Osierdzie - co to za narząd?
Osierdzie, inaczej worek osierdziowy, to błona otaczająca serce i odejścia wielkich naczyń krwionośnych. Osierdzie zbudowane jest z dwóch warstw: zewnętrznej, nazywanej blaszką ścienną oraz wewnętrznej, czyli blaszki trzewnej. Pomiędzy tymi warstwami znajduje się jama worka osierdziowego, zawierająca niewielką ilość płynu surowiczego (do 50 ml), zapobiegającego tarciu między warstwami. Zadaniem osierdzia jest ochrona serca, amortyzowanie wstrząsów oraz przeciwdziałanie nadmiernemu rozciągnięciu się serca w czasie pracy.
Zapalenie osierdzia - przyczyny
Zapalenie osierdzia może mieć przebieg ostry przewlekły lub nawracający. Przyczyny zapalenia osierdzia, ogólnie rzecz biorąc, dzieli się na trzy grupy: zapalenia infekcyjne, nieinfekcyjne oraz idiopatyczne, czyli o nieustalonej etiologii.
Zapalenia infekcyjne osierdzia są powodowane:
- zakażeniem wirusem np. grypy, HIV, adenowirusami i innymi patogenami
- zakażeniem bakteryjnym: gruźlicze, ropne zapalenie osierdzia
Zapalenia nieinfekcyjne osierdzia - możliwe przyczyny:
- choroby układowe tkanki łącznej - toczeń, twardzina układowa, reumatoidalne zapalenie stawów
- zawał serca
- operacja serca
- zaawansowana niewydolność nerek - mocznicowe zapalenie osierdzia
- urazy klatki piersiowej - uszkodzenia worka osierdziowego podczas cewnikowania, biopsji serca, w wyniku promieniowania jonizującego w radioterapii
- polekowe zapalenie osierdzia - może być spowodowane przez niektóre diuretyki, cyklosporynę, amiodan
- niedoczynność tarczycy
- pierwotne oraz przerzutowe nowotwory osierdzia
Zapalenie osierdzia - objawy
Pierwszym objawem zapalenia osierdzia jest ból w klatce piersiowej. Zlokalizowany za mostkiem promieniuje w stronę pleców oraz łopatek. Ból zwiększa się, gdy leżymy na plecach, a zmniejsza w pozycji siedzącej i przy pochyleniu się do przodu. Bólom towarzyszą zaburzenie rytmu serca i duszności, kaszel oraz gorączka. Dodatkowo pojawia się uczucie irracjonalnego lęku oraz osłabienie.
Zapalenie osierdzia - diagnostyka i leczenie
Zapalenie osierdzia musi być leczone w warunkach szpitalnych.
Charakterystyczne dla zapalenia osierdzia jest, słyszalne przy osłuchu lekarskim, tzw. tarcie osierdziowe. W celu ustalenia przyczyny zapalenia wykonuje się ponadto badanie EKG i echokardiogram oraz, w niektórych przypadkach, pobierany jest płyn osierdziowy.
W worku osierdziowym w szybkim tempie przybywa płynu surowiczego. W zależności od ilości nagromadzonego płynu, szybkości jego przyrastania i ustalonej przyczyny schorzenia, stosuje się leki przeciwzapalne, kolchicynę, glikokortykosteroidy lub antybiotyki (jeśli za chorobą stoi zakażenie bakteryjne). Jeżeli do zapalenia doszło na tle gruźliczym, podaje się leki zwalczające prątki. Przy mocznicowym zapaleniu osierdzia konieczne są częstsze dializy.
Duża ilość płynu osierdziowego zagraża pracy serca, dlatego wykonuje się zabieg o nazwie perikardiocenteza, czyli nakłucie worka osierdziowego i odprowadzenie nadmiaru płynu. Jest to zabieg ratujący życie gdy choremu grozi tamponada serca. Do tamponady może dość w wyniku nagromadzenia się nadmiaru płynu osierdziowego, powodującego wzrost ciśnienia wewnątrzosierdziowego. Może zakończyć się ustaniem akcji serca.
W przypadku bakteryjnego zapalenia osierdzia, oprócz podawania antybiotyków, wykonuje się zabieg drenażu worka osierdziowego oraz płukanie worka.
Zapalenia osierdzia o etiologii wirusowej, występujące najczęściej, są dość łatwe do wyleczenia, chociaż zdarzają się częste nawroty choroby. Natomiast w przypadku choroby nowotworowej rokowania są słabe. Groźne jest także bakteryjne zapalenie osierdzia.
Powikłaniem ropnego i gruźliczego zapalenia osierdzia jest zaciskające zapalenie osierdzia, czyli utrata elastyczności worka osierdziowego.
