Powikłania ostrego zapalenia ucha środkowego - zapalenie wyrostka sutkowatego

Zapalenie wyrostka sutkowatego bywa groźnym powikłaniem ostrego zapalenia ucha środkowego. Dziś infekcje o ciężkim przebiegu zdarzają się już stosunkowo rzadko, jednak warto pamiętać, że mogą być odległą konsekwencją zlekceważonej infekcji wirusowej u dziecka. U najmłodszych nawet "zwykły katarek" wymaga obserwacji, niejednokrotnie konsultacji lekarskiej i właściwej opieki ze strony rodziców.

Ostre zapalenie ucha środkowego (OZUŚ) jest jedną z najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Ok. 80 proc. dzieci do 3. roku życia choruje na OZUŚ przynajmniej raz. OZUŚ znacznie częściej występuje u niemowląt i dzieci przedszkolnych w porównaniu do dzieci starszych i osób dorosłych. Powikłaniem ostrego zapalenia ucha środkowego może być zapalenie wyrostka sutkowatego

Wyrostek sutkowaty – anatomia

Wyrostek sutkowaty znajduje się w kości skroniowej. Zawiera liczne małe jamki (komórki sutkowe) oraz jedną większą jamę (jamę sutkową), które fizjologicznie wypełnione są powietrzem i wysłane błoną śluzową. Błona śluzowa komórek wyrostka sutkowatego stanowi przedłużenie błony śluzowej jamy bębenkowej. Jama bębenkowa, komórki wyrostka sutkowatego oraz trąbka słuchowa, stanowią układ połączonych ze sobą przestrzeni, co sprzyja uogólnianiu procesu zapalnego.

Zapalenie wyrostka sutkowatego (mastoiditis) może rozwinąć się jako powikłanie ostrego zapalenia ucha środkowego (OZUŚ) w sytuacji, kiedy stan zapalny z jamy bębenkowej rozszerzy się na komórki sutkowe.

Do rozwoju zmian zapalnych w wyrostku sutkowatym w przebiegu ostrego zapalenia ucha środkowego dochodzi bardzo często, ale w większości przypadków odczyn zapalny w wyrostku jest mało nasilony i ustępuje wraz z ustępowaniem zmian w jamie bębenkowej. Możliwe jest jednak zapalenie ostre, które miewa ciężki przebieg.

Ostre zapalenie wyrostka sutkowatego (acute mastoiditis, AM) - w dobie dostępności do antybiotyków oraz szczepień – rozwija się obecnie coraz rzadziej.

Sporadycznie dochodzi do powikłań wewnątrzczaszkowych, takich jak:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• ropień mózgu,
• zapalenie zatoki esowatej (jedna z zatok żylnych wewnątrz czaszki).

Grupą szczególnie narażoną na wystąpienie ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego z powikłaniami są dzieci z wszczepionym implantem ślimakowym.

Najczęstszym patogenem bakteryjnym odpowiedzialnym za stan zapalny w wyrostku sutkowatym są bakterie, które wywołują ostre zapalenie ucha środkowego, takie jak: Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes i Staphylococcus aureus, czyli paciorkowce. Warto jednak pamiętać, że w większości przypadków, szczególnie w początkowej fazie, OZUŚ ma etiologię wirusową i występuje w przebiegu zakażeń wirusowych nosa i nosogardła.

Infekcje uszu są też jedną z przyczyn upośledzenia słuchu. Więcej na ten temat:

Zapalenie wyrostka sutkowatego - objawy i diagnoza

Rozpoznanie ostrego zapalenia wyrostka opiera się na wywiadzie (badanie podmiotowe) i obrazie klinicznym (badanie przedmiotowe). W wybranych przypadkach powinno się również rozważyć badania obrazowe (tomografia komputerowa kości skroniowych i/lub głowy).

Badanie podmiotowe – objawy:

• ból ucha, często pulsujący, z gęstym wyciekiem i narastającym niedosłuchem i szumem po stronie chorego ucha
• ból umiejscowiony za uchem
• zły stan ogólny

Badanie przedmiotowe – objawy:

• nieprawidłowy wygląd błony bębenkowej – uwypuklenie i zaczerwienienie lub perforacja błony z wyciekiem
• zwężone światło przewodu słuchowego zewnętrznego spowodowane opadnięciem górnej i/lub tylnej ściany przewodu słuchowego zewnętrznego
• bolesność uciskowa, naciek i/lub obrzęk za małżowiną uszną połączone z odstawaniem małżowiny
• gorączka

U niemowląt i małych dzieci objawy podmiotowe ostrego zapalenia ucha środkowego i wyrostka sutkowatego są mniej charakterystyczne. Często pojawia się niepokój, brak apetytu, pociąganie i/lub pocieranie chorego ucha. Dominują objawy ogólne:

• wysoka gorączka,
• objawy zapalenia górnych dróg oddechowych,
• biegunka.

Wystąpienie objawów takich jak: ból głowy, zaburzenia świadomości, drgawki, sztywność karku, światłowstręt, niedowidzenie, podwójne widzenie, sugerują możliwość wystąpienia powikłań wewnątrzczaszkowych.

Leczenie

Z uwagi na bliskie sąsiedztwo struktur kości skroniowej, mózgowia, nerwów czaszkowych i dużych naczyń, leczenie ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego powinno być podjęte jak najszybciej. W wybranych przypadkach pacjent powinien być hospitalizowany.

Wg aktualnych zaleceń w większości przypadków ostrego zapalenia wyrostka sutkowatego bez powikłań skuteczne jest leczenie zachowawcze z zastosowaniem antybiotyków. Leczenie chirurgiczne uzupełnione antybiotykoterapią powinno być zastosowane u pacjentów z ostrym zapaleniem wyrostka sutkowatego z powstaniem ropniaka oraz w przypadkach z powikłaniami.

Zapobieganie zapaleniu wyrostka sutkowatego polega przede wszystkim na:

1. szczepieniu dzieci przeciw grypie i pneumokokom
2. braku/unikaniu narażenia na dym tytoniowy
3. karmieniu naturalnym niemowląt.

Autorka tekstu: dr n. med. Anna Piotrowska, absolwentka Akademii Medycznej w Białymstoku. Wieloletni pracownik kliniczny oraz naukowy w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu. Autorka licznych publikacji i prac wygłaszanych na konferencjach krajowych i zagranicznych. Zajmuje się diagnostyką i leczeniem chorób uszu, gardła i krtani zarówno u dzieci jak i dorosłych. Diagnozuje i leczy także schorzenia związane z zaburzeniami słuchu u dzieci i u dorosłych. Jest specjalistką Poradni OTOLARYNGOLODZY24.PL.