Somatyczny układ nerwowy, inaczej układ somatyczny (łac. systema nervosum somaticum, Sympathetic nervous system, SNS), jest odpowiedzialny za kontakt ze środowiskiem zewnętrznym oraz szybkie reagowanie w przypadku zachodzących w nim zmian. W przeciwieństwie do układu autonomicznego, z którym tworzy obwodowy układ nerwowy, działanie somatycznego układu nerwowego w dużym stopniu jest zależne od naszej woli. Układ autonomiczny, w skład którego wchodzi układ współczulny oraz przywspółczulny, kontroluje przebieg procesów niezależnych od woli.
Budowa układu nerwowego
Somatyczny układ nerwowy uznawany jest za część obwodowego układu nerwowego. Nie jest odrębną strukturą i częścią układu nerwowego. Wyróżnia się go, mając na uwadze pełnione przez niego funkcje. Somatyczny układ nerwowy to nazwa wynikająca z czynnościowego podziału całości dróg i ośrodków nerwowych.
Układ nerwowy ma za zadanie odbierać informacje ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego organizmu, przetwarzać je i odpowiednio reagować na nie impulsami do narządów wykonawczych.
Z punktu widzenia anatomii wyróżnia się:
- układ ośrodkowy, który mieści się wewnątrz czaszki i kręgosłupa. Składa się z dwóch części: mózgu i rdzenia kręgowego,
- układ obwodowy. Mieści się na zewnątrz czaszki i kręgosłupa. Składa się z dwóch części: somatycznego układu nerwowy i autonomicznego układu nerwowego.
Ze względu na spełniane funkcje układ nerwowy dzieli się na:
- układ somatyczny. SNS jest tą częścią obwodowego układu nerwowego, która zajmuje się wymianą informacji ze środowiskiem zewnętrznym.
- układ autonomiczny (zwany układem wegetatywnym) jest tą częścią obwodowego układu nerwowego, która odpowiedzialna jest za regulację wewnętrznego środowiska ustroju.
Somatyczny układ nerwowy - podział
Somatyczny układ nerwowy dzieli się na:
- ruchowy (piramidowy i pozapiramidowy). Układ piramidowy jest zaangażowany w wykonywanie celowych i zaplanowanych aktywności. Pozwala na planowanie ruchów i ich realizację. Funkcją części pozapiramidowej jest kontrola nad ruchami automatycznymi, takimi jak napięcie mięśni, postawa i częściowo również koordynacja części ciała.
- czuciowy (czucia powierzchniowego, czucia głębokiego, narządów zmysłów). Część czuciowa układu somatycznego obejmuje elementy odpowiedzialne za czucie powierzchowne i głębokie oraz uczestniczy w przetwarzaniu wrażeń, które docierają do organizmu z narządów zmysłów.
Somatyczny układ nerwowy – budowa i działanie
- W skład somatycznego układu nerwowego wchodzą zwoje, sploty nerwowe oraz nerwy obwodowe. Podstawowymi komórkami budującymi układ nerwowy są neurony, zaś za podstawową jednostkę układu somatycznego uznaje się włókna nerwowe.
Somatyczny układ nerwowy składa się z dwóch typów włókien nerwowych:
- nerwów aferentnych. To włókna doprowadzające, centropetalne. Przenoszą sygnały sensoryczne, czyli czuciowe do ośrodkowego układu nerwowego,
- nerwów eferentnych. To włókna odprowadzające, centrofugalne. Przenoszą sygnały motoryczne, czyli ruchowe z ośrodkowego układu nerwowego do mięśni szkieletowych.
Wyróżnia się 12 par nerwów czaszkowych, wywodzących się bezpośrednio ze struktur mózgowia oraz 31 par nerwów rdzeniowych. Od każdego z segmentów odchodzi jedna para nerwów. Za pośrednictwem czuciowych włókien nerwowych, do wyższych ośrodków układu nerwowego, przesyłane są informacje odebrane przez receptory rozsiane po całym organizmie. Somatyczny układ nerwowy odpowiada także za wykonywanie zaplanowanych ruchów. Jest to możliwe dzięki włóknom ruchowym, które przesyłają impulsy nerwowe z różnych ośrodków układu nerwowego do narządów wykonawczych.
Somatyczny układ nerwowy – rola i funkcje
Działanie somatycznego układu nerwowego w dużym stopniu podlega kontroli świadomości. Funkcje somatycznego układu nerwowego to:
- odbieranie rozmaitych bodźców czuciowych (zajmuje się tym część czuciowa układu),
- wykonywanie celowych, zależnych od naszej woli ruchów (odpowiada za to część ruchowa układu somatycznego),
- rejestracja i przetwarzanie doznań z receptorów (dotyk czy temperatura),
- odbieranie impulsów, które docierają do zmysłów (bodźce wzrokowe, słuchowe, węchowe czy smakowe),
- unerwianie mięśni szkieletowych, których czynność zależna jest od woli,
- kierowanie pracą gruczołów skórnych i komórek barwnikowych skóry.
