Kortyzol - hormon stresu. Co to oznacza?
Kortyzol to naturalny hormon steroidowy produkowany przez korę nadnerczy. Inna nazwa kortyzolu to hydrokortyzol lub hormon glikokortykosteroidowy. Aby doszło do produkcji i wydzielania kortyzolu musi najpierw zadziałać przysadka mózgowa, mająca pilnować odpowiedniego stężenia hormonów we krwi. Wydzielaniem kortyzolu do krwi zarządza zatem hormon nazywany adrenokortykotropiną (ACTH).
Gdy przeżywamy silny stres, psychiczny lub fizyczny, albo głodzimy się, organizm zaczyna wydzielać kortyzol, a wraz z podwyższaniem się jego stężenia we krwi, rośnie także poziom glukozy. Organizm przygotowuje się w ten sposób do zwiększenia zasobów energii, potrzebnych do zwalczenia czynnika stresującego. Czyli, mówiąc obrazowo, przygotowuje nas do walki, mobilizuje się do działania. Dodatkowo kortyzol wpływa na zwiększenie produkcji innych potrzebnych do walki hormonów: adrenaliny i noradrenaliny. Pod wpływem hormonu wrasta także ciśnienie tętnicze krwi. Kortyzol ponadto powoduje uwalnianie kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej i przekształcanie ich w ciała ketonowe oraz aminokwasów z białek i przyspiesza resyntezę glukozy. Wpływa także na wzrost apetytu. Ma ponadto działanie przeciwzapalne. Kortyzol to hormon niezbędny do prawidłowego rozwoju w okresie prenatalnym.
Kortyzol - norma
Najwyższe stężenie kortyzolu mamy nad ranem. Potem ilość hormonu stopniowo opada, aby najniższy poziom osiągnąć późnym wieczorem. W godzinach porannych norma to 7-25 µg/dl, wieczorem natomiast 2–9 µg/dl. Podwyższone oraz obniżone, w stosunku do normy, stężenie kortyzolu świadczy o różnych nieprawidłowościach.
Badanie stężenia kortyzolu we krwi wykonuje się na zlecenie lekarza. Jest to badanie pomocnicze przy diagnozowaniu choroby Cushinga (nadczynność nadnerczy), niedoczynności nadnerczy oraz przy podejrzeniu dysfunkcji przysadki mózgowej.
Kortyzol powyżej normy - co oznaczają wyniki
Nadmierne stężenie kortyzolu we krwi może być spowodowane obfitym wydzielaniem hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), czyli świadczyć o zaburzeniach w pracy przysadki mózgowej. W zdecydowanej większości przypadków oznacza to gruczolaka przysadki wydzielającego ACTH. Jest to niezłośliwy guz tkanki gruczołowej, powodujący jednak znaczne zwiększenie się aktywności hormonów, a co za tym idzie, zaburzenia typowe dla nadmiaru kortyzolu we krwi.
Zespół Cushinga, jak określa się objawy świadczące o nadmiarze kortyzolu, powoduje nie tylko zmiany w budowie ciała (odkładanie się tkanki tłuszczowej na twarzy i karku oraz na tułowiu, przy jednoczesnym zaniku masy mięśniowej nóg), ale także nadciśnienie, zawroty głowy, zaburzenia nastroju i bezsenność, zaburzenia miesiączkowania, osłabienie libido, zwiększone oddawanie moczu, spadek odporności organizmu.
Podwyższone stężenie kortyzolu we krwi może ponadto być oznaką raka płuc, raka tarczycy, guza nadnerczy, wydzielającego ACTH. Rzadko to także objaw guza nadnerczy wydzielającego kortyzol. Do zaburzeń może przyczynić się także leczenie glikokortykosteroidami w dużych dawkach.
Kortyzol powyżej normy towarzyszy także sytuacji stresowej, nagłej lub przewlekłej, a także depresji, anoreksji, bezsenności i ciężkiemu wysiłkowi fizycznemu.
Kortyzol poniżej normy - przyczyny
Za zbyt niskie poziomy kortyzolu odpowiada:
- pierwotna niedoczynność kory nadnerczy, czyli choroba Adisona, spowodowana zniszczeniem kory nadnerczy
Do zniszczenia kory nadnerczy prowadzą procesy autoimmunologiczne w organizmie. Poza tym korę nadnerczy może zniszczyć gruźlica nadnerczy, inne choroby zakaźne, takie jak zakażenie wirusem cytomegalii i AIDS, grzybice, nowotwory, zaburzenia metaboliczne (skrobawica, hemochromatoza), a także krwotok do nadnerczy lub chirurgiczne usunięcie organów.
- wrodzony przerost nadnerczy - przyczyną są zaburzenia genetyczne, prowadzące do nieprawidłowej funkcji nadnerczy)
