Kubkami smakowymi nazywa się całe skupiska receptorów smaku. W jednym takim zbiorowisku jest zazwyczaj od 50 do 150 receptorów. Są one zbudowane z dwóch części - części szczytowej oraz podstawno-bocznej. U dorosłego człowieka występuje około 10 tysięcy kubków, które rozmieszczone są po obszarze jamy ustnej, a także w gardle, przełyku oraz nagłośni. Kubki ulegają regularnemu niszczeniu i regeneracji. Niektóre funkcjonują jedynie przez dziesięć dni, po czym ulegają zniszczeniu i są zastępowane przez nowe.
Dzięki kubkom smakowym możliwe jest odczuwanie smaków, a także identyfikowanie produktów, które mogą być potencjalnie niebezpieczne. Do roku 2000 rozróżniano cztery podstawowe smaki, czyli słony, słodki, kwaśny oraz gorzki. W 2000 roku za piąty smak oficjalnie uznano tak zwany smak umami, który występuje między innymi w sosie sojowym, grzybach, produktach wysokobiałkowych, orzechach oraz algach. W smak ten bogate są również produkty zawierające glutaminian sodu. Dodatkowo rozróżnia się smak nazywany tłustym. Prawdopodobnie jest on częściowo odbierany przez receptory odbierające smak słodki.
Kubki smakowe na języku
Na języku (a dokładniej w błonie śluzowej języka) człowieka znajduje się największa ilość kubków smakowych. Są one skupione w tak zwanych brodawkach, które są widoczne jako wyraźne wybrzuszenia na powierzchni języka.
Ze względu na położenie w obrębie języka rozróżnia się cztery typy brodawek:
- Brodawki nitkowate – stale rosną i ścierają się podczas jedzenia, nie są wyposażone w kubki smakowe;
- Brodawki liściaste - tworzą szeregi położone w górno-bocznej powierzchni z tyłu języka;
- Brodawki grzybowate - są usytuowane w tylno-górnej części języka,
- Brodawki okolne - leżą wzdłuż bruzdy granicznej języka tworząc pojedynczą linię.
Przez wiele lat sądzono, że na języku można wyróżnić strefy, które są wrażliwe na poszczególne smaki. Co ciekawe, błędne przekonanie wynikało z niepoprawnego tłumaczenia powstałego na początku XX wieku tekstu pod tytułem “ZurPsychophysik des Geschmackssinnes”. Tekst ponownie przetłumaczono w 1974 roku i wówczas zrezygnowano z teorii mapy smaków. Dziś wiadomo już, że receptory odbierające poszczególne smaki są rozmieszczone na całej powierzchni języka.
Za odczuwanie poszczególnych smaków odpowiedzialne są różne substancje chemiczne:
- Odczuwanie smaku słonego - sole potasu i sodu
- Odczuwanie smaku słodkiego - alkohole oraz węglowodany
- Odczuwanie smaku kwaśnego - jony wodorowe
- Odczuwanie smaku gorzkiego – alkaloidy (często są truciznami).
Wrażliwość poszczególnych kubków na różne smaki jest kwestią genetyczną, a więc różni się u różnych osób. Zróżnicowana jest szczególnie wrażliwość na smaki słodki oraz gorzki. Wrażliwość na smaki wzrasta podczas ciąży. Co ciekawe, wrażliwość kubków smakowych, a więc zdolność odczuwania smaków zmniejsza się wraz z wiekiem. W miarę starzenia się organizmu liczba brodawek na języku zmniejsza się aż o około 2/3. Warto zaznaczyć, że odczuwanie smaku jest ściśle powiązane z odczuwaniem zapachu. Wyjaśnia to, dlaczego, gdy mamy zatkany nos słabiej odczuwamy smaki.
Powiększone kubki smakowe na języku - przyczyny
Mówiąc o powiększonych kubkach smakowych na języku, tak naprawdę mówi się o powiększeniu brodawek. Przyczyny powiększenia brodawek mogą być różne. Najczęstsze przyczyny to zakażenie bakteryjne, grzybicze lub wirusowe. Często brodawki na języku powiększają się na skutek działania czynników drażniących, na przykład w przebiegu refluksu przełykowo-żołądkowego. Powiększenie brodawek może być związane również z zaburzeniami ogólnoustrojowymi. Stany zapalne w obrębie jamy ustnej można łagodzić stosując specjalne płukanki o działaniu antyseptycznym. Płukanki takie zazwyczaj mają w swoim składzie wyciągi ziołowe, na przykład z rumianku albo szałwii. W przypadku infekcji często konieczne jest stosowanie żelu lub zawiesiny, którą nakłada się miejscowo na zmienione obszary jamy ustnej. W przypadku podejrzenia, że powiększenie brodawek może być związane z chorobą ogólnoustrojową należy niezwłocznie udać się do lekarza.
Seler naciowy jest najzdrowszy na surowo, a do tego w tej formie jest najzdrowszy i ma działanie odmładzające
