Przeszczep szpiku: wskazania, przebieg transplantacji

Przeszczep, inaczej transplantacja, szpiku kostnego to podstawowa metoda leczenia białaczki. Jakie są wskazania do przeprowadzenia zabiegu transplantacji szpiku kostnego? Jak przebiega pobranie szpiku oraz jego przeszczep? Jakie są przeciwwskazania do przeprowadzenia zabiegu?

Na czym polega przeszczep szpiku kostnego

Szpik od zdrowego dawcy wszczepiony osobie chorej na białaczkę sprawia, że odtworzone zostają krwiotwórcze tkanki, które zostały wcześniej uszkodzone w wyniku choroby układu krwiotwórczego oraz leczenia. Przeszczep szpiku polega na podaniu do organizmu osoby chorej na białaczkę komórek macierzystych krwiotwórczych. Komórki te można wyodrębnić przede wszystkim ze szpiku kostnego, ale również z krwi pępowinowej oraz krwi obwodowej.

W zależności od sposobu pozyskania komórek krwiotwórczych rozróżnia się trzy rodzaje transplantacji:

1. Przeszczep autogeniczny - komórki macierzyste pochodzą od osoby chorej: komórki pobiera się od chorego jeszcze przed rozpoczęciem leczenia niszczącego komórki szpiku kostnego. Leczenie takie ma ważną zaletę wynikającą z tego, że przeszczepione komórki pochodzą od samego pacjenta. W związku z tym występuje stosunkowo niskie ryzyko pojawienia się powikłań. Poza tym, przeszczep nie zostanie w takim przypadku odrzucony. Taka metoda leczenia może być zastosowana jedynie u pacjentów, u których guz jest niewielki, a choroba nie jest w zaawansowanym stadium. Niestety po zabiegu tego typu istnieje duże ryzyko nawrotu choroby.
2. Przeszczep syngeniczny - komórki macierzyste pochodzą od dawcy, którym jest jednojajowy bliźniak osoby chorej: zabieg tego typu może zostać przeprowadzony jedynie, gdy rodzeństwo jest identyczne pod kątem genetycznym. Oznacza to, że rodzeństwo musi być bliźniakami jednojajowymi, czyli pochodzić z ciąży homozygotowej.
3. Przeszczep allogeniczny - komórki macierzyste pochodzą od dawcy, który nie jest bliźniakiem osoby chorej (może być spokrewniony lub nie): jest to najczęściej stosowana metoda transplantacji. Dawca musi być zgodny z osobą chorą pod kątem antygenów HLA. Leczenie tą metodą wiąże się z mniejszym ryzykiem wystąpienia nawrotu choroby, ponieważ przeszczepiane komórki pochodzą od osoby zdrowej. Niestety, taki przeszczep wiąże się z ryzykiem odrzucenia. Dodatkowo, po transplantacji od dawcy niespokrewnionego konieczne jest wdrożenie leczenia immunopresyjnego.

Przeszczep szpiku – przebieg i powikłania

Przed zabiegiem przeszczepu szpiku u pacjenta przeprowadza się szereg badań, w tym dokładne określenie stopnia zaawansowania nowotworu, szczegółowe badania laboratoryjne krwi, badania serca, badania płuc oraz badania pozwalające wykluczyć zakażenie wirusem zapalenia wątroby, CMV, HIV oraz EBV. Konieczna jest również wizyta u laryngologa, ginekologa oraz stomatologa.

Przed przeprowadzeniem transplantacji szpiku przeprowadza się tak zwane kondycjonowanie. Ma ono na celu zniszczenie komórek nowotworowych, a także komórek układu odpornościowego, które mogłyby spowodować odrzucenie przeszczepu. Kolejnym etapem jest sam przeszczep, który polega na dożylnym podaniu komórek macierzystych pobranych od dawcy do żyły centralnej biorcy.

Po zabiegu mogą wystąpić nieprzyjemne dolegliwości, takie jak:

• Nudności
• Wymioty
• Osłabienie
• Zakażenia
• Krwotoczne zapalenie pęcherza
• Krwiomocz

Przeszczep oraz całość leczenia wiążą się często z utratą włosów. Skutkami przeszczepu, które mogą wystąpić po pewnym czasie od zabiegu są niedoczynność tarczycy, bezpłodność, zaćma oraz różnego rodzaju zakażenia. Poważnymi powikłaniami jest także ostra choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi.

Jak pobiera się szpik do przeszczepu?

Głównym problemem, jaki pojawia się w przypadku konieczności przeszczepu szpiku jest odpowiedni dobór dawcy. Dawca musi odznaczać się zgodnością tkankową z biorcą, przede wszystkim zgodne muszą być geny HLA (są to geny kodujące antygeny leukocytarne). Większe prawdopodobieństwo zgodności HLA występuje w przypadku osób spokrewnionych, dlatego najczęściej dawcą szpiku zostaje osoba należąca do bliskiej rodziny chorego. Osoba oddająca szpik nie musi być tej samej płci, co osoba, u której wykonuje się przeszczep, nie wymaga się również zgodności grupy krwi. W przypadku nieprawidłowego doboru dawcy istnieje duże ryzyko odrzucenia przeszczepu oraz wystąpienia powikłań, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu osoby chorej na białaczkę.

Przed pobraniem szpiku przeprowadza się dokładne badania dawcy, aby wykluczyć występowanie u niego chorób nowotworowych, różnego rodzaju infekcji, zakażenia HIV, zakażenia wirusem zapalenia wątroby, wirusem EBV oraz CMV. Podstawowe wykonywane badania to szczegółowe badania laboratoryjne krwi, USG jamy brzusznej, EKG oraz RTG klatki piersiowej. Komórki szpiku kostnego pobierane są z kości miednicy poprzez wielokrotne nakłucia igłą, a zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym. Podczas zabiegu pobiera się od 1 do 1,5 litra szpiku.