Kalcytriol (łac. Calcitriolum; 1,25-dihydroksycholekalcyferol, 1,25(OH)2D3) to organiczny związek chemiczny będący aktywną formą witaminy D3. Kalcytriol ma strukturę zbliżoną do hormonów steroidowych i wykazuje działanie hormonopodobne.
Kalcytriol - działanie
Kalcytriol kontroluje gospodarkę wapniowo-fosforanową organizmu. Wywołuje zwiększenie absorpcji wapnia i fosforanów w układzie pokarmowym, wpływa na zwiększenie ich absorpcji zwrotnej w kanalikach nerkowych, jednocześnie hamuje wydzielanie parathormonu (PTH). To jeden z elementów układu regulującego prawidłowe stężenie wapnia w osoczu. Jest też regulatorem układu odpornościowego, zwiększającym wydzielanie substancji o charakterze przeciwzapalnym w procesach zapalnych.
Pod wpływem kalcytriolu następuje synteza różnych białek, nie tylko bezpośrednio związanych z gospodarką wapniową. Związek ten uczestniczy w procesach mineralizacji kości, zjawiskach odpornościowych oraz różnicowaniu komórek. Ponieważ wzmaga resorpcję kości i przyspiesza ich przebudowę, jest powszechnie stosowany w leczeniu hipokalcemii i osteoporozy.
Aby zapewnić optymalne wartości stężenia kalcytriolu we krwi, należy zadbać, by w diecie były obecne pokarmy bogate w witaminę D. Należą do nich tłuste ryby, takie jak: węgorz, śledź, dorsz, łosoś, makrela oraz jaja czy sery żółte. Bardzo ważne jest, by od kwietnia do września co najmniej 15 minut przebywać na słońcu. Ważne jest, aby co najmniej 18 proc. ciała było odsłonięte i pozbawione filtrów przeciwsłonecznych. Ponieważ w naszym klimacie może być z tym ciężko, zaleca się suplementację witaminy D w okresie jesienno-zimowym.
Niedobór kalcytriolu
Skutkiem niedoboru kalcytriolu w organizmie jest zaburzenie metabolizmu kostnego. Objawem jest osteomalacja. To choroba metaboliczna kości, która polega na niedostatecznej mineralizacji i zmniejszeniu gęstości kości wskutek niedoboru witaminy D lub jej metabolitów. Występuje ono u osób dorosłych z niedoborami witaminy D3. Wówczas dochodzi do nieprawidłowego wchłaniania jonów wapnia i fosforanów przez jelita lub do ich utraty przez nerki. Choroba zwiększa ryzyko złamań. Mogą dokuczać bóle kości, pojawiać się zaburzenia chodu (tzw. kaczy chód), szpotawość bioder, skrzywienia kręgosłupa i kurza klatka piersiowa kurza, a mięśnie szkieletowe są osłabione lub tkliwe. Dojść może do przewlekłej hipofosfatemii (stanu obniżonego stężenia fosforanów) lub hipokalcemii (stanu obniżonego poziomu wapnia).
Niedobór kalcytriolu w organizmie predysponuje do wtórnej nadczynności przytarczyc, czyli stanu stan nadmiernego wydzielania parathormonu odpowiedzialnego za regulację hormonalnej gospodarki wapniowo-fosforanowej (PTH). Ponieważ rośnie stężenie wapnia we krwi (kosztem zgromadzonego w kościach), pojawia się osteoporoza czy zaburzenia rytmu pracy serca.
Kalcytriol - badanie
Poziom kalcytriolu oznacza się w celach diagnostycznych w chorobach kości (krzywica, osteopenia) oraz w różnicowaniu hiperkalcemii. Wraz z oznaczeniem 25-OH-D3 jest najlepszym wskaźnikiem stanu gospodarki witaminy D. W zależności od metody oznaczenia oraz norm laboratoryjnych wartości prawidłowe zawierają się w granicach 50-150 pmol/l (20-60 pg/ml).
Kalcytriol – zastosowanie
Kalcytriol to składnik preparatów stosowanych w krzywicy, hipokalcemii czy osteoporozie. Ponieważ kalcytriol wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego, a i bierze udział w procesach nadzorujących proliferację i różnicowanie komórek, kalcytriol stosuje się do leczenia różnych chorób. Tym samym związek znajduje swoje zastosowanie w:
- uzupełnianiu niedoborów witaminy D w organizmie,
- terapii chorób w typie autoagresji immunologicznej,
- leczeniu niewydolności nerek,
- terapii łuszczycy (obserwuje się hamowanie nadmiernego namnażania się komórek naskórka),
Związek najczęściej dostępny jest jako preparat w postaci kapsułek stosowanych doustnie. Na zmiany łuszczycowe stosuje się maść.
Ze stosowaniem kalcytriolu związane są różne działania niepożądane, takie jak bezsenność, ból głowy i mięśni, mdłości, wymioty, zaparcia, osłabienie, suchość błony śluzowej jamy ustnej, wielomocz, wzmożone pragnienie, metaliczny smak w ustach, świąd, zwiększone ciśnienie krwi, kamica nerkowa.
Wapń jest potrzebny nie tylko kościom, ale również sercu i układowi nerwowemu
