Skopolamina - co to za związek? Czemu zawdzięcza złą sławę?
Skopolamina (hioscyna) jest związkiem chemicznym, pochodnym hioscyjaminy (L-atropina). Jest to jeden z tzw. alkaloidów tropanowych. Alkaloidy tropanowe są naturalnymi związkami występującymi w roślinach z rodziny psiankowatych i krasnodrzewowatych. Skopolamina otrzymywana jest między innymi z liści bielunia dziędzierzawy (Datura stramonium) i lulka czarnego.
Skopolamina jest substancją trującą, wykorzystywaną od tysiącleci w zakulisowych walkach o władzę. Dawka w wysokości 10 mg może przynieść człowiekowi śmierć przez zatrzymanie akcji serca lub wprowadzenie w śpiączkę. Związek jest bezwonny i nie posiada smaku. W mniejszych dawkach powoduje ogromną senność, otępienie, działa też przeciwwymiotnie i przeciwkonwulsyjnie. Kiedyś uważano skopolaminę za coś w rodzaju "serum prawdy", w połączeniu z morfiną była podobno stosowana do wymuszania zeznań. Obecnie wykorzystywana bywa niekiedy do odurzania, jako tzw. pigułka gwałtu, gdyż powoduje utratę przytomności i niepamięć.
Skopolamina w medycynie
Patrząc z punktu widzenia medycyny skopolamina to antagonista ośrodkowych i obwodowych receptorów muskarynowych (czyli grupy receptorów znajdujących się w błonie komórkowej, które regulują funkcjonowanie kanałów jonowych) mięśni gładkich, mięśnia sercowego, węzła zatokowo-przedsionkowego i przedsionkowo-komorowego oraz niektórych gruczołów. Działanie skopolaminy polega na zmniejszaniu napięcia mięśni gładkich, hamuje też motorykę przewodu pokarmowego i wydzielanie soków żołądkowych, a także śliny i wydzieliny w oskrzelach. Działa przeciwwymiotnie. Przyspiesza także akcję serca. Wpływa ponadto na ośrodkowy układ nerwowy wywołując nadmierną senność, zaburzenia pamięci oraz stany depresyjne.
Należy do leków zwanych lekami przeciwcholinergicznymi lub cholinolitycznymi i parasympatykolitykami. Jako lek skopolamina używana jest w postaci bromowodorku oraz butylobromku (sole zasady organicznej i kwasu solnego). Jest to między innymi N-butylobromek hioscyny, który nie przenika przez barierę krew-mózg, zatem nie oddziałuje na ośrodkowy układ nerwowy. Używa się go, podobnie jak atropiny, w celach diagnostycznych do rozszerzania źrenicy i paraliżu mięśni oka.
Skopolamina (hioscyna) jako lek wykorzystywana jest przy:
- stanach skurczowych przewodu pokarmowego, takich jak kolka jelitowa, zespół jelita drażliwego
- skurczu i dyskinezji (nieskoordynowane, nagłe ruchy) dróg żółciowych, na przykład w kolce wątrobowej
- skurczu dróg moczowo-płciowych przy kolce nerwowej i bólach menstruacyjnych
- skurczach przełyku, wpustu lub odźwiernika, zapaleniu lub owrzodzeniu żołądka i dwunastnicy, kolce żółciowej
Pomocniczo wykorzystuje się skopolaminę w diagnostyce radiologicznej przewodu pokarmowego i dróg moczowych oraz przy niektórych zabiegach chirurgicznych w położnictwie i ginekologii. Niewielkie ilości tego związku można także znaleźć w lekach przeciw chorobie lokomocyjnej.
