Somatyczny uk³ad nerwowy: budowa i funkcje

Somatyczny uk³ad nerwowy nie jest odrêbn± struktur± anatomiczn±. Wraz z uk³adem autonomicznym tworzy obwodowy uk³ad nerwowy. Ta czê¶ci uk³adu nerwowego odpowiada za analizê bod¼ców zmys³owych i za wykonywanie ruchów dowolnych, czyli zale¿nych od woli. Co warto wiedzieæ o somatycznym uk³adzie nerwowym?

Somatyczny uk³ad nerwowy, inaczej uk³ad somatyczny (³ac. systema nervosum somaticum, Sympathetic nervous system, SNS), jest odpowiedzialny za kontakt ze ¶rodowiskiem zewnêtrznym oraz szybkie reagowanie w przypadku zachodz±cych w nim zmian. W przeciwieñstwie do uk³adu autonomicznego, z którym tworzy obwodowy uk³ad nerwowy, dzia³anie somatycznego uk³adu nerwowego w du¿ym stopniu jest zale¿ne od naszej woli. Uk³ad autonomiczny, w sk³ad którego wchodzi uk³ad wspó³czulny oraz przywspó³czulny, kontroluje przebieg procesów niezale¿nych od woli.

Budowa uk³adu nerwowego

Somatyczny uk³ad nerwowy uznawany jest za czê¶æ obwodowego uk³adu nerwowego. Nie jest odrêbn± struktur± i czê¶ci± uk³adu nerwowego. Wyró¿nia siê go, maj±c na uwadze pe³nione przez niego funkcje.  Somatyczny uk³ad nerwowy to nazwa wynikaj±ca z czynno¶ciowego podzia³u ca³o¶ci dróg i o¶rodków nerwowych.

Uk³ad nerwowy ma za zadanie odbieraæ informacje ze ¶rodowiska zewnêtrznego i wewnêtrznego organizmu, przetwarzaæ je i odpowiednio reagowaæ na nie impulsami do narz±dów wykonawczych.

Z punktu widzenia anatomii wyró¿nia siê:

  • uk³ad o¶rodkowy, który mie¶ci siê wewn±trz czaszki i krêgos³upa. Sk³ada siê z dwóch czê¶ci: mózgu i rdzenia krêgowego,
  • uk³ad obwodowy. Mie¶ci siê na zewn±trz czaszki i krêgos³upa. Sk³ada siê z dwóch czê¶ci: somatycznego uk³adu nerwowy i autonomicznego uk³adu nerwowego.

Ze wzglêdu na spe³niane funkcje uk³ad nerwowy dzieli siê na:

  • uk³ad somatyczny. SNS jest t± czê¶ci± obwodowego uk³adu nerwowego, która zajmuje  siê wymian± informacji ze ¶rodowiskiem zewnêtrznym.
  • uk³ad autonomiczny (zwany uk³adem wegetatywnym) jest t± czê¶ci± obwodowego uk³adu nerwowego, która odpowiedzialna jest za regulacjê wewnêtrznego ¶rodowiska ustroju.

Somatyczny uk³ad nerwowy - podzia³

Somatyczny uk³ad nerwowy dzieli siê na:

  • ruchowy (piramidowy i pozapiramidowy). Uk³ad piramidowy jest zaanga¿owany w wykonywanie celowych i zaplanowanych aktywno¶ci. Pozwala na planowanie ruchów i ich realizacjê. Funkcj± czê¶ci pozapiramidowej jest kontrola nad ruchami automatycznymi, takimi jak napiêcie miê¶ni, postawa i czê¶ciowo równie¿ koordynacja czê¶ci cia³a.
  • czuciowy (czucia powierzchniowego, czucia g³êbokiego, narz±dów zmys³ów). Czê¶æ czuciowa uk³adu somatycznego obejmuje elementy odpowiedzialne za czucie powierzchowne i g³êbokie oraz uczestniczy w przetwarzaniu wra¿eñ, które docieraj± do organizmu z narz±dów zmys³ów.

Somatyczny uk³ad nerwowy –  budowa i dzia³anie

  • W sk³ad somatycznego uk³adu nerwowego wchodz± zwoje, sploty nerwowe oraz nerwy obwodowe. Podstawowymi komórkami buduj±cymi uk³ad nerwowy s± neurony, za¶ za podstawow± jednostkê uk³adu somatycznego uznaje siê w³ókna nerwowe.

Somatyczny uk³ad nerwowy sk³ada siê z dwóch typów w³ókien nerwowych:

  • nerwów aferentnych. To w³ókna doprowadzaj±ce, centropetalne. Przenosz± sygna³y sensoryczne, czyli czuciowe do o¶rodkowego uk³adu nerwowego,
  • nerwów eferentnych. To w³ókna odprowadzaj±ce, centrofugalne. Przenosz± sygna³y motoryczne, czyli ruchowe z o¶rodkowego uk³adu nerwowego do miê¶ni szkieletowych.

Wyró¿nia siê 12 par nerwów czaszkowych, wywodz±cych siê bezpo¶rednio ze struktur mózgowia oraz 31 par nerwów rdzeniowych. Od ka¿dego z segmentów odchodzi jedna para nerwów. Za po¶rednictwem czuciowych w³ókien nerwowych, do wy¿szych o¶rodków uk³adu nerwowego, przesy³ane s± informacje odebrane przez receptory rozsiane po ca³ym organizmie. Somatyczny uk³ad nerwowy odpowiada tak¿e za wykonywanie zaplanowanych ruchów. Jest to mo¿liwe dziêki w³óknom ruchowym, które przesy³aj± impulsy nerwowe z ró¿nych o¶rodków uk³adu nerwowego do narz±dów wykonawczych.

Somatyczny uk³ad nerwowy – rola i funkcje

Dzia³anie somatycznego uk³adu nerwowego w du¿ym stopniu podlega kontroli ¶wiadomo¶ci. Funkcje somatycznego uk³adu nerwowego to:

  • odbieranie rozmaitych bod¼ców czuciowych (zajmuje siê tym czê¶æ czuciowa uk³adu),
  • wykonywanie celowych, zale¿nych od naszej woli ruchów (odpowiada za to czê¶æ ruchowa uk³adu somatycznego),
  • rejestracja i przetwarzanie doznañ z receptorów (dotyk czy temperatura),
  • odbieranie impulsów, które docieraj± do zmys³ów (bod¼ce wzrokowe, s³uchowe, wêchowe czy smakowe),
  • unerwianie miê¶ni szkieletowych, których czynno¶æ zale¿na jest od woli,
  • kierowanie prac± gruczo³ów skórnych i komórek barwnikowych skóry.
Zobacz wideo