Żuchwa - budowa, funkcje, najczęstsze schorzenia

Żuchwa, potocznie nazywana zazwyczaj dolną szczęką, to nieparzysta kość umożliwiająca mówienie oraz żucie. Jak zbudowana jest żuchwa? Na czym polega jej ruch i jakie są możliwe zaburzenia funkcjonowania żuchwy?

Żuchwa - anatomia

Żuchwa człowieka jest kością nieparzystą, która zrasta się z dwóch osobnych części na etapie życia płodowego. Co ciekawe, w miejscu połączenia obydwu części zazwyczaj pozostaje niewielka wypukłość lub bruzda przechodząca w guzowatość bródkową. Żuchwa zbudowana jest z kilku podstawowych części:

• Trzon – jest główną częścią żuchwy, w której osadzone są zęby; w obrębie trzonu znajduje się również guzowatość bródkowa, czyli najbardziej wystający fragment trzonu,
• Gałęzie żuchwy - odchodzą symetrycznie w dwie strony od trzonu; gałąź w górnej części rozdziela się na dwa wyrostki (dziobiasty oraz kłykciowy). Ten drugi razem z kośćmi skroniowymi tworzy stawy skroniowo-żuchwowe,
• Kąt żuchwy - stanowi połączenie między trzonem żuchwy, a gałęziami żuchwy.
  

Oprócz tego, w obrębie żuchwy występują inne struktury. W przedniej części trzonu znajdują się tak zwane guzy bródkowe, a także otwory bródkowe. Przez otwory te przechodzą tętnice bródkowe biegnące od tętnicy zębodołowej dolnej oraz nerwy bródkowe, które biegną z kanału żuchwy. Na trzonie żuchwy, a dokładniej na jego wewnętrznej powierzchni, zlokalizowane są także miejsca przyczepienia mięśni oraz dołki podjęzykowe, w których umiejscawiają się ślinianki.

Żuchwa jest połączona z czaszką za pomocą dwóch stawów skroniowo-żuchwowych. Dzięki żuchwie możliwe są ruchy, które są niezbędne podczas jedzenia oraz mówienia. Warto zaznaczyć, że otwieranie oraz zamykanie ust jest realizowane jedynie przez żuchwę, podczas tych ruchów czaszka oraz górna szczęka są całkowicie nieruchome. Ruch żuchwy jest wyjątkowy i wyróżnia staw skroniowo-żuchwowy na tle innych stawów występujących w ludzkim ciele. W początkowym stadium ruch ma charakter obrotowy – odbywa się, gdy usta są otwierane na szerokość około dwóch centymetrów. Następnie, gdy usta otwierają się szerzej, występuje tak zwany ruch saneczkowy, podczas którego żuchwa delikatnie wysuwa się do przodu. Żuchwa jest poruszana przez kilka grup mięśni, które dzieli się na mięśnie unoszące żuchwę, mięśnie opuszczające żuchwę, mięśnie wysuwające żuchwę, mięśnie cofające żuchwę oraz mięśnie poruszające żuchwę na boki.

Żuchwa - zaburzenia

Ze względu na charakterystyczną budowę oraz wyjątkowy ruch w stawie skroniowo-żuchwowym, staw ten jest narażony na wystąpienie stanu, który nazywany jest zaburzeniami czynnościowymi stawu skroniowo-żuchwowego. Taki patologiczny stan wiąże się z nieprawidłowościami, które dotyczą zarówno stawu, jak i pobliskich mięśni, kości, a także zębów. Jednym z takich zaburzeń jest zgrzytanie zębami, które zazwyczaj ma podłoże psychiczne i jest spowodowane częstym stresem. U osób, które zgrzytają zębami dochodzi do nadmiernego rozbudowania mięśni szczęki, co generuje powstanie błędnego koła, gdyż im mocniejsze mięśnie, tym mocniej pacjent zgrzyta zębami, natomiast im mocniej zgrzyta, tym bardziej wzmacniają się mięśnie. Mięśnie w obrębie żuchwy mogą się wzmacniać również po usunięciu zęba. Wówczas żucie przenosi się na pozostałe zęby, przez co konieczne jest wzmocnienie siły żucia, a co za tym idzie wzmocnienie mięśni. Nadmierne napięcie mięśni powoduje zazwyczaj tępy ból, który nasila się przy nacisku.

Często ból żuchwy pojawia się na skutek problemów stomatologicznych. Wówczas ból z zęba promieniuje na żuchwę, a czasami również na całą dolną część twarzy, szyję lub ucho. U niektórych pacjentów występuje również ból głowy. Innym problemem jest zaburzenie, o którym mówi się potocznie przeskakująca żuchwa. Taki stan jest spowodowany nieprawidłowym funkcjonowaniem albo uszkodzeniem krążków stawowych. Przeskakująca żuchwa zwykle objawia się charakterystycznym dźwiękiem podczas otwierania i zamykania ust. Ten problem może się również wiązać ze zwichnięciem stawu skroniowo-żuchwowego. Zaburzenia w obrębie żuchwy czasami są związane ze zmianami zwyrodnieniowymi lub stanami zapalnymi występującymi w obrębie stawów.

Złamana żuchwa

Złamanie żuchwy to jeden z najpoważniejszych problemów związanych z kośćmi żuchwy, który wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Najczęściej do złamania dochodzi na skutek urazu, ale może ono być spowodowane również procesem chorobowym, który osłabia kości szczęki. Najbardziej charakterystyczne objawy złamania to silny ból, zaburzenia zgryzu oraz obrzęk w okolicach żuchwy. Mogą wystąpić również zaburzenia czucia dolnej wargi spowodowane podrażnieniem nerwów. Jeżeli zachodzi podejrzenie złamania żuchwy konieczne jest wykonanie odpowiednich badań (podstawowe badanie to tomografia komputerowa) oraz unieruchomienie szczęki pacjenta. W zależności od stopnia uszkodzenia i miejsca złamania dobierana jest odpowiednia metoda leczenia. Warto zaznaczyć, że nie zawsze konieczne jest leczenie operacyjne, czasami wystarczy zastosowanie szyn stabilizujących odłamy kostne.