Śledziona znajduje się po lewej stronie jamy brzusznej. U zdrowej, dorosłej osoby jej wielkość mieści się w przedziale od 100 do 350 g. Jej długość nie powinna przekraczać 12 cm a szerokość 4 cm. Jeśli nie jest powiększona nie powinna być wyczuwalna. Medyczne określenie powiększonej śledziony to splenomegalia i oznacza, że jej masa przekracza 350 g. Tak duża śledziona wyczuwalna jest już w badaniu palpacyjnym. Tak bardzo powiększona może powodować uczucie pełności w brzuchu oraz bóle brzucha, pleców, nudności.
Inne możliwości rozpoznania splenomegalii to:
Wykonanie dokładnej diagnostyki jest niezbędne, ponieważ guz w lewym nadbrzuszu niekoniecznie może być spowodowany powiększoną śledzioną. Może mieć także związek z:
Leczenie powiększonej śledziony polega przede wszystkim na leczeniu choroby, która to powiększenie spowodowała. Jest to bardzo szeroki wachlarz schorzeń do których zalicza się:
Splenomegalia jest stanem odwracalnym. Jeśli choroby ją powodujące zostaną wyleczone, śledziona może wrócić do swoich normalnych rozmiarów. Niestety rokowania w części schorzeń przyczyniających się do powiększenia śledziony nie są dobre.
Szczególnym przypadkiem powiększonej śledziony jest hipersplenizm, czyli zespół dużej śledziony. Oznacza niedobór wszystkich składników krwi (erytrocytów, leukocytów i trombocytów). Zbierają się one w powiększonej śledzionie, gdzie dochodzi do ich niszczenia. Podstawową metodą leczenia jest walka z chorobą, która doprowadziła do powiększenia śledziony. Jeśli to się nie uda, może być konieczne usunięcie śledziony, czyli splenektomia.
Powiększona śledziona wymaga specjalnej uwagi. W wyniku zwiększenia swojej objętości grozi pęknięciem. Dochodzi do niego rzadko, ale może się zdarzyć np. w przebiegu mononukleozy zakaźnej. Powoduje krwotok wewnętrzny, który może okazać się śmiertelny. Jeśli do tego dojdzie, szczególnie u dzieci, priorytetem jest ratowanie śledziony. Jeśli się to nie powiedzie należy wyciąć całą lub część. Aby zmniejszyć ryzyko związane z takim urazem należy unikać aktywności fizycznej w stanach powiększonej śledziony.
Niektóre schorzenia prowadzące do splenomegalii wywołują również powiększenie wątroby, czyli hepatomegalię. Stan, w którym zarówno śledziona, jak i wątroba są powiększone nazywany jest hepatosplenomegalią. Dochodzi do niego w przebiegu takich chorób jak: mielofibroza, nadciśnienie wrotne (jako powikłanie marskości wątroby), choroby spichrzeniowe czy mononukleoza zakaźna.
Powiększona śledziona i wątroba to konieczność wykonania dodatkowych badań:
Dzieci są narażone na negatywne konsekwencje powiększonej śledziony w takim samym stopniu jak dorośli. Splenomegalia może być związana z typowymi dla wieku dziecięcego chorobami jak różyczka czy mononukleoza. W takich przypadkach warto pamiętać o ograniczeniu aktywności fizycznej aby nie ryzykować pęknięciem śledziony.
Prawidłowe odżywianie na pewno wpłynie pozytywnie na funkcjonowanie śledziony. Jest to szczególnie ważne, kiedy dochodzi do jej powiększenia. Posiłki powinny być regularne i w miarę możliwości gotowane. Ze względu na uczucie pełności jakie powoduje splenomegalia, lepiej jeśli porcje będą nieduże. Wskazane są gotowane warzywa oraz zupy.
W stanach powiększonej śledziony lepiej unikać cukru (w tym słodkiego nabiału i napojów gazowanych), surowych owoców i warzyw, a także alkoholu.
Długotrwałe nadużywanie alkoholu wpływa negatywnie na cały organizm, w tym i na śledzionę. Jednym z powikłań przewlekłego nadużywania alkoholu może być marskość wątroby, która z kolei prowadzi m.in. do splenomegalii.
Śledziona to jeden z najbardziej niedocenianych narządów w ciele człowieka. Wynika to przede wszystkim z nieznajomości funkcji jakie pełni w organizmie. Przede wszystkim jest elementem układu odpornościowego. Podobnie jak węzły chłonne, śledziona wytwarza limfocyty B, limfocyty T oraz przeciwciała, dzięki którym organizm człowieka może walczyć z infekcjami. Dodatkowo śledziona jest filtrem krwi oraz bierze udział w procesie regulacji objętości krwi (ma zdolność jej magazynowania). Oczyszcza organizm ze starych i uszkodzonych elementów morfologicznych krwi (przede wszystkim erytrocytów). W przebiegu poważnych chorób śledziona wspólnie z wątrobą mogą częściowo przejąć funkcję tworzenia krwi od szpiku. To jedyne narządy, które mają taką zdolność.
Mimo tak licznych zadań, śledziona nie jest niezbędna do życia i może zostać usunięta. Niestety, w takim przypadku procesy w których bierze udział, szczególnie związane z układem odpornościowym ulegną zaburzeniom.
Schorzenia samej śledziony występują bardzo rzadko. Ewentualne problemy z tym narządem, przede wszystkim jej powiększenie są objawami wynikającymi z innych chorób.
Bibliografia:
"Choroby wewnętrzne" pod red. prof. dr. hab. Andrzeja Szczeklika, tom Ii Medycyna Praktyczna, Kraków 2005
"Fizjologia", William F. Ganong, red. naukowa i tłumaczenie Joanna Lewin-Kowalik, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009
"Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej", red. prof. dr hab. med. W. Z. Traczyk, prof. dr hab. med. Andrzej Trzebski, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
"Medycyna wewnętrzna" G. Herold, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008
"Hepato- i splenomegalia w wybranych chorobach metabolicznych - diagnostyka i różnicowanie", Patryk Lipiński, Irena Jankowska, Edyta Szymańska, Dariusz Rokicki, Anna Tylki-Szymańska, Pediatr Pol 2018; 93 (1): 74-79
Przeczytaj także: