Pojęciem opioidy określa się wszystkie substancje, wytwarzane naturalnie (w organizmie) lub sztucznie, które wchodzą w reakcję z mózgiem i powodują zwiększone wydzielanie m.in. serotoniny, a także zmniejszone odczuwanie bólu. W związku z tym cechują się zastosowaniem w medycynie, wykorzystuje się je w celu łagodzeniu silnego bólu (np. pooperacyjnego, nowotworowego).
Węższą grupę stanowią opiaty, czyli substancje narkotyczne, które stanowią pochodną maku lekarskiego i są to: heroina, morfina, kodeina oraz opium. Cechą charakterystyczną tych substancji jest silnie uzależniające działanie i dlatego traktowane są jako preparaty niebezpieczne, substancje narkotyczne, po które chętnie sięgają narkomanii. W medycynie stosowanie opiatów podlega ścisłej kontroli lekarskiej.
Opioidy to w wielu przypadkach silne, narkotyczne substancje, które w medycynie dostępne są wyłącznie na receptę. W Polsce w celach medycznych nielegalne jest stosowanie heroiny oraz opium.
Heroina to najszybciej działający opioid. Już w ciągu kilku sekund od wstrzyknięcia narkotyku do organizmu, pojawia się uczucie euforii, odprężenie, poprawa samopoczucia, a z czasem senność i apatia. Substancja ta działa spowalniająco na ośrodkowy układ nerwowy. Jest to bardzo niebezpieczny narkotyk, ponieważ nawet pierwsza dawka może prowadzić do uzależnienia. Odstawienie narkotyku skutkuje bardzo ciężką reakcją abstynencką, która może skończyć się nawet śmiercią. Działanie jednej dawki narkotyku wynosi od 6 do 12 h.
Opium to substancja wytwarzana z soku mlecznego makówek. W XIX wieku stosowane było przede wszystkim w celu uśmierzania bólu, a także jako środek uspokajający lub nasenny, ponieważ zawiera m.in. morfinę. Z czasem opium zaczęto traktować jako narkotyk (przykładowo przez amerykańskich żołnierzy podczas wojny w Wietnamie). Występuje w formie brązowego proszku lub baryłek, dzisiaj silnie wyparte przez heroinę.
Opioidy w medycynie najczęściej wykorzystywane są w celu uśmierzenia silnego bólu (np. pooperacyjnego, bólu po amputacji lub przy otwartych ranach oraz bólu nowotworowego). W tym celu najczęściej stosuje się morfinę. Inny opioid - kodeina wykorzystywana jest do łagodzenia kaszlu. Istnieje również grupa opioidów, które mają właściwości przeciwbiegunkowe. Ze względu na silnie uzależniające działanie, stosowanie opioidów podlega ścisłej kontroli lekarskiej.
Oprócz działania przeciwbólowego, skutkami zażywania opioidów są:
Pomimo, że w Polsce heroina uznawana jest za substancję nielegalną i stosowaną przez narkomanów, uzależnieniu od opioidów podlegają również osoby stosujące inne tego typu preparaty, np. morfinę czy kodeinę. W przypadku pierwszego, zdarza się, że chorzy nie zdają sobie sprawy ze swojego uzależnienia (nie poszukują morfiny, ale wymagają zwiększania dawek).
Objawy uzależnienia od opioidów to:
Od początku rozpowszechnienia się narkomanii, opioidy stanowią główną grupę substancji stosowanych przez osoby uzależnione. Badania wykonane w USA w 2017 roku, wykazały, że opioidy odpowiedzialne są za 68 proc. zgonów w wyniku przedawkowania narkotyków i jest to trend wzrostowy. W Polsce liczba osób, które uzależnione są od heroiny wynosi około 25-27 tysięcy i od wielu lat kształtuje się na podobnym poziomie.