Jarzębina wabi ptaki
Jarzębinę (Sorbus aucuparia L.) znamy pd kilkoma nazwami, w tym tymi oficjalnymi, takimi jak jarząb pospolity, jarząb zwyczajny. Należy do rodziny różowatych, jest zatem daleką kuzynką róży. Rośnie w Europie, a także w południowo-zachodniej Azji, w części Syberii. W Polsce jest szeroko rozpowszechniona. Jest stosunkowo niedużym drzewem, o delikatnych liściach, z gładką jasną korą. Owocuje od końca lata do wczesnej jesieni, wydając małe czerwone owoce, które chętnie są zjadane zarówno przez ludzi, jak i ptaki. Rośnie najlepiej w nasłonecznionych miejscach i jest odporne na zanieczyszczenia powietrza. Odmiana górska jarzębiny dociera nawet do poziomu kosodrzewiny.
Jarzębina jest rośliną ozdobną, sadzoną w ogrodach dla jej uroku, z jej owoców wyrabiano niegdyś korale. Dawniej owoce jarzębiny służyły też ptasznikom do wabienia ptaków, stąd łacińska nazwa oznacza w dosłownym tłumaczeniu "jarzębina łowiąca ptaki". Jest rośliną miododajną, stanowi także pożywienie dla ptaków, w tym dla drozda, jemiołuszki, jarząbka, gila, a także dla zwierząt leśnych.
Jarzębina - roślina lecznicza
Surowcem zielarskim są owoce, zawierające przede wszystkim bogactwo witaminy C, a także E, K, B3, PP, niewielkie ilości witaminy A, a także cukier sorbozę, garbniki oraz pektyny. Zawierają dwa razy więcej karotenu niż marchew. Owoce należy zerwać jeszcze przed przymrozkami, gdy nabiorą czerwonego zabarwienia, a następnie suszyć w temperaturze około 40 stopni C.
Cukier sorboza jest to cukier prosty, należący do ketoz, występujący m.in. w owocach jarzębiny i marakui, w niektórych porostach, stanowi dla rośliny tzw. materiał zapasowy. Sorboza rozpuszcza się w wodzie, nie fermentuje pod wpływem drożdży. Jest materiałem wyjściowym do syntezy kwasu askorbinowego, czyli witaminy C.
Garbniki roślinne to inaczej taniny, nadające roślinie cierpkości i gorzkawego posmaku. Mają właściwości bakteriobójcze, przeciwzapalne i ściągające. Pektyny to roślinne substancje żelujące, wchodzące w skład błonnika. Mają więc dobroczynne działanie na układ pokarmowy, w tym na perystaltykę jelit. Pektyny mają też zdolność wiązania cząsteczek cholesterolu. Ponadto usprawniają pracę jelit, pomagając usuwać resztki pokarmowe. Zapobiegają zaparciom oraz tworzą w jelitach warstwę ochronną, która wspiera mikroflorę jelitową.
Jarzębina zwykle dodawana jest do mieszanek ziołowych, w tym do Rektosanu, który jest polecany przy krwawieniach z końcowego odcinka jelita grubego oraz z guzków odbytniczych, przy hemoroidach oraz w stanach zapalnych jelita grubego. Działa pomocniczo także przy wrzodach i czyrakach, tworzących się w okolicach odbytu oraz w krwawieniach do przewodu pokarmowego. Jarzębina ma słabe działanie moczopędne oraz korzystne dla błon śluzowych układu pokarmowego. Zalecana jest przy schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego, a także przy nieżytach jelit i przewlekłych biegunkach.
Jarzębina jako przysmak kulinarny
Surowe owoce jarzębiny są dla człowieka trujące, a ponadto gorzkie. Zawierają bowiem kwas parasorbowy. To właśnie z jarzębiny wyekstrahowano po raz pierwszy kwas sorbowy. Owoce jarzębiny stracą właściwości trujące oraz gorycz po przemrożeniu lub po zanurzeniu we wrzątku. Z owoców jarzębiny powstają smaczne konfitury, dżemy, marmoladki, soki oraz nalewki.
Z owoców jarzębiny powstaje też jarzębiak – wódka owocowa robiona z nalewu jarzębinowego z dodatkiem destylatów owocowych i destylatu winnego oraz naturalnego karmelu.
