Porażenie nerwu twarzowego - przyczyny
Nerw twarzowy jest przede wszystkim nerwem ruchowym, który odpowiada za mięśnie mimiczne twarzy. Kiedy w wyniku ostrego zapalenia nerwu, dochodzi do jego porażenia, mówi się o samoistnym obwodowym porażeniu nerwu twarzowego, czyli tzw. porażeniu Bella. Odpowiada ono za około 75 procent obwodowych uszkodzeń nerwu twarzowego. Może do niego dojść w wyniku zwykłego przewiania. Inne potencjalne przyczyny to:
- zakażenia wirusowe
- alergie
- urazy
- nowotwory czaszki.
Porażenie nerwu twarzowego - objawy
Porażenie zaczyna się nagle, a objawy występują szybko, zazwyczaj po jednej stronie twarzy (porażenie jednostronne). Na początku chory może odczuwać bóle za uchem, a wkrótce nie kontroluje mięśni mimicznych. Nie może zamknąć oka, zmarszczyć czoła ani wyszczerzyć zębów. Kącik wargi jest opadnięty, twarz ulega wygładzeniu. Upośledzone jest wydzielanie łez. Do tego dochodzą zaburzenia smaku oraz obniżona wrażliwość na zapachy. Przy stawianiu diagnozy pomocne jest stwierdzenie objawu Bella, czyli zwracania się gałki ocznej do góry i na zewnątrz. Inne objawy praktycznie nie występują. Poza nimi chory może czuć się całkiem normalnie.
Porażenie nerwu twarzowego dla większości osób jest całkowicie wyleczalne, jednak pełny powrót do zdrowia może trwać od kilku tygodniu do kilku miesięcy. U około połowy chorych objawy znikają samoistnie w ciągu sześciu miesięcy. Możliwe jest także wystąpienie pojedynczych drobnych defektów jak np. przymykanie oka przy uśmiechu. U części chorych porażenie nie ustępuje. Najbardziej narażone są na to osoby powyżej 60. roku życia, cierpiące na cukrzycę lub nadciśnienie tętnicze. W takich przypadkach należy rozważyć operacyjne możliwości rekonstrukcji nerwu twarzowego.
Porażenie nerwu twarzowego - leczenie sterydami
Terapia porażenia nerwu twarzowego opiera się na farmakoterapii oraz fizykoterapii. Środkami pierwszego wyboru są kortykosteroidy lub niesteroidowe środki przeciwzapalne. Najlepsze efekty przynosi szybkie podanie leków, czyli w ciągu 48 godzin od wystąpienia porażenia. Jeśli po dwóch tygodniach od rozpoczęcia leczenia nie widać żadnej poprawy, konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki np. poprzez badanie EMG.
Interwencja chirurgiczna jest rozważana, jeśli w ciągu dwóch miesięcy leczenia zachowawczego nie widać poprawy.
Porażenie nerwu twarzowego - leczenie, rehabilitacja
Nieodłącznym elementem leczenia porażenia nerwu twarzowego jest rehabilitacja, w tym przede wszystkim fizykoterapia. Rehabilitacja powinna być rozpoczęta jak najwcześniej, ponieważ odnerwiony mięsień może zacząć zanikać (zob. Propozycja rehabilitacji porażonego nerwu twarzowego, dr n. kult. fiz. spec. Jagoda Walowska, "Rehabilitacja w Praktyce 2014", 6: 28). W pierwszej fazie porażenia stosuje się przede wszystkim leczenie objawowe. Zacząć można od stymulacji ciepłem poprzez zabiegi rozgrzewające lub naświetlanie lampą. W tym okresie leczenia warto unikać przebywania w przeciągach oraz kurzu. Należy także próbować spać wyłącznie na zdrowej stronie twarzy.
Istotnym elementem terapii jest prawidłowe dbanie o oczy. Ponieważ chory nie panuje nad powiekami, oko jest narażone na nadmierne wysychanie, a nawet owrzodzenie. Aby temu zapobiec, w ciągu dnia oko powinno być odpowiednio nawilżane. Pomóc może zakraplanie soli fizjologicznej lub tzw. sztuczne łzy. Na noc oko może być zaklejane.
W leczeniu porażenia nerwu twarzowego stosowane są także zabiegi elektrostymulacji oraz zmienne pole magnetyczne (zob. tamże, s. 28).
Porażenie nerwu twarzowego - leczenie domowe
Niektóre czynności związane z rehabilitacją porażenia nerwu twarzowego można z powodzeniem wykonywać w domu. Przykładem są ćwiczenia mimiczne przed lustrem. Dla uzyskania efektów należy ćwiczyć systematycznie, kilka razy dziennie. Zestaw ćwiczeń powinien obejmować:
- zamykanie oczu
- marszczenie czoła
- szczerzenie zębów
- gwizdanie i dmuchanie.
Dodatkowo można wykonywać ćwiczenia z zakresu stymulacji nerwowo-mięśniowej, w tym delikatne masaże rozluźniające mięśnie. Najlepiej, jeśli wykonywane są kilka razy dziennie w krótkich, pięciominutowych seriach. Szczególną uwagę podczas masażu należy poświęcić okolicom oka oraz ust.
Porażenie nerwu twarzowego u dzieci
Porażenie nerwu twarzowego u dzieci ma najczęściej związek z ropnym zapaleniem ucha środkowego. Fizykoterapia i ćwiczenia mimiczne mogą mieć charakter zabawy.
Jeśli trudno wskazać konkretną przyczynę porażenia u osób młodych, może być pierwszym objawem stwardnienia rozsianego.
Bibliografia:
- Rehabilitacja w chorobach układu nerwowego, red. Stanisław Grochmala, Stefania Zielińska-Charszewska, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986.
- Neurologia praktyczna, prof. dr hab. med. Antoni Prusiński, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003.
- Neurologia, red. prof. dr hab. med. Wojciech Kozubski, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014.
- Propozycja rehabilitacji porażonego nerwu twarzowego, dr n. kult. fiz. spec. Jagoda Walowska, "Rehabilitacja w Praktyce 2014", 6: 27-28.
