Opioidy a opiaty
Pojęciem opioidy określa się wszystkie substancje, wytwarzane naturalnie (w organizmie) lub sztucznie, które wchodzą w reakcję z mózgiem i powodują zwiększone wydzielanie m.in. serotoniny, a także zmniejszone odczuwanie bólu. W związku z tym cechują się zastosowaniem w medycynie, wykorzystuje się je w celu łagodzeniu silnego bólu (np. pooperacyjnego, nowotworowego).
Węższą grupę stanowią opiaty, czyli substancje narkotyczne, które stanowią pochodną maku lekarskiego i są to: heroina, morfina, kodeina oraz opium. Cechą charakterystyczną tych substancji jest silnie uzależniające działanie i dlatego traktowane są jako preparaty niebezpieczne, substancje narkotyczne, po które chętnie sięgają narkomanii. W medycynie stosowanie opiatów podlega ścisłej kontroli lekarskiej.
Opioidy nielegalne
Opioidy to w wielu przypadkach silne, narkotyczne substancje, które w medycynie dostępne są wyłącznie na receptę. W Polsce w celach medycznych nielegalne jest stosowanie heroiny oraz opium.
Heroina to najszybciej działający opioid. Już w ciągu kilku sekund od wstrzyknięcia narkotyku do organizmu, pojawia się uczucie euforii, odprężenie, poprawa samopoczucia, a z czasem senność i apatia. Substancja ta działa spowalniająco na ośrodkowy układ nerwowy. Jest to bardzo niebezpieczny narkotyk, ponieważ nawet pierwsza dawka może prowadzić do uzależnienia. Odstawienie narkotyku skutkuje bardzo ciężką reakcją abstynencką, która może skończyć się nawet śmiercią. Działanie jednej dawki narkotyku wynosi od 6 do 12 h.
Opium to substancja wytwarzana z soku mlecznego makówek. W XIX wieku stosowane było przede wszystkim w celu uśmierzania bólu, a także jako środek uspokajający lub nasenny, ponieważ zawiera m.in. morfinę. Z czasem opium zaczęto traktować jako narkotyk (przykładowo przez amerykańskich żołnierzy podczas wojny w Wietnamie). Występuje w formie brązowego proszku lub baryłek, dzisiaj silnie wyparte przez heroinę.
Wykorzystanie opioidów w medycynie
Opioidy w medycynie najczęściej wykorzystywane są w celu uśmierzenia silnego bólu (np. pooperacyjnego, bólu po amputacji lub przy otwartych ranach oraz bólu nowotworowego). W tym celu najczęściej stosuje się morfinę. Inny opioid - kodeina wykorzystywana jest do łagodzenia kaszlu. Istnieje również grupa opioidów, które mają właściwości przeciwbiegunkowe. Ze względu na silnie uzależniające działanie, stosowanie opioidów podlega ścisłej kontroli lekarskiej.
Skutki zażywania opioidów
Oprócz działania przeciwbólowego, skutkami zażywania opioidów są:
- uczucie silnej euforii (która pojawia się nawet po kilku sekundach od zażycia środka)
- zmniejszenie uczucia głodu
- obniżenie libida
- senność, spowolnienie psychoruchowe, często apatia
- obniżenie temperatury ciała przy jednoczesnym subiektywnym odczuwaniu gorąca
- zwężenie źrenic (do wielkości główki szpilki) i brak reakcji na światło
- wymioty, nudności
- wysychanie błon śluzowych
- spłycenie oddechu, które może powodować niewydolność oddechową, a w efekcie śmierć
Uzależnienie od opioidów
Pomimo, że w Polsce heroina uznawana jest za substancję nielegalną i stosowaną przez narkomanów, uzależnieniu od opioidów podlegają również osoby stosujące inne tego typu preparaty, np. morfinę czy kodeinę. W przypadku pierwszego, zdarza się, że chorzy nie zdają sobie sprawy ze swojego uzależnienia (nie poszukują morfiny, ale wymagają zwiększania dawek).
Objawy uzależnienia od opioidów to:
- Odczuwanie przymusu sięgania po nie, tzw. głód narkotykowy
- Trudności lub brak kontroli nad ilością zażywanych opioidów
- Roztargnienie, zaniedbywanie swoich obowiązków, skupianie się na zdobywaniu narkotyków
- Zwiększająca się tolerancja na zażywane dawki, które mogą być często dawkami śmiertelnymi dla osób nieuzależnionych
- Zespół abstynencki (odstawienny) – gęsia skórka, wysięk z nosa, zmiany nastroju, drażliwość, czasami agresja, nudności i wymioty, zaburzenia snu itd.
Opioidy a narkomania
Od początku rozpowszechnienia się narkomanii, opioidy stanowią główną grupę substancji stosowanych przez osoby uzależnione. Badania wykonane w USA w 2017 roku, wykazały, że opioidy odpowiedzialne są za 68 proc. zgonów w wyniku przedawkowania narkotyków i jest to trend wzrostowy. W Polsce liczba osób, które uzależnione są od heroiny wynosi około 25-27 tysięcy i od wielu lat kształtuje się na podobnym poziomie.
