Prawidłowa ilość oddechów u dorosłego człowieka wynosi 12-17 razy na minutę, przy czym wydech jest nieznacznie dłuższy. W procesie oddychania biorą udział nosi i usta, gardło, krtań i tchawica (górne drogi oddechowe) oraz oskrzela i płuca (dolne drogi oddechowe). W procesie oddychania wiodący udział mają mięśnie, które regulują wdech. U kobiet dominuje praca mięśni międzyżebrowych zewnętrznych, natomiast u mężczyzn - przepona. Określane jest to mianem toru oddychania (tor piersiowy i tor brzuszny).
Do zaburzeń oddychania zalicza się zaburzenia częstości oddychania, gdy mówimy o oddechu zwolnionym lub przyspieszonym, a także zaburzenia głębokości oddechu (oddech spłycony i oddech pogłębiony) oraz zaburzenia regularności oddechu, zaburzenia ruchów klatki piersiowej oraz toru oddechowego. Zaburzenia oddychania są groźne dla zdrowia. Mogą także stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia.
Wśród chorób objawiających się zaburzeniami oddychania są przede wszystkim choroby płuc oraz choroby serca, a także choroby mózgu, choroby metaboliczne, w tym cukrzyca, nowotwory i urazy. Zdarzają się ponadto zaburzenia oddychania związane z silnymi emocjami, takimi jak nadmierny strach lub radość.
Podstawowym objawem zaburzeń oddychania jest duszność, uczucie że brakuje nam powietrza. Duszności mogą być gwałtowne lub narastać stopniowo. Takie zaburzenia wymagają wizyty u lekarza. Badania lekarskie polegają na osłuchaniu klatki piersiowej pacjenta, a następnie - w zależności od potrzeb - wykonaniu RTG klatki piersiowej oraz badania gazometrycznego krwi. Potrzebne są także badania laboratoryjne krwi, pomocne może okazać się oznaczenie glukozy we krwi lub kreatyniny. Ponadto w niektórych przypadkach wykonuje się badanie spirometryczne i EKG serca. Przy dalszych kłopotach z wydaniem diagnozy może być potrzebna tomografia płuc lub głowy.
Jak zbudowane są płuca?
Oddech przyspieszony - oznacza niewydolność oddechową, która może towarzyszyć takim chorobom płuc jak zapalenie płuc, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, czyli POCHP, zapalenie oskrzeli, a także rak płuc. Ponadto przyspieszenie oddechu związane jest z niewydolnością serca, niedokrwistością, wysoką gorączką oraz z silnym bólem.
Oddech spowolniony - pojawia się w niektórych chorobach mózgu, a także w przypadku chorób metabolicznych, takich jak śpiączka cukrzycowa i mocznica. A ponadto jest objawem poważnego zatrucia lekami, mającymi wpływ na proces oddychania.
Oddech pogłębiony - może zdarzyć się w przypadku tzw. śpiączki ketonowej przy niewyrównanej cukrzycy, natomiast oddech spłycony związany jest z niewydolnością płuc w przebiegu ciężkich chorób płuc. Jest także charakterystyczny dla stanów agonalnych.
Przy schorzeniach ośrodkowego układu nerwowego, takich jak udar mózgu, encefalopatia metaboliczna i polekowa oraz niewydolność serca pojawia się tzw. oddech Cheyne'sa-Stoekesa. Polega na powtarzającym się cyklu bezdechów oraz coraz szybszych i głębszych oddechów. Inny rodzaj zaburzenia to oddech Biota, oznaczający szybki, płytki i nieregularny oddech. Bezdech może trwać nawet 30 sekund. Związany jest z chorobami ośrodkowego układu nerwowego oraz ze śpiączką farmakologiczną. Towarzyszy także agonii.
Zmiana toru oddechowego z brzusznego na piersiowy u mężczyzn związana jest z wodobrzuszem, a także z pojawieniem się wielkich guzów w jamie brzusznej lub z porażeniem przepony. Jest objawem takich chorób jak choroby opłucnej, zesztywniające zapalenie kręgosłupa, porażenie mięśni międzyżebrowych.
Przy odmie opłucnowej i płynie w jamie opłucnej pojawia się oddech jednostronny. Natomiast oddech paradoksalny oznacza zapadanie się klatki piersiowej przy wdechu, co związane jest z urazami klatki piersiowej i towarzyszy złamaniu kilku żeber w więcej niż dwóch miejscach.
Dla chorób związanych z zaburzeniami psychicznymi, na przykład z nerwicą, charakterystyczne jest występowanie oddechu wdychającego, to znaczy takiego, gdy oddychanie przerywane jest głębokimi wdechami.
Takie zaburzenia wpływają na jakość snu. Najczęstsza postać to chrapanie i jego groźna postać, czyli obturacyjny bezdech senny. Prowadzi bowiem do niedotlenienia mózgu, a w konsekwencji do wielu stanów, w tym do utrzymującego się zmęczenia w ciągu dnia, spadku koncentracji, kłopotów z pamięcią, porannych bólów głowy.