe oraz agoniści dopaminy. Leczenie trwa zazwyczaj około dwóch tygodni i jest przeprowadzane na oddziale psychiatrycznym lub oddziale intensywnej terapii. Terapia jest dłuższa w przypadku osób z uszkodzeniem mózgu, a także u pacjentów, u których stosowane były neuroleptyki o przedłużonym działaniu.

Zobacz wideo